«Παρένθεση»
Ο μπάτλερ Στίβενς «παίζει» στην κυριολεξία με τα μάτια και τις αδιόρατες κινήσεις του προσώπου, ο πόθος φωλιάζει στο στήθος του, είναι έτοιμος να εκραγεί και να ριχτεί στην αγκαλιά της οικονόμου, δεσποινίδας Κέντον. Κι εκείνη τον κοιτά σχεδόν παρακλητικά, προσμένει μία του λέξη, ένα απλό του άγγιγμα-πρόσκληση ώστε να εκδηλωθεί, να απελευθερωθεί ο έρωτας, δέσμιος μιας αναποφασιστικότητας, ενός αληθινού τρόμου μπροστά σε αυτό που ποτέ δεν θα συμβεί. Ο Τζέιμς Άιβορι με τα «Απομεινάρια μιας μέρας» (1993) δεν έκανε μια ερωτική ταινία, αλλά μια από τις πιο ερωτικές σκηνές στην ιστορία του σινεμά, αποτυπώνοντας την τραγικότητα του ανολοκλήρωτου έρωτα.
Ένα από τα αγαπημένα θέματα του κινηματογράφου είναι ο έρωτας κι αυτό θα μας απασχολήσει σήμερα. Προφανώς και δεν είναι δυνατόν μέσα σε ένα κείμενο να συμπεριληφθούν όλες οι εκφάνσεις του έρωτα, όπως αυτός εμφανίζεται στον κινηματογράφο. Έτσι θα επιχειρήσω να κάνω σύντομες αναφορές σε μερικές ταινίες, οι οποίες προσωπικά με συγκίνησαν με την υπαινικτικότητα και τη διακριτικότητα με την οποία χειρίζονται το θέμα του έρωτα ή λειτούργησαν στο φαντασιακό μέρος της λίμπιντό μου.
Εννοείται πως η σκηνή από τα «Απομεινάρια μιας μέρας» αποτελεί την κινηματογραφική επιτομή της ερωτικής εκκρεμότητας, του έγκλειστου πόθου, της απώλειας του αναπόκτητου.
Μετέωρος κι ανολοκλήρωτος παραμένει ο έρωτας και στην «Ερωτική επιθυμία» (2000), του Γουόνγκ Καρ Γουάι. Το παιχνίδι ανάμεσα σε μια γυναίκα και έναν άνδρα, που νιώθουν παραμελημένοι από τον/την σύζυγό τους αρχίζει να ξεφεύγει από τον έλεγχο. Τους βλέπουμε να στέκονται και να κοιτάζονται, τα βλέμματα φλέγονται αλλά ακολουθώντας τα δικά τους «πρέπει» δεν κάνουν το επιπλέον βήμα. Ο έρωτας παραμένει και σε αυτήν την περίπτωση ανολοκλήρωτος και το πάθος μετέωρο. Η σκηνοθεσία του Γουόνγκ Καρ Γουάι είναι η αποθέωση του στιλ. Αλλά εκτός από στιλίστας, ο Καρ Γουάι διαθέτει και έναν μοναδικής αισθητικής αισθησιασμό καθώς κινηματογραφεί το άπιαστο.
Αρκετά χρόνια πριν, το 1976, ο κορυφαίος ιάπωνας σκηνοθέτης, Ναγκίσα Όσιμα, έθεσε το ερώτημα, εάν υπάρχουν όρια ανάμεσα στον καλλιτεχνικό ερωτικό κινηματογράφο και την πορνογραφία. Έτσι με την «Αυτοκρατορία των αισθήσεων», διευρύνει τα εκφραστικά όρια της τέχνης. Αναδεικνύει τις δυνατότητές της να απλώνεται και να εξερευνά τις πιο κρυφές διαδρομές του νου, της ψυχής και των αισθήσεων. Σπάζει τα ταμπού και φέρνει στην επιφάνεια αταβιστικά ένστικτα κοιτάζοντας κατάματα το κοινό, αναγκάζοντάς το να κοιταχτεί και να τολμήσει να αποδεχτεί αυτό που είναι. Οι πρωταγωνιστές του κάνουν στ’ αλήθεια έρωτα αλλά το αισθητικό αποτέλεσμα δεν αμφισβητείται και η ταινία θεωρείται κινηματογραφικό αριστούργημα.
Ο έρωτας μπορεί να αποτελεί το κέντρο γύρω από το οποίο κινείται ο κόσμος, ταυτόχρονα όμως είναι και πεδίο σύγκρουσης, καθώς οι κοινωνικές συμβάσεις και οι ηθικολογίες των μονοθεϊστικών θρησκειών προσπαθούν να στεγανοποιήσουν την ανθρώπινη επιθυμία. Δεν είναι τυχαίο, λοιπόν, που πολλές φορές η τέχνη μπήκε στο στόχαστρο της συντήρησης όταν προσπάθησε να μιλήσει για τα «απαγορευμένα». Και δεν είναι μόνον το γυμνό και η ερωτική πράξη που δημιουργεί προβλήματα. Είναι κι ο «μη κανονικός» έρωτας, ο διαφορετικός.
Το 2004 προβλήθηκε «Το καλοκαίρι του έρωτά μου» του Πάβελ Παβλικόφσκι. Είναι η ιστορία της 15χρονης Μόνα η οποία ζει κάπου στην αγγλική επαρχία, κάτω από την επίβλεψη του θρησκόληπτου αδελφού της. Η κοπέλα θα γνωριστεί με μια συνομήλική της η οποία κάνει διακοπές στην περιοχή και θα γίνουν φίλες. Είναι ένα καλοκαίρι μύησης για τα δυο κορίτσια, μια εποχή διερεύνησης και ανακάλυψης της σεξουαλικότητάς τους. Ο Παβλικόφσκι σκηνοθετεί με λεπτότητα και διακριτικότητα, αφήνοντας μια αύρα τρυφερότητας και μια αίσθηση υποβόσκουσας εξέγερσης, καθώς η Μόνα αρχίζει να γίνεται ο εαυτός της.
Όμως, κατά πως φαίνεται, η ανακάλυψη της σεξουαλικότητας μπορεί να έρθει κι όταν κάποιος νομίζει πως την έχει ήδη βρει. Όπως συνέβη με τον Ένις και τον Τζακ, δυο άνδρες οι οποίοι φυλάν πρόβατα σε κάποιο βουνό. Κι όταν ένα βράδυ θα βρεθούν αγκαλιασμένοι, θα ανακαλύψουν τον παθιασμένο έρωτα. Ο οποίος ξεπερνά τη σεξουαλική έλξη και έχει συναισθηματικό βάθος. Κι έτσι όταν ξανασυναντιούνται μετά από χρόνια, παντρεμένοι και οι δύο, τα αισθήματα τους αναζωπυρώνονται και δεν θα σβήσουν ποτέ, παρά το γεγονός πως δε θα μπορέσουν ποτέ να είναι μαζί. Η ταινία, «Το μυστικό του Brokeback mountain» (2005), του Ανγκ Λι, κατάφερε και έσπασε τα ταμπού κερδίζοντας 3 Όσκαρ (σκηνοθεσίας, σεναρίου και μουσικής) και το Χρυσό Λιοντάρι στη Βενετία. Ο σκηνοθέτης χειρίζεται με εξαιρετική μαεστρία το θέμα του δημιουργώντας γνήσια συγκίνηση μέσα από την τραγικότητα των χαρακτήρων του, οι οποίοι έρχονται αντιμέτωποι με το τείχος των κοινωνικών προκαταλήψεων αλλά και των προσωπικών τους αδιεξόδων.
Πολλές, λοιπόν, οι εκφάνσεις του έρωτα κι έτσι θυμάμαι ακόμη δυο ταινίες οι οποίες μου προκάλεσαν συγκίνηση και λειτούργησαν στο φαντασιακό μου. Ταινίες με σχέσεις περίπλοκες, όπου το ερωτικό πάθος, συμβαδίζει με τον σεβασμό και τον θαυμασμό για τον άλλον/η. Και η αγάπη; Νομίζω πως ακόμη κι αν δεν είναι ευδιάκριτη, υπάρχει και οι πρωταγωνιστές την νιώθουν.
Στην «Αβάσταχτη ελαφρότητα του είναι» (1987), του Φίλιπ Κάουφμαν, ο γιατρός Τόμας απολαμβάνει την ελεύθερη σχέση του με την Σαμπίνα, την οποία θα συνεχίσει να βλέπει ακόμη και μετά τη γνωριμία του με την Τερέζα. Τρεις άνθρωποι, οι τρεις γωνίες ενός ερωτικού τριγώνου, με ό,τι μπορεί να σημαίνει για τον καθένα. Κι όλα αυτά με φόντο την Άνοιξη της Πράγας και την εισβολή του 1968, όπως τα βλέπει ο Μίλαν Κούντερα, στο ομώνυμο βιβλίο του οποίου βασίζεται η ταινία.
Πάλι ο Φίλιπ Κάουφμαν σκηνοθετεί ακόμη μια ιστορία ερωτικού τριγώνου. Είναι το «Χένρι και Τζουν» (1990), στην οποία αφηγείται τη σχέση που ανέπτυξε η συγγραφέας Αναΐς Νιν –που έγραψε και το ομώνυμο βιβλίο– με τον Χένρι Μίλερ και την όμορφη σύζυγό του, Τζουν. Όλα συμβαίνουν στο Παρίσι της δεκαετίας του 1930. Η Νιν θυμάται τον άνδρα που την απελευθέρωσε σεξουαλικά και τη γυναίκα που της γέννησε ένα μεγάλο ερωτικό πάθος.
Μετρώ τις λέξεις, ο χώρος τελειώνει, το θέμα δεν εξαντλείται. Δεν μπορώ όμως να μην αναφερθώ σε δύο ταινίες του Τάκη Κανελλόπουλου. Στην «Εκδρομή» (1966), με θέμα τον έρωτα ενός άνδρα με τη γυναίκα του φίλου του, όπου η πρωταγωνίστρια εκφράζει την επιθυμία της λέγοντας «θέλω να πάμε μια εκδρομή», η οποία όμως δεν πραγματοποιείται ποτέ και την «Παρένθεση», τη γνωριμία ενός άνδρα και μιας γυναίκας στο τρένο, δυο ανθρώπων που δεν θα ξανασυναντηθούν ποτέ. Λυρισμός, ρομαντισμός, πάθος με πρωταγωνιστή ξανά τον ανεκπλήρωτο έρωτα ο οποίος γίνεται λυγμός. Κι όταν υπάρχει ο κατάλληλος άνθρωπος, γίνεται ταινία.
Έτσι για να μην λένε πως εμείς οι κομουνιστές σνομπάρουμε την 14η Φεβρουαρίου.