Όταν ο ΣΥΡΙΖΑ απηύθυνε πρόσκληση, αμέσως μετά τις εκλογές τον Ιούλιο του 2019, για τη διεύρυνση, το μετασχηματισμό και την ανασυγκρότησή του, σε τι τους καλούσε; Με τα λόγια του Αλέξη Τσίπρα: «Σήμερα, το κόμμα μας έχει ένα πολύ μεγάλο αριθμό ψηφοφόρων. Τα οργανωμένα μέλη του, όμως, αντιστοιχούν μόλις και μετά βίας στο 2% των ψηφοφόρων. Μπροστά σε αυτή την πραγματικότητα, εμείς δεν μπορούμε να κάνουμε ότι δεν συμβαίνει τίποτε. Δεν μπορούμε να κλείνουμε τα μάτια και να επαναπαυθούμε και να πούμε, 32% μας έδωσε ο ελληνικός λαός, προχωράμε, εμείς είμαστε οι καλύτεροι. Δεν μπορούμε να κάνουμε ότι αυτό δεν είναι μια πραγματικότητα…. αυτός ο συσχετισμός δεν είναι αριστερό πράγμα, πώς να το πω αλλιώς; Μας οδηγεί σε έναν ιδιότυπο ελιτισμό. Να κρατάμε μέσα στο ιερό τους λίγους, τους ικανούς, τους μυημένους να παίρνουν τις αποφάσεις, και έξω το εκκλησίασμα. Έξω, όλη αυτή την μεγάλη μάζα των ανθρώπων που μας ακολουθούν.»
Έτσι γεννήθηκε ο ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική συμμαχία, πάνω σε ένα επιχείρημα που συνόψιζε τη μετεκλογική πραγματικότητα και τον αναπροσανατολισμό ενός κομματικού οργανισμού.
Η πολιτική ένταξη στην Αριστερά
Η πολιτική ένταξη και δραστηριοποίηση στα κόμματα της Αριστεράς έχει τη δική της ενδιαφέρουσα γενεαλογία. Αντανακλά και αποκαλύπτει τη φυσιογνωμία των ίδιων των κομμάτων αλλά και τους όρους, συνθήκες και αντιλήψεις που επικρατούσαν για την οργάνωση και τη συγκρότησή τους. Στράτευση, ένταξη, συνοδοιπορία, συσπείρωση, συστράτευση, αυτοοργάνωση υπήρξαν μερικοί από τους χαρακτηρισμούς του ιδιαίτερου δεσμού μελών και φίλων. Το κόμμα χαράκωμα, μέτωπο, πρωτοπορία, κομματική πειθαρχία, οικοδόμηση, γραμμή, καθοδήγηση, νομενκλατούρα, επετηρίδα, απαράτ, εντολή από τα πάνω, μετωπικές οργανώσεις, γραφειοκρατία, φράξιες είναι μερικά ακόμη λεκτικά ίχνη του ψυχρού πολέμου. Ποιος δεν θυμάται την επιμονή του Α. Παπανδρέου να αποκαλεί το Πασόκ όχι κόμμα αλλά κίνημα, αλλά και τους «φίλους» της ΕΔΑ, σε αντιδιαστολή προς τους «συντρόφους» του παράνομου ΚΚΕ, και ποιος δεν έχει διαβάσει, για τον ιστρούχτορα με το καυστικό παρατσούκλι «Ανθρωπάκι» στη μυθιστορηματική τριλογία του Στρατή Τσίρκα;
Αλλά τί συμβαίνει σήμερα, μισό αιώνα μετά τη Μεταπολίτευση με όλες τις σεισμικές αλλαγές από τότε; Τι σημαίνει είμαι μέλος ενός κόμματος της Αριστεράς, που έχει κιόλας κυβερνήσει; Πώς επιτελείται αυτό; Πώς να καθαριστεί η «αρχαία (κομματική) σκουριά» από το ανθεκτικό υλικό που μας κάνει «πολιτικά ζώα» (σύμφωνα με τον ορισμό του Αριστοτέλη);
Ο φόβος της μόλυνσης
Και πάλι ο λόγος του Τσίπρα: «πρέπει να αποφασίσουμε ότι αυτή η συνθήκη πρέπει να τελειώσει… μόνο αν τολμήσουμε να σπάσουμε τα τείχη και να ξανακτίσουμε από την αρχή όλο μας το κόμμα, όλη μας την προσπάθεια.» Εξαγγέλλει μια νέα γραμματική των μελών που θα προκύψει από όλους, παλιούς και νέους μαζί. Μια γραμματική της νέας εποχής που βιώνουμε, με ό,τι αυτή συνεπάγεται ως αναγκαστική συνθήκη αλλά και ως δυνατότητα αντίστασης, εναλλακτικών λύσεων, πολιτικής στρατηγικής, προγράμματος και στόχων. «Σας προτρέπω (προειδοποιεί ο ίδιος) να μην φοβηθούμε να μολυνθούμε από τον λαό του ΣΥΡΙΖΑ. … Θέλουμε ένα κόμμα δημοκρατικό και σύγχρονο…Με αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας για τη δράση και τη συμμετοχή στις αποφάσεις. Θέλουμε ένα κόμμα με ισχυρή ταυτότητα…Θέλουμε τη μεγάλη προοδευτική παράταξη της Αριστεράς όπου θα μπορούν να χωρέσουν όλοι. Αριστεροί, ριζοσπάστες, αριστεροί σοσιαλιστές, δημοκράτες κομουνιστές, σοσιαλδημοκράτες, οικολόγοι πράσινοι αλλά και πολίτες προερχόμενοι από το δημοκρατικό κέντρο.»
Βαριά λόγια τη στιγμή ακριβώς που παρά την ήττα, ο ΣΥΡΙΖΑ διατηρούσε τα αντανακλαστικά και την πολιτική ενέργεια που χρειαζόταν για να μη διαλυθεί ησύχως ο κόσμος που είχε ψηφίσει αλλά να προσκληθεί, ώστε να μετασχηματιστεί, τουλάχιστον το πιο δυναμικό μέρος του, από σώμα ψηφοφόρων σε κομματικό οργανισμό, αναζωογονώντας και ανασυγκροτώντας το προηγούμενο ισχνό κομματικό σώμα. Αυτό καταλάβαμε όλοι, άλλωστε ξαναειπώθηκαν με πολλές ευκαιρίες. Αυτό σήμαινε η δημιουργία της ΚΕΑ, ο i-syriza και η «νέα σχέση με την πολιτική», αυτό και ο σχηματισμός του Πολιτικού Συμβουλίου.
Ενάμισι χρόνο τώρα, αυτή η γραμματική είναι εκείνη πάνω στην οποία μουτζουρώνεται και ξαναγράφεται η συμμετοχή των μελών του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική συμμαχία, η συγγραφή του νέου πολιτικού Προγράμματος, η λειτουργία αλλά και η αδράνεια των οργανώσεών του, η αντιπολίτευση που ασκεί, ο ακτιβισμός και οι πρωτοβουλίες συμμαχιών που παίρνει. Αλλά τα κείμενα, η πολιτική ανάλυση, ο ιδεολογικός διάλογος δεν γίνονται υλική δύναμη χωρίς τη συμμετοχή των μελών και φίλων ενός κόμματος και χωρίς την ανάπτυξη δικτύων που συνδέουν αμφίδρομα τον εσωτερικό πυρήνα προβληματισμού με τον έξω κόσμο. Η διεύρυνση και ανασυγκρότηση δεν μπορεί να είναι η στενή πύλη των κινέζικων βασανιστηρίων με φρουρούς- απαράτσικ, αλλά μια πλατφόρμα προγραμματικής πολιτικής συμφωνίας και μια διαρκής ανάπτυξη ενός οργανωμένου σχεδίου συμμετοχών.
Συμμετοχικότητα και δικτύωση
Η συμμετοχικότητα και η λειτουργική δικτύωση, φυσική και τεχνολογική, είναι οι δύο βασικές παράμετροι που θα κρίνουν την επιτυχία της νέας γραμματικής. Οι νοσταλγοί του παλιού ιεραρχικού λενινιστικού κόμματος και της κλειστής πρωτοπορίας θα πρέπει να διαβάσουν, έστω και καθυστερημένα, λίγες σελίδες Γκράμσι για να αντιληφθούν τι σημαίνει κόμμα-συλλογικός διανοούμενος. Οι θεωρίες της συμμετοχικής στροφής, της διαφορετικότητας, της κοινότητας και των δικτύων, μαζί με τον τεχνολογικό εγγραμματισμό δείχνουν το πεδίο εφαρμογών της νέας γραμματικής, είναι οι λέξεις-κλειδιά του λεξικού της. Η πληροφόρηση, ο διάλογος, οι κοινότητες, η επικοινωνία, οι πρωτοβουλίες, με μια λέξη όλη η πολιτική δράση περνούν μέσα από αυτά.
Τα μέλη του κόμματος χρειάζονται ένα σαφές πεδίο πολιτικής συμμετοχής, που θα αξιοποιεί όλες τις δυνατότητες που διαθέτουν στην κοινωνική και επαγγελματική τους ζωή. Χρειάζονται εναλλακτικές επιλογές συμμετοχής. Χρειάζονται δίκτυα διαλόγου, προβληματισμού και θεματικών ενδιαφερόντων που θα τα συνδέουν με ευρύτερες κοινωνικές συναρμογές. Οι μορφές του πολιτικού ακτιβισμού είναι πολλές και η επικοινωνία παράγει νέες ιδέες, κοινότητες και πολιτική επιρροή. Τα τοτέμ των συνωμοσιών, των πατερναλιστικών κοινότοπων αναλύσεων, των μικρών και μεγαλύτερων τιμαρίων, του βερμπαλιστικού ριζοσπαστισμού, του παραγοντισμού, της πρωτοκαθεδρίας και του συντεχνιασμού δεν είναι παραγωγικά και μετατρέπουν τις ωραιότερες ιδέες σε χλωμές ιδεοληψίες εσωτερικής κατανάλωσης χωρίς κοινωνικό αντίκρισμα. Τα μέλη του κόμματος είναι πολιτικοί, κοινωνικοί και πολιτισμικοί δρώντες, πρωτίστως στην κοινωνία. Αυτή η γραμματική των μελών μπορεί να εξασφαλίσει ένα μπλοκ εξουσίας που θα διεκδικήσει ξανά τη διακυβέρνηση της χώρας. Αλλά η γραμματική μας χρειάζεται έναν απολογισμό σήμερα, ώστε να μετρήσουμε τις αποστάσεις λόγων και έργων μέσα στον ενάμισι χρόνο που πέρασε, και να δούμε τι έχουμε να ξαναμουτζουρώσουμε και να γράψουμε μέχρι τις επόμενες εκλογές.
*Η Μ. Ζορμπά είναι τ. Υπουργός Πολιτισμού