Η ενεργοποίηση του Ταμείου ανάκαμψης και ανθεκτικότητας έχει μπει στην τελική ευθεία με την πρόσφατη δημοσίευση του κανονισμού σχετικά με τη χρηματοδότηση των δράσεων των κρατών μελών από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Μάλιστα, οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν αρχίσει και αποστέλλουν προς την Επιτροπή τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (υπό μορφή προσχεδίων) και στην τελική τους μορφή αυτό θα γίνει μέχρι το τέλος Απριλίου.
Αξίζει να τονιστεί ότι η Επιτροπή δεν είναι ικανοποιημένη από τα περισσότερα προσχέδια που έχει παραλάβει. Συγκεκριμένα, σε παρατηρήσεις της προς τα κράτη επισημαίνει ότι απαιτείται η ποσοτικοποίηση των στόχων, κυρίως αναφορικά με τη δέσμευση ότι το 37% των χρηματοδοτήσεων θα πρέπει να κατευθυνθούν σε δράσεις για την πράσινη μετάβαση. Μέχρι τώρα, υπάρχουν απλώς γενικές αναφορές. Το μεγαλύτερο πρόβλημα εντοπίζεται στο προτεινόμενο, από αρκετά κράτη, ενεργειακό μείγμα δεδομένου ότι δεν υπήρξαν, έως τώρα, σαφείς κατευθύνσεις της επιτροπής σχετικά με τις χρηματοδοτήσεις έργων που βασίζονται στη χρήση ορυκτών καυσίμων και ειδικότερα στη χρήση φυσικού αερίου.
Οι ΜΚΟ εξετάζουν με μεγάλη προσοχή και υπευθυνότητα τις υπό χρηματοδότηση δράσεις όπως αυτές προτείνονται από τα κράτη και ασκούν πιέσεις προς την Επιτροπή. Ειδικότερη αναφορά (και από κύκλους της Επιτροπής) γίνεται για το φυσικό αέριο το οποίο δεν θεωρείται «μεταβατικό καύσιμο», αλλά εντάσσεται στα ορυκτά καύσιμα. Όπως δήλωσε ανώτατος αξιωματούχος της επιτροπής στο EURACTIV, για να χρηματοδοτηθούν έργα φυσικού αερίου θα πρέπει να αποδείξουν τα κράτη ότι το φυσικό αέριο είναι μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου μετάβασης προς ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Με άλλες λέξεις, θα πρέπει να υπάρχει ένα σαφές και αξιόπιστο σχέδιο απανθρακοποίησης ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος να παραμείνει το φυσικό αέριο επί δεκαετίες ως δήθεν «αέριο γέφυρα».
Είναι φυσικό, λοιπόν, να εντείνονται οι πιέσεις από το ισχυρό λόμπι των εταιριών ορυκτών καυσίμων προς την Επιτροπή η οποία, στο βαθμό που δεν αποσαφηνίζει τη θέση της, θα παραχωρεί χώρο στις εν λόγω εταιρίες. Έτσι, η Επιτροπή θα πρέπει να αποσαφηνίσει ποιες είναι οι ενδεικνυόμενες δαπάνες για την πράσινη μετάβαση π.χ. για τα έργα πράσινου υδρογόνου, τις ΑΠΕ, την προστασία της βιοποικιλότητας και των δασών, τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, τις βιώσιμες μεταφορές, την κτιριακή ανανέωση ή τη διαχείριση των αποβλήτων στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας.
Επειδή για όλες τις παραπάνω δράσεις υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις και εκδοχές θα πρέπει να υπάρξει δημόσιος διάλογος στο επίπεδο των κρατών, από τον οποίο θα προκύψει ποιες δράσεις οδηγούν στην πράσινη μετάβαση. Π.χ. η διαχείριση των σύμμεικτων αποβλήτων μέσω ΣΔΙΤ δεν εντάσσεται στην κυκλική οικονομία και δεν πρέπει να χρηματοδοτηθεί. Η συνέχιση της πολιτικής για τις εξορύξεις υδρογονανθράκων δεν μπορεί να ενταχθεί σε χρηματοδότηση διότι μάς απομακρύνει από το στόχο της κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, όπως αυτό προκύπτει από πληθώρα επιστημονικών μελετών, πολλές από τις οποίες έχουν υποστηριχθεί οικονομικά από τον ΟΗΕ, την ΕΕ ή ανεξάρτητα ιδρύματα. Επίσης, η ανάπτυξη ΑΠΕ και ιδίως αιολικών πάρκων δεν πρέπει να γίνεται εις βάρος της βιοποικιλότητας, όπως αυτό συμβαίνει στις περιπτώσεις των μεγάλων επενδύσεων (ΒΑΠΕ).
Θα πρέπει να τονιστεί ότι ο δημόσιος διάλογος για την επιλογή των έργων που θα χρηματοδοτηθούν επιβάλλεται από την ευρωπαϊκή (οδηγίες για την εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων) και από τη διεθνή νομοθεσία (Σύμβαση Ααρχους). Δυστυχώς, δεν φαίνεται ότι τα κράτη επιθυμούν τη διεξαγωγή ενός τέτοιου διαλόγου, η δε Επιτροπή επέλεξε να μην επιβάλλει ή τουλάχιστον να κατευθύνει τα κράτη για ένα τέτοιο διάλογο. Ο λόγος έγκειται στο ότι η Επιτροπή δεν θέλει να υπάρξει πολιτική αντιπαράθεση αναφορικά με τα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας, καθώς επιθυμεί τη γρήγορη εκταμίευση με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Τέλος, θα πρέπει να επισημανθεί ότι τόσο τα νομοθετικά κείμενα της ΕΕ όσο και οι κατευθύνσεις της σχετικά με τη λειτουργία του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας αφήνουν πολλά περιθώρια για τις επιλογές των έργων που μπορούν να χρηματοδοτηθούν. Αυτό, άλλωστε, φαίνεται από τις διαφορές που παρουσιάζουν τα προσχέδια των κρατών που έχουν κατατεθεί στην Επιτροπή. Η βασική δικλείδα ασφάλειας είναι η αρχή της «μη σημαντικής βλάβης στο περιβάλλον». Επειδή όμως πρόκειται για μια γενική αρχή, υπάρχει ο κίνδυνος να καταστρατηγηθεί. Οι πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές της Επιτροπής αναφορικά με την εφαρμογή της ως άνω αρχής στην επιλογή των έργων προς χρηματοδότηση είναι προς τη σωστή κατεύθυνση. Σε κάθε περίπτωση, όμως, για να αποτραπεί ή να μειωθεί ο οποιοσδήποτε κίνδυνος χρηματοδότησης έργων που δεν είναι συμβατά με το σχέδιο για την πράσινη μετάβαση, χρειάζεται η ενεργός παρακολούθηση της επιλογής και υλοποίησης των έργων εκ μέρους των πολιτών (μέσω των οργανώσεών τους) και η υπεύθυνη δράση της διοίκησης. Αλλά και ο ρόλος της αντιπολίτευσης, ιδίως της αξιωματικής, είναι εξαιρετικά σημαντικός.
Διαδικτυακή εκδήλωση της «Εποχής»
Την Δευτέρα, 22 Φεβρουαρίου, στις 6.30 μ.μ, η «Εποχή» διοργανώνει διαδικτυακή εκδήλωση με θέμα «Το ταμείο Ανάκαμψης και η οικολογική μετάβαση». Η προβολή της θα γίνει μέσα από τη σελίδα της Εποχής στο facebook https://www.facebook.com/events/119246440056552