Οι νέοι προσφέρουν συνήθως την κρίσιμη πληθυσμιακή μάζα στα κοινωνικά κινήματα, εκτός ίσως από την περίπτωση του συνδικαλιστικού κινήματος. Επίσης, κάθε νέα (κινηματική) γενιά διαφέρει από τις προηγούμενες, λίγο ή πολύ. Μεγαλώνει πολιτικά μέσα σε αυτά τα κινήματα και τους προσδίδει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Στα κινήματα των δύο πρώτων δεκαετιών μεγάλωσε πολιτικά η γενιά των millennials, τα παιδιά που γεννήθηκαν μεταξύ 1980 και 2000. Τα κινήματα στα οποία κυριάρχησαν, αυτά του 21ου αιώνα, είχαν σημαντικές διαφορές από τα κινήματα των boomers και της generation X, δηλαδή αυτών που γεννήθηκαν από το 1940 ως το 1960 και από το 1960 ως το 1980, αντίστοιχα. Στη συνέχεια θα παρουσιάσω τις διαγενεακές διαφορές που αποτυπώνονται στην κινηματική δράση της δεκαετίας της κρίσης, αποτυπώνοντας (σχηματικά και επιφανειακά λόγω περιορισμένου χώρου) κάποια πρώτα συμπεράσματα της μεταδιδακτορικής μου έρευνας [Νέοι, κινήματα και διαγενεακές σχέσεις στην Ελλάδα της κρίσης. Ο ρόλος των νέων γενεών στα (δημοκρατικά) κοινωνικά κινήματα και οι διαγενεακές σχέσεις στο εσωτερικό της κινηματικής κοινότητας.].
Πολιτική κουλτούρα οριζόντιας δικτύωσης
Η κρίση αντιπροσώπευσης και η απαρέσκεια των νέων για τη θεσμική πολιτική δεν μελετάται ποτέ σε συνάρτηση με τις αξίες των διαφορετικών γενεών, όπου οι προτιμήσεις νέων και μεσόκοπων/ηλικιωμένων λαμβάνουν διαφορετικές τιμές σε σχέση με τον άξονα ιεραρχικές δομές – οριζόντιες δομές. Στο επίπεδο αυτό, η διαγενεακή διαφορά είναι πολύ εμφανής, καθώς η πολιτική κουλτούρα των millennials διαμορφώθηκε αποκλειστικά μέσα από κινήματα όπου κυριαρχούσε η οριζόντια δικτύωση και ο διαδικτυακός ακτιβισμός, ενώ οι μεγαλύτερες γενιές μεγάλωσαν πολιτικά σε στενή σχέση με ιεραρχικές κομματικές και συνδικαλιστικές οργανώσεις. Χαρακτηριστικά, το «κίνημα των πλατειών» ήταν μεν διαγενεακό, αλλά ήταν βασικά προϊόν της δράσης των millennials, και στην Ελλάδα και διεθνώς.
Έχει συχνά επισημανθεί η απουσία των νέων από τον επίσημο συνδικαλισμό. Ως αίτια έχουν προταθεί, μεταξύ άλλων, τόσο ο ατομισμός των σύγχρονων νέων, όσο και η αδυναμία των μεγαλύτερων σε ηλικία συνδικαλιστών να τους εντάξουν στις δομές του επίσημου συνδικαλιστικού κινήματος. Δεν έχουν, ωστόσο, επισημανθεί όσο θα έπρεπε οι διαγενεακές διαφορές ως προς τις αξίες και τα αιτήματα που μπορεί να τροφοδοτούν αυτό το φαινόμενο. Οι νέοι προτιμούν την οριζοντιότητα που τους επιτρέπει να συμμετέχουν ισότιμα, ενώ οι συνδικαλιστικές οργανώσεις που κυριαρχούνται βασικά από άντρες συνδικαλιστές κοντά στη σύνταξη, αδυνατούν να εγκαταλείψουν τον τρόπο άσκησης πολιτικής που τους εξασφαλίζει, άλλωστε, την κυριαρχία. Έπειτα, όταν μόνιμοι υπάλληλοι εκπροσωπούν επισφαλείς, δεν υπάρχει και μεγάλη εμπιστοσύνη της βάσης στην ηγεσία. Και δικαίως, από ό,τι αποδείχθηκε στην ελληνική περίπτωση, όπου οι συνδικαλιστικές ηγεσίες συναίνεσαν στο να μετατραπούν οι νέοι σε δοκιμαστικούς σωλήνες για τη νεοφιλελεύθερη μετάλλαξη του εργασιακού πεδίου, με παράλληλη προστασία των μεγαλύτερων σε ηλικία εργαζομένων.
Ο διαδικτυακός ακτιβισμός και η χρήση των νέων μέσων επικοινωνίας, αν και έχουν συνδεθεί προνομιακά με τις νέες γενιές, δεν φαίνεται να εξετάζονται ως προς τη δυνατότητά τους να αλλάζουν το συσχετισμό υπέρ των νέων γενεών στο εσωτερικό των κινημάτων. Όμως, στο διαδικτυακό ακτιβισμό οι νέοι είναι πιο επιδραστικοί, καθότι καλύτεροι γνώστες και χρήστες της «γλώσσας» του διαδικτύου, ενώ η διεθνοποίηση των δράσεων και οι διεθνείς επαφές των οργανώσεων στηρίζονται στα προσόντα των νέων (γλωσσομάθεια, καλύτερη χρήση νέων τεχνολογιών επικοινωνίας).
Κινήματα προεικόνισης
Εντός του φεμινιστικού κινήματος εμφανίζεται μια ισχυρή διαφοροποίηση μεταξύ των φεμινιστριών του ’80 και των νέων φεμινιστριών. Άλλη γλώσσα (πχ χρήση ουδετέρου αντί θηλυκού, «θηλυκότητες» αντί για «γυναίκες»), διαφοροποιημένα διαβάσματα, προγραμματικές διαφωνίες (υπεράσπιση ή όχι της σεξεργασίας, υπέρ ή όχι της παρένθετης μητρότητας), διαφωνία φεμινιστριών του ’80 για τη στρατηγική συμμαχία με τη ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα που επιλέγουν οι νέες φεμινίστριες.
Τα «νέα κοινωνικά κινήματα» διαμορφώθηκαν μετά το ’68 μέσα από τη σύγκρουση των νέων με τον τρόπο ζωής των γονέων τους. Στις μέρες μας, αυτή η σύγκρουση τροφοδοτεί τόσο διεθνώς, όσο και στην Ελλάδα, νέου τύπου «νέα κοινωνικά κινήματα», όπως το queer και το vegan κίνημα. Τα δε «νεότατα κοινωνικά κινήματα», ή αλλιώς «κινήματα προεικόνισης» (μιας ριζικά διαφορετικής ζωής), συνδέονται με τέτοιες μέριμνες, πειθαρχίες και κόστη, που οφείλουμε να αναρωτηθούμε αν στην ουσία είναι κινήματα μόνο για νέους. Πράγματι, όσο πιο «προεικονιστική» είναι μια κινηματική πολιτική και όσο πιο απαιτητικά τα κινηματικά καθήκοντα (πχ. αναρχικός ακτιβισμός, μαχητικός φεμινισμός, αντισπισισμός), τόσο μεγαλύτερη η παρουσία των νέων. Επομένως, σήμερα σε αυτά τα κινήματα συναντά κανείς σχεδόν αποκλειστικά millennials.
Ενώ οι κινηματικές οργανώσεις συνιστούν κλασική ερευνητική εστία, οι ενδογενεακές σχέσεις στο εσωτερικό τους δεν έχουν τύχει της ανάλογης προσοχής. Ομοίως, δεν έχει τύχει προσοχής η διαφορά στη λειτουργία που μπορεί να έχει μια οργάνωση αποκλειστικά νέων, σε σχέση με μια οργάνωση με απλώς νεανική βάση. Για παράδειγμα, οι αποκλειστικά νεανικές συλλογικότητες της γενιάς των millennials εκπέμπουν λιγότερο πατριαρχικό και λιγότερο επίσημο λόγο σε σχέση με τις οργανώσεις με νεανική βάση, αλλά ηγεσία προηγούμενων γενεών.
Οι διαδικασίες πολιτικοποίησης παραδοσιακά ήθελαν τους μεγαλύτερους να εισάγουν τους νέους στον κόσμο της πολιτικής. Η επαναπολιτικοποίηση μεγάλου μέρους των μεσόκοπων/ηλικιωμένων στο πλαίσιο των κινημάτων τύπου Occupy/Indignados, όμως, είναι πολύ πιθανό να αντέστρεψε το άνυσμα. Και όντως, το κινηματικό know how μεταφέρθηκε από τους millennials προς τους μεγαλύτερους.
Κοινωνική, όχι βιολογική ηλικία
Η βιογραφική διαθεσιμότητα, ήτοι η αφθονία ελεύθερου χρόνου και η έλλειψη οικογενειακών και επαγγελματικών υποχρεώσεων, είναι γνωστό πως ευνοεί τη συμμετοχή των νέων στις κινηματικές διεργασίες. Σπάνια, όμως, αναδεικνύεται το γεγονός ότι οι υποχρεώσεις αυτές συνιστούν μια «κοινωνική ηλικία», που επιτρέπει σε μεσόκοπους εργένηδες να συνεχίζουν την κινηματική τους δράση και νέους παντρεμένους ή σκληρά εργαζόμενους να αποσύρονται «πρόωρα». Στην κινηματική δράση σημασία δεν έχει τόσο η βιολογική ηλικία, αλλά η «κοινωνική ηλικία» (ρόλοι που αναλαμβάνει το άτομο), καθώς μόνο η δημιουργία οικογένειας και η σταθερή δουλειά μπορεί να αποκόψει το άτομο από την κινηματική δράση. Όμως, οι millennials, καθώς η κατίσχυση του νεοφιλελευθερισμού δεν τους επιτρέπει να αποκτήσουν σταθερή δουλειά και να κάνουν παιδιά (συνήθως κάνουν ένα παιδί κοντά στα σαράντα), δεν αποστασιοποιούνται τόσο γρήγορα από την κινηματική δράση όσο γινόταν σε προηγούμενες εποχές.
Ενώ δεν απουσιάζουν οι απαντήσεις στο ερώτημα «τι προσφέρουν οι νέοι στην κινηματική δράση;» (νέα σώματα, νέα μυαλά, νέες δεξιότητες), απουσιάζει κάθε αναρώτηση σχετικά με το αντίθετο: «τι αδυνατούν να προσφέρουν οι νέοι στη συλλογική διαμαρτυρία;». Το ερώτημα μοιάζει αιρετικό, αλλά είναι κρίσιμο, ειδικά για τις δυτικές γερασμένες κοινωνίες. Καθώς ο μέσος όρος ηλικίας ανεβαίνει, η υπογεννητικότητα εντείνεται και το δημογραφικό κέντρο της κοινωνίας μετατοπίζεται, οι νέοι αδυνατούν να κατανοήσουν, πολλώ δε μάλλον να εκφράσουν, τα αιτήματα και τις ανησυχίες ευρύτατων κοινωνικών στρωμάτων.
Ο δημόσιος διάλογος βρίθει από αναλύσεις για συγκεκριμένες πολιτικές γενιές (τη γενιά της Αντίστασης, του 114, του Πολυτεχνείου). Εκείνο, όμως, που αποσιωπάται, είναι ότι κάθε γενιά μπορεί να αποτελείται από μικρο-γενιές (micro-cohorts), διαμορφωμένες από τη συμμετοχή τους σε σημαντικές κινηματικές καμπάνιες και επάλληλους κύκλους διαμαρτυρίας, που μπορεί να τις φέρνουν μαζί, καθιστώντας τις ταυτόχρονα διακριτές. Συγκεκριμένα, οι millennials αποτελούν μια κοινωνική γενιά που συγκροτήθηκε ως πολιτική, όχι μέσα από ένα κολοσσιαίο πολιτικό γεγονός, αλλά από τη συμμετοχή τους σε διαδοχικές κινηματικές καμπάνιες. Γι’ αυτό και αποτελείται από ένα σύνολο μικρο-γενιών (του αντιπαγκοσμιοποιητικού, του άρθρου 16 και/ή του Δεκέμβρη, των πλατειών, του δημοψηφίσματος του 2015), που συγκροτεί μια «αντι-νεοφιλελεύθερη γενιά».