Τη Δευτέρα 22 Φεβρουαρίου, η «Εποχή» διοργάνωσε διαδικτυακή εκδήλωση, με θέμα «Το Ταμείο Ανάκαμψης και η οικολογική μετάβαση», τον συντονισμό της οποίας έκανε η δημοσιογράφος Νικόλ Λειβαδάρη. Ήταν κοινή διαπίστωση των ομιλητών ότι η οικοδόμηση ενός δικαιότερου μέλλοντος απαιτεί ριζοσπαστικές και καινοτόμες πολιτικές, που να μπορούν να εκμεταλλευτούν όλα τα μέσα του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) με αποτελεσματικό τρόπο, αναμορφώνοντας το τρέχον παραγωγικό και κοινωνικό μοντέλο, που απέτυχε να θωρακίσει την κοινωνία απέναντι τόσο στις επαναλαμβανόμενες οικονομικές κρίσεις, όσο και στην υγειονομική και την κλιμακούμενη κλιματική κρίση.
Οι παρεμβάσεις των ομιλητών ανέδειξαν διεξοδικά όλες τις πτυχές και τους κίνδυνους που μπορούν να οδηγήσουν το ΣΑΑ να εγκλωβιστεί και να εκτραπεί από τους αρχικούς του στόχους, μέσα σε μια άνιση αντιπαράθεση ισχυρών και αδυνάτων, τόσο μεταξύ των κρατών μελών, όσο και μέσα στα ίδια τα κράτη. Συμφώνησαν, επίσης, στην ανάγκη της πιο διευρυμένης συμμετοχής των κοινωνικών φορέων.
Ο μηχανισμός Ανάκαμψης
Η θεσμική διάσταση, οι όροι και οι προϋποθέσεις στη συμμετοχή της κάθε χώρας στη διαδικασία για τη διεκδίκηση των πόρων, ήταν το θέμα που απασχόλησε τον Γιώργο Μπάλια, αν. καθηγητή Περιβαλλοντικής Πολιτικής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. Το ποσό των 19,4 δισ. ευρώ επιχορηγήσεων (περίπου το 10% του ΑΕΠ), που προβλέπεται να κατευθυνθεί στην Ελλάδα, προϋποθέτει τη σύνταξη αναλυτικών σχεδίων, αποδεδειγμένα ικανών να συνεισφέρουν στην πράσινη μετάβαση, συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητας. Οι δράσεις για την οικολογική μετάβαση θα πρέπει να απορροφήσουν το μεγαλύτερο ποσοστό των πόρων, 37%. Οι εγκρίσεις καταβολής αφορούν μόνο μέτρα που σέβονται την αρχή της μη πρόκλησης σημαντικής βλάβης στο περιβάλλον. Περιορισμοί τίθενται και στη διαχείριση των αποβλήτων, που θα πρέπει να είναι συμβατή με την κυκλική οικονομία, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν.
Η παρέμβαση του Κώστα Μελά, διδάκτορα του τμήματος Αστικής και Περιφερειακής Ανάπτυξης του Παντείου Πανεπιστημίου, επικεντρώθηκε στις χρηματοδοτικές ροές του Ταμείου για την Ελλάδα (19,4 δισ. σε επιχορηγήσεις και 12,6 δισ. σε δάνεια): το 38% θα πάει για την πράσινη μετάβαση, το 12% για την ψηφιακή μετάβαση, το 25% για την ενίσχυση της απασχόλησης, τη βελτίωση των δεξιοτήτων την κοινωνική συνοχή και το υπόλοιπο 25% στις ιδιωτικές επενδύσεις και το μετασχηματισμό της οικονομίας. Επισημάνθηκε ότι τα εκχωρούμενα ποσά θα πρέπει να ικανοποιούν και προγενέστερες συστάσεις της Επιτροπής, μιας και η χώρα βρίσκεται ακόμη σε καθεστώς δεσμεύσεων ενισχυμένης εποπτείας, όπως και το πρόβλημα των στρατηγικών κατευθύνσεων του ΕΣΑΑ (αόριστες αναφορές σε μακροπρόθεσμες, βιώσιμες ιδιωτικές επενδύσεις), που δεν έχουν καμία φερεγγυότητα, καθώς δεν συνοδεύονται από μια αξιόπιστη αξιολόγηση του κλαδικού μετασχηματισμού που θα συντελεστούν οι επενδύσεις.
Οικολογική μετάβαση
Τον βασικό πυλώνα του ΣΑΑ, την οικολογική μετάβαση, αφορούσε το δεύτερο σκέλος των ομιλιών. Ο Σεβαστιανός Μοιρασγεντής, διευθυντής Ερευνών στο Εθνικο Αστεροσκοπείο Αθηνών, αναφέρθηκε στα εμπόδια που πρέπει να αρθούν, προκειμένου το 2050 να επιτευχθεί ο στόχος της κλιματικής ουδέτερης οικονομίας. Η ενεργειακή μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές, προϋποθέτει την αποτελεσματική απολιγνητοποίηση. Η υποκατάσταση του λιγνίτη με άλλο ορυκτό, όπως το φυσικό αέριο, μειώνει το ανθρακικό αποτύπωμα, συνεπάγεται όμως προβλήματα οικολογικής και οικονομικής μορφής. Επισημάνθηκε ότι η μαζική και άναρχη διείσδυση των ΑΠΕ αφήνει ανοιχτά έντονα θέματα χωροθετήσεων και βλαπτικών περιβαλλοντολογικών επιπτώσεων, με ισχυρές κοινωνικές αντιδράσεις. Στον τομέα της ενεργειακής εξοικονόμησης στα κτίρια υπογραμμίστηκε η ανεπάρκεια του προγράμματος «εξοικονόμηση κατ’οίκον», ενώ στο χώρο των μεταφορών συνεχίζεται η ιδεοληπτική επιμονή στην επιδότηση της ιδιωτικής κινητικότητας εις βάρος των ΜΜΜ.
Ο Gianni Silvestrini, καθηγητής του Πολυτεχνείου του Milano, επιστημονικός διευθυντής του Kyoto Club και του περιοδικού QualEnergia, αναφέρθηκε στην πορεία των μεγάλων αλλαγών που έχουν δρομολογηθεί στην Ευρώπη, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κλιματική κρίση και στην επιτακτική ανάγκη επιτάχυνσης του ρυθμού εφαρμογής των μέτρων περιορισμού των εκπομπών. Η ταχύτητα και το εύρος των προσαρμογών του υφιστάμενου ενεργειακού μοντέλου έχει διαμορφώσει ένα πλέγμα ευκαιριών και απειλών, η διαχείριση των οποίων επιβάλει την μέγιστη εφικτή συνεργασία των κρατών και των κοινωνικών φορέων. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα επισήμανε ότι το κόστος εγκατάστασης φωτοβολταϊκής η αιολικής μονάδας είναι πλέον ανταγωνιστικό σε σχέση με μια λιγνιτική, ενώ το 2025 οι ΑΠΕ θα είναι ανταγωνιστικότερες και σε σχέση με το φυσικό αέριο.
Ο Ιωσήφ Σινιγάλιας, μηχανολόγος μηχανικός, ανέδειξε τη στρατηγική σημασία του πράσινου υδρογόνου σαν της νέας βασικής ενεργειακής πηγής, ικανής να καλύψει ένα ποσοστό από 15-20% της κατανάλωσης. Η ανάγκη ταχύτερης αντικατάστασης του ρυπαντικού φυσικού αεριού από το πράσινο υδρογόνο αναδεικνύει την ανάγκη χάραξης της εθνικής ενεργειακής πολιτικής σε νέα βάση, τόσο στο πεδίο των εφαρμογών, όσο και της διανομής ενέργειας, σε ένα νέο πλαίσιο συνεργαζόμενων δικτύων ηλεκτρισμού και αγωγών αερίων. Οι τεχνολογίες παραγωγής του πράσινου υδρογόνου και τα έξυπνα δίκτυα διανομής θα είναι το νέο πεδίο ανταγωνισμού χωρών και βιομηχανικών συμφερόντων και θα διαμορφώσουν ένα νέο γεωπολιτικό χάρτη. Η ενεργειακή τεχνολογία μπορεί να καταστεί το νέο όχημα μιας ενεργειακής αποικιοκρατίας.
H A. Πρόκα και ο Δ. Κατσικόπουλος, εκπρόσωποι της Rescoop.eu και Electra Energy, αναφέρθηκαν διαδοχικά στη δραστηριότητα των φορέων που εργάζονται (1.700 ενεργειακές κοινότητές στην Ευρώπη) και στον τρόπο που αυτές μπορούν να συμβάλουν στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης και να συγκροτήσουν το υπόβαθρο της ενεργειακής ισότιμης και δίκαιης πρόσβασής στα ενεργειακά αγαθά από το σύνολο της κοινωνίας, ειδικά από το αδύναμο και ενεργειακά φτωχό κομμάτι της. Οι δυο παραπάνω φορείς, σε συνεργασία με την WWF και την Greenpeace, επεξεργάστηκαν και κατέθεσαν σειρά προτάσεων για την άρση των εμποδίων για την ανάπτυξη των ενεργειακών κοινοτήτων στη χώρα μας.
Ψηφιακή μετάβαση
Ο Γιώργος Παπανικολάου, επίκουρος καθηγητής Παθοφυσιολογίας στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο ανοίχτηκε σε μια ενδιαφέρουσα περιήγησή στις παγίδες της ψηφιακής μετάβασης, επικεντρώνοντας την παρέμβαση του στο μέλλον της εργασίας και της δημοκρατίας στην ψηφιακή εποχή. Η προστασία της ιδιωτικότητας των πολιτών, μέσω της απαγόρευσης της εμπορίας των συμπεριφορικών δεδομένων και της περιοριστικής συγκέντρωσης των προσωπικών δεδομένων, συνιστούν ένα απαραίτητο δόγμα ασφαλείας και εμπιστοσύνης, δημιουργώντας ένα νέο συνεταιριστικό και συμμετοχικό πρότυπο εργασίας.
Στην εκδήλωση έκαναν παρέμβαση από τους Οικολόγους Πράσινους, η Έλενα Μπότση, επισημαίνοντας την προτεραιότητα της κυκλικής, της κοινωνικής και της συνεταιριστικής οικονομίας, προτάσσοντας την ολιστική προσέγγισή της πράσινης πολιτικής. Από την Greenpeace o Νίκος Χαραλαμπίδης αναφέρθηκε στην ανεπάρκεια των δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας (ιδιαίτερα στα κτήρια όπου οι παρεμβάσεις πρέπει να πενταπλασιαστούν, προκειμένου να επιτευχθούν ο στόχος των μηδενικών εκπομπών), την ανάγκη επικαιροποίησης των στόχων του ΕΣΕΚ, την επιτάχυνση υλοποίησής των δράσεων, ανεξάρτητα του μεγέθους των έργων. Επεσήμανε δε, την συνεχή διεύρυνση των ανισοτήτων και σε αυτό το χώρο.
Από το Ελληνικό Δίκτυο «Φίλοι της φύσης» η Ελένη Σταύρου επεσήμανε την σπουδαιότητα της πρωτοβουλία της ΕΕ για τη δημιουργία του Ταμείου, που θα μπορούσε να μετεξελίξει την Ευρώπη σε ένα χώρο αλληλεγγύης και ισότητας. Ο τρόπος που θα διοχετευθούν τα κεφάλαια, η στρατηγική και οι κανόνες υλοποίησής των σχεδίων ανάκαμψης θα πρέπει να τύχουν κοινωνικού ελέγχου, μέσω συστηματικού και ουσιαστικού διαλόγου.
Από την τοπική αυτοδιοίκηση ο Γιώργος Ζάψας, επικεφαλής της αντιπολίτευσης στο περιφερειακό συμβούλιο της Ηπείρου, επεσήμανε ότι για τη διασφάλιση μιας δίκαιης και αποτελεσματικής αξιοποίησης του Ταμείου Ανάκαμψης, χωρίς στρεβλώσεις και σκοπιμότητες, προαπαιτείται η υιοθέτηση όρων και κανόνων, συλλογικότητα, ενεργή συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης στην επεξεργασία και λήψη των αποφάσεων. Θα πρέπει να λαμβάνεται συνεχής μέριμνα για να διαχέονται, μέσω των δράσεων, τα οφέλη και στις επόμενες γενεές, που έχουν αποκοπεί από την αναπτυξιακή δυναμική λόγω της κρίσης.
Το βίντεο της εκδήλωσης είναι διαθέσιμο εδώ.