Φωτογραφία: Χριστίνα Ντούβρη - Ξένου
Κατά μήκος του μονοπατιού που συνδέει το Πάρκο Σταύρος Νιάρχος με τον Φάρο, μας περιμένουν οι «Διερχόμενοι» του Γιώργου Ξένου, 120 ανθρώπινα περιγράμματα από σίδηρο (200 x 80 εκ.), που θα μπορούσαν να είναι ανώνυμοι ήρωες, απ’ αυτούς που αγνοεί η μεγάλη Ιστορία των σπουδαίων προσωπικοτήτων, οι οποίοι με τον τρόπο τους μας καλούν να σκεφτούμε τι σημαίνει ήρωας, ποιοι είναι οι δικοί μας ήρωες, ποια η δική μας σχέση με ό,τι χαρακτηρίζεται «ηρωική στάση».
Ο Γιώργος Ξένος, γεννημένος το 1953 στην Αθήνα, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους Έλληνες εικαστικούς με διεθνή αναγνώριση. Από το 1976 έως το 1982 σπούδασε στην École National Supérieure des Beaux arts – Section des Arts Plastiques στο Παρίσι. Από το 1983 έως το 1986 έζησε και εργάστηκε στην Αθήνα. Το 1987 εργάστηκε στο Mönchengladbach της Γερμανίας. Από το 1988 έως το 1992 έζησε και εργάστηκε στο Βερολίνο, όπου βίωσε τα ιστορικά γεγονότα της πτώσης του Τείχους. Έργα της περιόδου αυτής εξέθεσε στο Winckelmann Museum της πόλης Stendal (Ιούνιος - Οκτώβριος 1991) και στο Pergamon Museum του Βερολίνου (Ιανουάριος - Νοέμβριος 1992). Από το 1993 ζει και εργάζεται στην Αθήνα.
Η πολυπρόσωπη ενότητα των Διερχόμενων, έργο που εξελίσσεται στον χρόνο, μπορεί να μετακινείται και να προσαρμόζεται σε διαφορετικούς τόπους και χώρους, παραμένοντας ανοιχτό κάθε φορά σε διαφορετικά νοήματα και μηνύματα. Στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΚΠΣΙΝ), το κοινό έχει την ευκαιρία να δει για πρώτη φορά την πλήρη ανάπτυξή του. Χωρίς πρόσωπο κι άλλα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, οι μορφές-περιγράμματα του Γιώργου Ξένου «ενθαρρύνουν την πλήρωση του κενού με πορτρέτα από την ατελείωτη χορεία των ηρώων της κάθε επανάστασης. Οι Διερχόμενοι, οι υψιτενείς αυτές φιγούρες, είναι μια λιτανεία ηρωικών μορφών έτοιμων “Πύλας πόλεων περήσειν”», όπως σημειώνει ο δημιουργός τους.
Σε άλλο σημείο του ΚΠΣΙΝ, στα Νότια Μονοπάτια, οι «Επτά Πύλες», μια ακόμη πολύσημη εγκατάσταση από σίδηρο –εμπνευσμένη από την επτάπυλη Θήβα της αρχαίας τραγωδίας ως τις σημερινές πύλες εισόδου στην Ελλάδα και την Ευρώπη– «μιλούν» με τον τρόπο τους για ζητήματα περισσότερο επίκαιρα από ποτέ.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως και τις 31 Μαΐου. Με αφορμή την παρουσίαση αυτών των δύο εικαστικών εγκαταστάσεων, ο Γιώργος Ξένος μιλά στην «Εποχή».
Πώς εντάσσονται οι «Διερχόμενοι» στη θεματική «Πρόσωπα του Ήρωα»;
Tο ισχυρό περίγραμμα, που ορίζει τα πρόσωπα των «Διερχομένων», είναι συγχρόνως ένα ανοιχτό πορτρέτο ικανό να πλαισιώσει, διαχρονικά, τα χαρακτηριστικά οποιουδήποτε προσώπου, επομένως και των ηρώων του 1821, ώστε αυτά να εντάσσονται και να υπηρετούν τη συγκεκριμένη θεματική. Οι «Διερχόμενοι» ούτως ή άλλως, ως τίτλος και εικαστική δημιουργία, υπηρετούν ένα συμβολικό τελετουργικό το οποίο με τη σειρά του εντάσσεται στην νεώτερη ιστορία του ελληνισμού και των ηρώων. Ταυτόχρονα συνιστούν και μια ιδιότυπη πομπή προσώπων στα οποία ο θεατής μπορεί να τοποθετήσει τους δικούς του ήρωες.
Κατά τη γνώμη σας τι σημαίνει ήρωας;
Ο ήρωας, από τα ομηρικά Έπη έως σήμερα, θεωρείται κάτι το εξαιρετικό, ένας άνθρωπος που υπερβαίνει καταρχάς τον εαυτό του στοχεύοντας στο καλό του συνόλου με αυτοθυσία, ανιδιοτέλεια και ηρωισμό, αυτό που προκύπτει από την ίδια λέξη και χαρακτηρίζει τη δράση του δημιουργώντας παράδειγμα προς μίμηση. Δεν είναι εύκολη ούτε σκόπιμη η ανατροπή ενός παγιωμένου ορισμού που αποτελεί και κώδικα επικοινωνίας τόσων αιώνων. Με αυτήν την έννοια οι πρωταγωνιστές της ελληνικής επανάστασης θα χαρακτηρίζονται ως ήρωες, όσο αναγνωρίζει κανείς τον σημαντικό ρόλο τους στην απελευθέρωση του ελληνικού έθνους την οποία επετειακά εορτάζουμε εφέτος. Κάτω από αυτήν την οπτική σίγουρα δεν μπορεί να διαφοροποιηθεί κανείς με μια ατομική τοποθέτηση και δεν υπάρχει αποχρών λόγος.
Τα έργα σας αλλά και εσείς ο ίδιος έχετε ταξιδέψει και έχετε μείνει για αρκετά χρόνια στο εξωτερικό. Κατά πόσο αντικατοπτρίζεται ο ίδιος ο καλλιτέχνης Γιώργος Ξένος στα δημιουργήματά του; Αισθάνεστε κι εσείς διερχόμενος;
Υποσυνείδητα, όπως είναι γνωστόν, και ερήμην του ο καλλιτέχνης αντανακλάται στα δημιουργήματά του. Η εκ των υστέρων ανάγνωση του έργου τέχνης συνήθως οδηγεί στην ουσία μιας αφαιρετικής και συμβολοποιημένης αυτοβιογραφίας. Νιώθω διερχόμενος από την αρχή της ζωής μου. Υπαρξιακά άλλωστε και οντολογικά όλοι είμαστε διερχόμενοι από και προς μία κατεύθυνση όχι μόνο στη γνωστή γραμμική πορεία αλλά σε μια διαδρομή με άπειρες διασταυρώσεις και εξερευνήσεις και αυτό είναι το σπουδαίο μήνυμα σε αυτήν την πορεία των Διερχομένων.
Ποια θέματα θίγουν οι «Επτά πύλες»;
Οι «Επτά Πύλες» είναι άμεση αναφορά στην επτάπυλη Θήβα της τραγωδίας του Αισχύλου «Επτά επί Θήβας». Παράλληλα σηματοδοτούν κάθε πύλη που προστατεύει ή επιτρέπει τη διέλευση.
Στην αρχαιότητα, αλλά και στα νεότερα χρόνια, οι πύλες είχαν εμβληματική σημασία και ως εκ τούτου ιδιαίτερη αρχιτεκτονική και διακόσμηση, για παράδειγμα η Πύλη των Λεόντων στις Μυκήνες και πολλά άλλα. Οι πύλες συνδέονται με την ασφάλεια μιας πόλης, ενός οχυρού και με την προστασία αγαθών και ανθρώπων. Συνδέονται άμεσα και με τη διέλευση των Διερχομένων και κατά συνέπεια στην παρούσα έκθεσή τους στο ΙΣΝ μαζί αποτελούν ένα ολοκληρωμένο σύνολο.
Αν κάποιος ανατρέξει στα έργα σας θα αντιληφθεί ότι ενώ ξεκινήσατε με την πολυχρωμία, εδώ και μία δεκαετία περίπου εμμένετε στο ασπρόμαυρο αλλά και τις γραμμές, τι σημαίνουν αυτά τα δύο στοιχεία για τον Γιώργο Ξένο;
Θα ήθελα να επισημάνω ότι η αλλαγή που εντοπίζετε δεν αφορά μόνον στην τελευταία δεκαετία. Υπήρξα, βεβαίως κολορίστας, πριν φτάσω στο μαύρο - άσπρο. Αγαπούσα το χρώμα, με απασχολούσαν οι αναλύσεις του, παρακολουθούσα την ψυχολογική δύναμη κάθε χρώματος. Ωστόσο, αυτό που είναι να βγει, βγαίνει από μόνο του. Δεν σκέφτεσαι ποιο χρώμα πρέπει να χρησιμοποιήσεις, έρχεται αβίαστα και ελεύθερα. Έτσι αβίαστα και ελεύθερα κατέληξα στο μαύρο - άσπρο. Άλλωστε μια μαύρη γραμμή είναι χίλια χρώματα. Όσο για τις γραμμές δεν συντελείται έργο τέχνης χωρίς αυτές. Όλα ξεκινούν από γραμμή. Οι γραμμές αποτελούν την επιτομή ενός μινιμαλιστικά εικαστικού αφηγήματος συμπυκνώνοντας τη σκέψη σε μια περιεκτική κωδικοποιημένη διατύπωση.
Διακόσια χρόνια από την ελληνική Επανάσταση. Ποιο είναι το Πρόσωπο του Ήρωα της Ελλάδας του 2021;
Σήμερα πιστεύω ότι δικαιούται αυτόν τον τίτλο ο καθένας που υπερβαίνει το εγώ και τον εαυτό του χάριν τού εμείς και του συνόλου.