Τον περασμένο χρόνο έγινε η έρευνα συσχέτισης του Αρχείου του Λουδοβίκου Σκάρπα με ιταλικά αρχεία και γεγονότα που έλαβαν χώρο στην Τεργέστη στην περίοδο της θητείας του.
Ο Λ. Σκάρπας ήταν έλληνας διπλωμάτης που υπηρέτησε ως πρόξενος στην Τεργέστη (1938-1940), και του οποίου ζήτησε την απομάκρυνση ο Τσιάνο, υπουργός Eξωτερικών του φασιστικού καθεστώτος. Η Τεργέστη ήταν, μέχρι το 1918, το μοναδικό μεγάλο λιμάνι στις ζεστές θάλασσες, της Αυστροουγγαρίας, που άρχιζε από το Μαυροβούνιο και έφθανε μέχρι ένα κομμάτι της σημερινής Ουκρανίας. Η αυτοκρατόρισσα Μαρία Θηρεσία, για να συμβάλει στην ανάπτυξή της, έδωσε ειδικά δικαιώματα σε εθνικο-θρησκευτικές μειονότητες, όπως π.χ. Έλληνες, Σέρβους, Εβραίους κλπ. Συνέπεια ήταν να δημιουργηθεί στην Τεργέστη μια μεγάλη ελληνική παρουσία, που κατά το τέλος του 1880 είχε ενισχυθεί και από Εβραίους, οι οποίοι προέρχονταν σε μεγάλο βαθμό από την Κέρκυρα και παρότι ήταν έλληνες πολίτες, δεν μπορούσαν να είναι μέλη της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας. Κάτι που και σήμερα ακόμα παραμένει, μια και Έλληνας, μη βαπτισμένος ορθόδοξος, δεν μπορεί να είναι μέλος.
Ο Σκάρπας προσπαθούσε να προστατεύσει τους Εβραίους σαν έλληνες πολίτες, με βάση το διεθνές δίκαιο και τις ασάφειες του ελληνικού νομικού πλαισίου γύρω από τα δικαιώματα των Εβραίων. Η ευαισθησία αυτή του Σκάρπα επεκτείνεται και σε ιταλούς εβραϊκής καταγωγής, αλλά και σε εβραίους από διάφορες χώρες: Αυστρία, Γερμανία, Πολωνία, Τσεχοσλοβακία κ.α. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι από την Τεργέστη αναχωρούσαν καράβια για την Ελλάδα και για τους μη ελληνικής καταγωγής χρειαζόταν ειδική «Visa» για να επιβιβασθούν. Φθάνοντας στην Ελλάδα, συνέχιζαν για Παλαιστίνη, Κύπρο, ΗΠΑ, Νότιο Αμερική. Σε συνεργασία δε με τον γάλλο πρόξενο, παρείχαν βίζες για ταξίδια στην Γαλλία ειδικού σκοπού– π.χ. για λόγους ασθένειας- και από την Πορτογαλία συνέχιζαν για Αμερική. Αυτά δε τα έπραττε ο Σκάρπας παρ’ όλο που είχε αυστηρές απαγορευτικές οδηγίες να μη δίνει βίζες σε μη Έλληνες. Τις παρέβαινε συνήθως με περίπλοκες νομικές επεξηγήσεις και υπεκφυγές.
Απομακρύνθηκε αφού έσωσε 850 Εβραίους
Όπως προκύπτει από την έρευνα, χωρίς τη συμβολή του Σκάρπα δεν θα ήταν δυνατή, τον Απρίλη 1939, η αναχώρηση πλοίου με 850 Εβραίους από το Fiume (νυν Κροατία). Αυτό στάθηκε δυνατό μέχρι τα τέλη του Ιούνη του 1940, όταν με αυστηρό τηλεγράφημα από το υπουργείο τον πληροφορούν για το αμάρτημά του, δηλαδή ότι βρέθηκε στην Ελλάδα μια ομάδα Πολωνών Εβραίων με βίζα από τον Σκάρπα. Η κατάληξη της απαντητικής επιστολής του Σκάρπα είναι οι γραμμές που ακολουθούν.
«Συνεπεία των αρνήσεών μου τούτων, αι εξελισσόμεναι εν τω Προξενείω σκηναί ήσαν πραγματκώς σπαραξικάρδιαι, δεδομένου ότι οι δυστυχείς ούτοι είχον ειδοποιηθή υπό των ενταύθα Αρχών ότι εάν μέχρι τέλους Ιουνίου δεν εγκατέλιπον το ιταλικόν έδαφος θα εσυλλαμβάνοντο αυτοί και οι οικογένειαί των, αποτελούμεναι πολλάκις και από μικρά παιδιά, όπως παραδοθώσιν εκ νέου εις τας γερμανικάς Αρχάς, με το γνωστόν δι’ αυτούς αποτέλεσμα όπερ και ισοδυνάμει προς καταδίκην εις θάνατον. Τηρών το πνεύμα των υμετέρων οδηγιών υποχρεώθην να φανώ άσπλαγχνος, ευχόμενος μόνον ότι ουδέποτε πλέον εν τη ζωή μου μοί επιφυλάσσεται να παραστώ εις σκηνάς τόσον τραγικής απογνώσεως, εις κατά τας τελευταίας ταύτας ημέρας παρέστην και καθ’άς ηδύνατό τις να αναμετρήση μέχρι ποίου απιστεύτου σημείου φθάνει η απόλυτος ανθρωπίνη απελπισία».
Μετά αυτήν την επιστολή ο Σκαρπας αντικαθίσταται από τον αντιπρόξενο και επιστρέφει στην Ελλάδα.
Η συμβολή της έρευνας
Όπως και τα αποτελέσματα της έρευνας και οι επιπτώσεις της στο κοινωνικό-πολιτικό γίγνεσθαι, αποδεικνύουν, παρά τους περιορισμούς της πανδημίας ότι: η έρευνα αυτή έπρεπε να γίνει στην Τεργέστη παρά τις αντιδράσεις τοπικών και μη ελλήνων παραγόντων. Οι δε θετικές επιπτώσεις που διαχέονται σε όλη την Ιταλία οφείλονται και σε συγκεκριμένους ιστορικούς λόγους.
-α. Η Τεργέστη διαμορφώθηκε επί δύο σχεδόν αιώνες ως πόλη πολυεθνική και πολυπολιτισμική. Χαρακτηριστικά που συστηματικά περιορίζονταν μετά την άνοδο στην εξουσία του φασισμού (1922): π.χ. απαγορεύονταν να ομιλεί κανείς σλοβένικα, το ελληνικό σχολείο έκλεισε το 1934 κλπ.
-β. Ο Μουσολίνι σε τεράστια συγκέντρωση ανακοίνωσε στις 18-09-1938 ότι θα επιβληθούν και στην Ιταλία οι ρατσιστικοί νόμοι, που δημοσιεύτηκαν τις 17-11-1938.
-γ. Mετά τις 8-09-1943 η Τεργέστη προσαρτήστηκε στο ναζιστικό ζωτικό χώρο και κυβερνιόταν από τους Γερμανούς. Είναι δε η μοναδική πόλη - εκτός κεντρικής Ευρώπης - όπου οργανώθηκε στρατόπεδο εξόντωσης και κρεματόριο. Μετασχηματίστηκε γι’ αυτό το λόγο ένα μεγάλο εργοστάσιο επεξεργασίας ρυζιού και ο περίγυρος χώρος. Χρειάστηκαν πολιτικοί αγώνες 20 χρόνων -όλων των αντιφασιστικών πολιτικών δυνάμεων- για να ανακυρηχθεί Εθνικό Μνημείο (1965) και να αναδιαμορφωθεί, γιατί οι Ναζιστές είχαν ανατινάξει τους φούρνους. Κάθε 25η του Απρίλη (Εθνική Αντιφασιστική Επέτειος) και κάθε 27η του Γενάρη (Ημέρα της Μνήμης) γίνονται στο χώρο πολιτικοθρησκευτικές εκδηλώσεις με τη συμμετοχή όλων των θρησκευτικών δογμάτων.
Η έρευνα αυτή συνέβαλε στο να επιβεβαιωθεί μια διάχυτη προφορική ιστορική μνήμη ότι ο Σκάρπας απομακρύνθηκε από τη θέση του επειδή βοηθούσε συστηματικά Εβραίους ελληνικής και μη υπηκοότητας. Φώτισε σκοτεινές και γελοίες πλευρές του φασιστικού ρατσισμού, παρ’ όλο που πέρασαν 4 μήνες από την παρουσίαση της έρευνας συνεχίζονται οι διαδικτυακές συζητήσεις, βιβλιοκρισίες σε πολιτισμικά περιοδικά και ομιλίες σε δημοτικούς θεσμούς, facebook (Ελληνική Πρεσβεία) κλπ. Ενισχύεται το αντιρατσιστικό κίνημα και συμβάλει στην απομόνωση του «εθνοκεντρικού προστατευτισμού», κάτι το σημαντικό για το πολυδιάστατο πέρασμα ιστορικής εποχής, που διανύει η Ε.Ε. Μια και συμβάλλει στη σύνθετη διαμόρφωση της ιστορίας της Ε.Ε. στο τεράστιο θέμα του Ολοκαυτώματος.