Η διαφημιστική καμπάνια του Μπουκέλε, σχεδόν πανταχού παρούσα και πολύ καλά σχεδιασμένη, κατάφερε να συνδεθεί με τα μίση, τους φόβους, και τις βαθύτερες επιθυμίες της πλειοψηφίας του πληθυσμού.
Ό,τι δεν κατάφερε πέρυσι με την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος, όταν επέτρεψε την είσοδο στη Βουλή πάνοπλων αστυνομικών και στρατιωτικών την ώρα που εκφωνούσε μια απειλητική ομιλία, ο αυταρχικός πρόεδρος του Ελ Σαλβαδόρ Ναγίμπ Μπουκέλε το πέτυχε με τις βουλευτικές εκλογές της περασμένης Κυριακής, αφού το 66,32% που πήρε το κόμμα του, Nuevas Ideas, του δίνει την απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο. Η εξέλιξη αυτή δημιουργεί εύλογα πολλές ανησυχίες, αφού ο Μπουκέλε ως ο απόλυτος κυρίαρχος θα έχει το δικαίωμα να διορίσει δικούς του ανθρώπους σε μια σειρά σημαντικών θεσμικών θέσεων, και τη δυνατότητα να τροποποιήσει το Σύνταγμα σύμφωνα με τα συμφέροντά του. Να σημειωθεί, ότι εδώ και ενάμιση χρόνο η αντιπολίτευση του υπερσυντηρητικού ARENA και του αριστερού FMLN ένωσαν τις δυνάμεις τους, για να μπλοκάρουν τις νομοθετικές πρωτοβουλίες του προέδρου και την υπονόμευση των δημοκρατικών θεσμών. Συζητάμε για την πολιτική κατάσταση στο Ελ Σαλβαδόρ με τον Κάρλος Μολίνα, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο UCA του Ελ Σαλβαδόρ.
Πώς φτάσαμε στην νίκη του Nuevas Ideas; Ποιοι παράγοντες καθόρισαν το εκλογικό αποτέλεσμα;
Ο κύριος παράγοντας είναι η επιτυχία του Μπουκέλε, ο οποίος έχει καταφέρει να παρουσιαστεί ως «σωτήρας» του Ελ Σαλβαδόρ, καταρχάς, με την εφαρμογή ενός σχεδίου ασφαλείας που μείωσε τις δολοφονίες στα χαμηλότερα επίπεδα εδώ και πολλά χρόνια. Στη συνέχεια, είναι η μόνιμη παρουσία διαφημιστικής καμπάνιας, σχεδόν πανταχού παρούσα και πολύ καλά σχεδιασμένη, η οποία καταφέρνει να συνδεθεί με τα μίση, τους φόβους, και τις βαθύτερες επιθυμίες της πλειοψηφίας του πληθυσμού. Και τρίτο, κατάφερε να παρουσιάσει πολύ καλά τη διαχείριση της καταπολέμησης του COVID-19, καθώς η χώρα διαχειρίζεται αριθμούς που είναι πολύ κάτω από αυτούς των γειτόνων της, με εξαίρεση την Νικαράγουα. Είναι ενδιαφέρον, όμως, ότι σχετικά με τη μείωση των δολοφονιών, ούτε ο πρόεδρος ούτε το υπουργικό του συμβούλιο έχουν παρουσιάσει το σχέδιο ασφαλείας τους, και υπάρχουν αρκετές ενδείξεις ότι η επιτυχία του προέρχεται από μια «σκοτεινή συμφωνία» με διάφορες συμμορίες. Και όσον αφορά τη διαχείριση της πανδημίας, η κυβέρνηση έχει περιορίσει την πρόσβαση των πολιτών σε πληροφορίες σχετικά με την υγεία, και υπάρχουν πολλές ενδείξεις για διαφθορά και ανικανότητα σε αυτήν τη διαχείριση.
Γιατί ο Μπουκέλε, παρά τη σκληρή νεοφιλελεύθερη πολιτική του, έχει τόσο μεγάλη δημοτικότητα;
Η διοίκηση του Μπουκέλε, μέχρι τώρα, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως νεοφιλελεύθερη στην πιο ακραία εκδοχή της, δηλαδή, με σαφώς αυταρχικά χαρακτηριστικά και με σαφή τάση να γίνει περισσότερο ακραία, ακόμη και φασιστική. Τα κύρια χαρακτηριστικά της πολιτικής του είναι η υπερβολική χρήση του στρατού και της αστυνομίας που φτάνει σε σημείο κατάχρησης, η εξάλειψη όλων των θεσμών για την ανάπτυξη, την ένταξη και τον κοινωνικό έλεγχο, η ανεύθυνη διαχείριση των δημόσιων οικονομικών που έχει οδηγήσει στην αύξηση του χρέους της χώρας, και η ενίσχυση του νεποτισμού και της διαφθοράς. Ωστόσο η δημοτικότητά του εξηγείται, κατά την άποψή μου, επειδή κατάφερε να παρουσιαστεί ως ο μόνος που θα μπορούσε να μεταρρυθμίσει το «πολιτικό σύστημα», και στο στόχο του μπήκαν οι εκπρόσωποι του λαού στο κοινοβούλιο, κυρίως αυτοί του υπερσυντηρητικού ARENA και του αριστερού FMLN (σημ: είναι τα δύο κόμματα που εναλλάχτηκαν στην εξουσία για περισσότερες από δύο δεκαετίες μετά τον εμφύλιο πόλεμο). Ο Μπουκέλε χρησιμοποίησε την απόρριψη της παραδοσιακής «πολιτικής τάξης» υπέρ του, καθιστώντας την ως έναν καταλύτη μίσους για αυτόν τον «κοινό εχθρό». Αν και, σε πολλές περιπτώσεις, αυτή η απόρριψη οφείλεται σε επιβεβαιωμένες περιπτώσεις διαφθοράς, στην πραγματικότητα πρόκειται για πολύ γενικές κατηγορίες, ή για συγκεκριμένα γεγονότα με ελάχιστη σημασία. Ωστόσο, κατάφερε να μετατρέψει αυτά τα δυο κόμματα σε ένα «τέρας» τέτοιου μεγέθους, που οι υποστηρικτές του συμφώνησαν να «κλείσουν τα μάτια τους» στα σκάνδαλα που αφορούν το προεδρικό υπουργικό συμβούλιο, για το οποίο σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα υπάρχει μεγάλος αριθμός καταγγελιών για διαφθορά και παραβίαση των νόμων.
Τι σημαίνει για το πολιτικό σύστημα το γεγονός ότι ο Μπουκέλε έχει την απόλυτη πλειοψηφία στο κοινοβούλιο; Τι σε ανησυχεί για την επόμενη μέρα;
Για τους οπαδούς του, το γεγονός ότι ο Μπουκέλε αποκτά τον απόλυτο έλεγχο της Νομοθετικής Συνέλευσης επιβεβαιώνει ότι θα υλοποιήσει αυτό που έχει υποσχεθεί: να εξοντώσει εκείνους που έχουν καταστρέψει το Ελ Σαλβαδόρ. Τώρα, με την απόλυτη πλειοψηφία που απέκτησε (56 στους 84 βουλευτές), θα είναι σε θέση να ελέγχει βασικές θέσεις στο δικαστικό σώμα: Γενικό Εισαγγελέα, Ανώτατο Δικαστήριο, Εθνικό Δικαστικό Συμβούλιο, Ελεγκτικό Συνέδριο, επικεφαλής για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Επίσης, θα μπορεί να επικυρώσει τις μεταρρυθμίσεις στο Σύνταγμα και να εγκρίνει την αναστολή των συνταγματικών εγγυήσεων. Επιπλέον, θα είναι πολύ εύκολο για αυτόν να εγκρίνει τον γενικό προϋπολογισμό του κράτους, την έκδοση ομολόγων, καθώς και τις προσφορές έργων, και να προβαίνει σε παραχωρήσεις για την εκμετάλλευση πόρων και δημοσίων έργων. Για όλα αυτά, την επόμενη μέρα τη βλέπω με μεγάλη ανησυχία, εξαιτίας των σοβαρών αμφιβολιών που έχω για το αν αυτή η συγκέντρωση εξουσίας θα δημιουργήσει ανάπτυξη, κοινωνική ένταξη και δικαιοσύνη για τους πιο μειονεκτούντες.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί το καθεστώς Μπουκέλε;
Οι αριστεροί και οι κοινωνικές οργανώσεις, που επικρίνουν την κυβέρνηση Μπουκέλε και την προσπάθειά του να ελέγξει το κράτος, πρέπει να ξεπεράσουν τον κατακερματισμό που χαρακτηρίζει τους κοινωνικούς αγώνες από το τέλος του εμφυλίου πολέμου, και να δημιουργήσουν μια μεγαλύτερη και καλύτερη οργάνωση. Σε αυτήν την προσπάθεια, θα πρέπει να προστεθούν οι κρίσιμοι τομείς των ακαδημαϊκών και της διανόησης, και να ενισχυθεί η συμμετοχή των πολιτών και η κοινωνική διαμαρτυρία στους δρόμους. Παράλληλα, χρειάζεται να οικοδομηθούν δίκτυα αλληλεγγύης με την αριστερά σε όλο τον κόσμο, καθώς και με διεθνείς οργανισμούς για την υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Πώς ερμηνεύεις το εκλογικό αποτέλεσμα του FMLN (Μέτωπο Εθνικής Απελευθέρωσης Φαραμπούντο Μαρτί), που από το 24,54% έπεσε στο 6,92%; Γιατί δυσκολεύεται σήμερα το FMLN να αποτελέσει την εναλλακτική λύση απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό και την ολοένα και μεγαλύτερη αυταρχική μετατόπιση του Μπουκέλε;
Για το FMLN είναι η μεγαλύτερη καταστροφή στην ιστορία του, και εγείρει σοβαρά την ανάγκη για ένα νέο αριστερό σχέδιο που δεν είναι πλέον το FMLN. Τα προβλήματά του ως εναλλακτική λύση στο νεοφιλελευθερισμό και τον αυταρχισμό οφείλονται σε διάφορους παράγοντες. Ένας από αυτούς είναι ότι πρόκειται για ένα κόμμα που προέκυψε από έναν αντάρτικο στρατό, με μια δομή που είναι επίσης αυταρχική και που ίσως είναι καλύτερο να εγκαταλειφθεί, καθώς έχει γίνει ένα βαρύ φορτίο. Ένα άλλο πρόβλημα, είναι η σαφής αντίφαση μεταξύ του επαναστατικού λόγου του και δύο αδιαμφισβήτητων γεγονότων: πρώτο, ότι το κόμμα δεν προώθησε ποτέ γνήσιες επαναστατικές πολιτικές, και δεύτερο, ότι σήμερα η επανάσταση δεν είναι μια πιθανή ή ελκυστική προοπτική οπουδήποτε στον κόσμο, πόσο μάλλον σε μια φτωχή και βαθιά εξαρτώμενη από τις ΗΠΑ χώρα, όπως το Ελ Σαλβαδόρ. Ο τρίτος παράγοντας είναι ότι, κατά την άποψή μου, το FMLN δεν εργάστηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να διατηρήσει μια σχέση σεβασμού με τα λαϊκά κινήματα και την κοινωνική αριστερά, αντίθετα τα πολέμησε, ή τα έκανε εξαρτημένα, ή ακίνδυνα. Τέλος, το FMLN ποτέ, ούτε πριν ούτε μετά τον πόλεμο, δεν έλαβε σοβαρά υπόψη την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και τον αγώνα για ηγεμονία στην κοινωνία του Ελ Σαλβαδόρ, ακόμη και όταν είχε τη δυνατότητα προώθησης εκπαιδευτικών και πολιτιστικών προσπαθειών από την εκτελεστική εξουσία.