Μέσα στο όργιο λέξεων, τις γλυκανάλατες κολακείες και τις άδικες κακολογίες, τις υποψίες και τις βεβαιότητες των αυτοαποκαλούμενων «αναλυτών», που διαρκούν λιγότερο από ένα πρωινό, αλλά γεμίζουν εφημερίδες, τηλεοράσεις, μέσα επικοινωνίας κάθε είδους, μου φαίνεται σοφή από κάθε άποψη η βιβλική πρόσκληση: ηρεμία, μη μιλάτε επι ματαίω και περιμένετε τους καρπούς για να κρίνετε το δέντρο. Για τα κενά και παράλογα λόγια που είπαμε, θα μας ζητηθεί να δώσουμε λογαριασμό.
Κανείς δεν ξέρει τι μας επιφυλάσσει το άμεσο μέλλον της πολιτικής, γιατί δεν υπάρχουν, ούτε διαφαίνονται οι καρποί της. Βλέπουμε καλά αυτό που συνέβη και που μας έφερε την κυβέρνηση που έχουμε τώρα, με τα συνταγματικά χαρακτηριστικά που προέρχονται από την ίδια τη γέννησή της. Υπάρχουν αυτοί που έχουν συνταχθεί από την πρώτη στιγμή με μια υποτιθέμενη «επιστροφή στο γραπτό Σύνταγμα», ενάρετο και καθαρισμένο από το πουρί που το «υλικό Σύνταγμα» κόλλησε πάνω του στο πέρασμα του χρόνου, εκχυδαΐζοντάς το και επιβαρύνοντάς το. Ξαλαφρωμένο από τη σαβούρα, το Σύνταγμα θα έπρεπε λοιπόν να ανοίξει τα φτερά του για να πετάξει, άσπιλο. Έφυγε μια κυβέρνηση που η πλειοψηφία της διαλύθηκε και ήρθε μια άλλη που την έχει (και τι πλειοψηφία!). Η επιχείρηση πραγματοποιήθηκε με τη σκηνοθεσία του προέδρου τη Δημοκρατίας. Κανένα πρόβλημα από την άποψη της τήρησης των κανόνων, επομένως.
Ο Πρόεδρος ως σκηνοθέτης
Όμως, τα κυβερνητικά συστήματα δεν ζουν μόνο με γραπτούς κανόνες. Εργάζονται υπό συνθήκες δεδομένες ιστορικά. Άρα μπορεί να συμβεί, παρά τους γραπτούς κανόνες, η εφαρμογή τους να παράγει διαφορετικά αποτελέσματα. Για να μην πάμε μακριά, εμείς είχαμε κυβερνήσεις επικεντρωμένες σε ισχυρές πολιτικές ηγεσίες, με σαφείς διαχωρισμούς και αντιθέσεις, ακόμη και σε θέματα αρχής, μεταξύ της πλειοψηφίας και της αντιπολίτευσης. Άλλες φορές, οι πλειοψηφίες μεταβλήθηκαν σε απλά αθροίσματα για να «ισοσκελιστούν» οι αριθμοί, με την ανενδοίαστη αναζήτηση ψήφων και κοινοβουλευτικούς μεταμορφισμούς σε αφάνταστο βαθμό, ακόμη και για μια χώρα, σαν τη δική μας, που έχει κάνει τέχνη το μεταμορφισμό. Αυτές οι διακυμάνσεις προήλθαν από πολλούς παράγοντες: από τους προσανατολισμούς των εκλογέων, από τα εκλογικά αποτελέσματα που καθορίστηκαν από τα εκλογικά συστήματα, από τις προοπτικές και τα προγράμματα των πολιτικών δυνάμεων, από την πίεση επιτακτικών αναγκών από τις οποίες δεν ήταν δυνατό να ξεφύγει κανείς και οι οποίες επέβαλαν αφύσικες, και, εν τέλει, μοιραία αδύναμες έκτακτες συμμαχίες. Εκτός από αυτό, είχαν σημασία και οι στρατηγικές των πολιτικών υποκειμένων, όπως ο πειρασμός ορισμένων Προέδρων της Δημοκρατίας να υπερβούν τα όρια του χώρου που τους παραχωρείται από το Σύνταγμα, ως προς τις κοινοβουλευτικές και κυβερνητικές δυναμικές. Σε κάθε μετάβαση, η αμοιβαία θέση του Κοινοβουλίου, της κυβέρνησης και του Προέδρου της Δημοκρατίας άλλαζε σε ένα παιχνίδι αλληλεξαρτήσεων με τρεις παίκτες.
Σύμφωνα με το άρθρο 49 του Συντάγματος, καθήκον του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι να καταγράφει την πολιτική-κοινοβουλευτική κατάσταση και να βοηθά, όταν χρειάζεται, στο σχηματισμό μιας πλειοψηφίας η οποία θα εκφράζει και θα στηρίζει την κυβέρνηση και θα της δώσει την εμπιστοσύνη που χρειάζεται για να κυβερνήσει. Ο Πρόεδρος είναι ένας σκηνοθέτης, δεν είναι ο σεναριογράφος. Η πολιτική κατεύθυνση και κυβέρνηση που θα προκύψει δεν είναι δική του δουλειά. Γι’ αυτό χρειάζονται οι διερευνητικές επαφές με τις πολιτικές δυνάμεις, καθώς και η ανάθεση της διακυβέρνησης στον πρωθυπουργό, ο οποίος «επιφυλάσσεται» να αποδεχτεί την ανάθεση μετά το αποτέλεσμα περαιτέρω κοινοβουλευτικών διερευνητικών επαφών. Αυτή η διαδικασία κάποιες φορές καταλήγει να είναι πληκτική, βυζαντινή και συμφυρματική, ακόμη περισσότερο όταν το Κοινοβούλιο είναι κατακερματισμένο και οι πολιτικές δυνάμεις αφήνονται σε παιχνίδια και πολιτικούς εκβιασμούς. Αυτό, όμως, έχει μια λογική: την κυβέρνηση «από τα κάτω». Η λογική από τα κάτω είναι, ακριβώς, η λογική της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Το καλό αποτέλεσμα, όμως, δεν είναι καθόλου εγγυημένο.
Εφεδρική προεδρική εξουσία
Ο Πρόεδρος αξιολόγησε την extrema ratio που χρησιμοποιείται όταν το Κοινοβούλιο είναι σε αδιέξοδο: τη διάλυσή του, τις νέες εκλογές και να δοθεί ο λόγος στο εκλογικό σώμα. Την αξιολόγησε, αλλά την απέκλεισε, με δεδομένα τα πολιτικά κόστη μιας προεκλογικής εκστρατείας, της βέβαιης έντασης της εριστικότητας ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, του παγώματος της κυβερνητικής δράσης για πολλούς μήνες, έναντι της έκτακτης υγειονομικής, οικονομικής και κοινωνικής κατάστασης ανάγκης, που απαιτεί απαντήσεις, καθώς και έναντι των διεθνών ευθυνών που η Ιταλία πρέπει να αναλάβει. Σε εκείνη την ομιλία φάνηκε ξεκάθαρα ότι η σημαντική αλλαγή που ανάγγειλε ο Πρόεδρος -δηλαδή η πρόσκληση προς μια προσωπικότητα εκτός πολιτικού αγώνα για να της αναθέσει το σχηματισμό της νέας κυβέρνησης- οφειλόταν σε μια αναγκαιότητα και όχι ασφαλώς σε μια πρόθεση κατάχρησης της θέσης του.
Έπειτα από αυτή την ερμηνεία γεγονότων και κανόνων, δεν θα ήταν σωστό να λέμε ότι «επιτέλους επιστρέψαμε στο Σύνταγμα». Η πολιτική ατμόσφαιρα είναι σημαντική, είναι «προπαρασκευαστική». Δυστυχώς, λέμε ότι χρησιμοποιήθηκε μια εφεδρική προεδρική εξουσία. Μια χαλάρωση εν όψει της επαναφοράς στην κανονικότητα. Αυτοί που χαιρετίζουν με χαρά τις «κυβερνήσεις του Προέδρου» ή τις «κυβερνήσεις των αρίστων», καθώς και αυτοί που βλέπουν με ικανοποίηση τα πολιτικά κόμματα να χαίρονται ανοήτως επειδή είναι «σε καλά χέρια», εργάζονται υπέρ μιας αλλαγής συνταγματικού παραδείγματος: για την αντικατάσταση του «από τα κάτω» με ένα «από τα πάνω» που δεν είναι καλό για τη δημοκρατία, αλλά είναι άριστο για την ολιγαρχία.
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς