Εδώ και σχεδόν ένα μήνα, η Βαρκελώνη αποτελεί θέατρο διαδηλώσεων και διαμαρτυριών, που συχνά καταλήγουν σε συγκρούσεις με την αστυνομία και πράξεις βανδαλισμού. Όλα άρχισαν την 16η Φλεβάρη, όταν συνελήφθη ο καταλανός ράπερ Πάμπλο Χασέλ, ο οποίος καταδικάστηκε σε εννιά μήνες φυλακή για υπεράσπιση της τρομοκρατίας και προσβολές προς το στέμμα. Θεωρητικά, ο Ασέλ δεν θα έπρεπε να μπει στη φυλακή, αλλά είχε ήδη καταδικαστεί παλαιότερα για παρόμοια αδικήματα και αυτό επέφερε τη φυλάκισή του. Οι διαμαρτυρίες για την απελευθέρωση του ράπερ έγιναν σε διάφορες ισπανικές πόλεις, αλλά μόνο στην Βαρκελώνη συνεχίστηκαν μέχρι αυτή την εβδομάδα, μολονότι τις τελευταίες μέρες μειώθηκε η ένταση. Υπήρξαν πολλές συλλήψεις, συμπεριλαμβανομένων μερικών ιταλών αναρχικών, μια κοπέλα έχασε το μάτι της από πλαστική σφαίρα που έριξε η καταλανική αστυνομία και οι ζημιές στα καταστήματα στο κέντρο της πόλης είναι σημαντικές. Προφανώς, οι εικόνες των συγκρούσεων, μαζί με την εικόνα μιας φλεγόμενης κλούβας της αστυνομίας, έκαναν το γύρο του κόσμου.
Ο καταλύτης μιας σειράς εντάσεων
Πώς εξηγείται όλο αυτό; Είναι αναμφίβολο ότι το ζήτημα της ελευθερίας της έκφρασης έχει σημαντικό βάρος, αν μάλιστα λάβουμε υπόψη ότι ένας άλλος ράπερ, ο Βαλτόνιτς, καταδικάστηκε για παρόμοια αδικήματα πριν από τρία χρόνια: για να αποφύγει τη φυλάκιση το 2018 διέφυγε στο Βέλγιο. Η συζήτηση, που δεν είναι νέα, για την ελευθερία έκφρασης στην ιβηρική χώρα, είχε πάντοτε κεντρική θέση. Παρόλο που οι καταλανοί αυτονομιστές, αλλά σε μεγάλο βαθμό και το Unidas Podemos, το κόμμα που βρίσκεται σήμερα στην κυβέρνηση μαζί με τους σοσιαλιστές, υποστηρίζουν ότι στην Ισπανία δεν υπάρχει «μια πλήρης δημοκρατική κανονικότητα» (τάδε έφη Πάμπλο Ιγκλέσιας), το Σοσιαλιστικό Κόμμα, καθώς και η ισπανική δεξιά και το μεγαλύτερο μέρος της κοινής γνώμης, απορρίπτουν αυτές τις κατηγορίες. Αφού πούμε, κατ’ αρχάς, ότι ο Χασέλ δεν είναι άγιος –πρόσφατα καταδικάστηκε γιατί απείλησε έναν μάρτυρα σε μια δίκη και πολλές φορές έκανε σεξιστικές αναφορές–, λέμε επίσης ότι φαίνεται προφανές ότι η φυλάκισή του είναι υπερβολική. Ένα άτομο αυτού του είδους, το οποίο επανέλαβε πολλές φορές στα τραγούδια του και στα tweets του ότι θα ήθελε να δει να δολοφονούνται διάφοροι πολιτικοί, θα έπρεπε να καταδικαστεί ηθικά από την κοινωνία και να του επιβληθεί πρόστιμο, όχι να μεταβληθεί σε μάρτυρα.
Η Ισπανία είναι μια δημοκρατική χώρα, πάνω σ’ αυτό δεν είναι δυνατό να υπάρχουν αμφιβολίες: το να συγκρίνει κανείς την ιβηρική χώρα με την Τουρκία ή την Ουγγαρία, όπως συνηθίζουν να κάνουν οι καταλανοί αυτονομιστές, είναι εντελώς παράλογο. Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν και πολλά πράγματα που πρέπει να βελτιωθούν. Ο ισπανικός Ποινικός Κώδικας, τέκνο της εποχής που σημαδεύτηκε από την τρομοκρατία της ETA, η οποία διαλύθηκε πριν από μια δεκαετία περίπου, θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί και ο λεγόμενος «νόμος φίμωτρο», που ψηφίστηκε από τη συντηρητική κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι το 2015, νόμος που περιορίζει το δικαίωμα στη διαδήλωση και στη διαμαρτυρία, πρέπει να καταργηθεί. Αυτή είναι και η βούληση της κυβέρνησης συνασπισμού που αποτελείται από το Σοσιαλιστικό Κόμμα και το Unidas Podemos, αλλά οι έκτακτες ανάγκες που δημιουργήθηκαν από την κρίση του Covid, οι διαιρέσεις μέσα στην κυβέρνηση –με τους σοσιαλιστές να αμφιταλαντεύονται κάπως σε αυτό το θέμα– και η σκληρή αντιπολίτευση απέναντι σε οποιαδήποτε μεταρρύθμιση εκ μέρους της δεξιάς δεν επέτρεψαν στην κυβέρνηση να προχωρήσει.
Θα ήταν όμως επιπόλαιο να περιορίσουμε μόνο σε αυτό τις διαμαρτυρίες και τις βίαιες ενέργειες που είδαμε στη Βαρκελώνη. Η περίπτωση Χασέλ ήταν στην πραγματικότητα ο καταλύτης μιας σειράς εντάσεων που υπέβοσκαν από καιρό. Πρώτα απ’ όλα, της κόπωσης ενός τμήματος του πληθυσμού, κυρίως των νεότερων, μετά από ένα χρόνο απαγορεύσεων λόγω της υγειονομικής κρίσης. Προσοχή, αυτοί που διαδηλώνουν στις πλατείες δεν είναι αρνητές του Covid: απλά, εκτονώνουν ένα μείγμα κόπωσης, θυμού και απογοήτευσης που έχει συσσωρευτεί τους τελευταίους δώδεκα μήνες. Σ’ αυτό προστίθεται το γεγονός ότι, συνειδητά ή όχι, πολλοί από αυτούς τους νέους φοβούνται ότι δεν έχουν προοπτικές για το μέλλον τους: η ανεργία των νέων στην Ισπανία ξεπέρασε το 40% και οι κοινωνικοοικονομικές υποτροπές που οφείλονται στον Covid, εκτός εάν το πρόγραμμα Next Generation EU κάνει θαύματα, δεν θα βελτιώσουν την κατάσταση. Ας μην ξεχνάμε επίσης ότι πρόκειται για μια γενιά που δεν γνωρίζει κάτι άλλο πέρα από την κρίση, που άρχισε στο μακρινό πλέον 2008 και στην πραγματικότητα δεν τελείωσε ποτέ. Το γεγονός ότι σε κοινωνίες όλο και πιο διαλυμένες και χωρίς αναφορές, όπως στο παρελθόν, κάποιοι τείνουν σε ένα είδος μηδενισμού, δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Το εξέφραζε μια χαρά ένα πανό που είδαμε τις πρώτες μέρες των διαμαρτυριών: «Μας μάθατε ότι το να είμαστε ειρηνικοί είναι ανώφελο».
Οι νέοι στους δρόμους
Κατά τα άλλα, δεν μπορούμε να μη λάβουμε υπόψη μας ένα άλλο στοιχείο. Τον Οκτώβρη του 2019, η Βαρκελώνη υπήρξε και πάλι θέατρο παρόμοιων διαμαρτυριών, με πρωταγωνιστές νέους και νεότατους, ανήλικους ακόμη. Εκείνη τη φορά, η σπίθα ήταν η καταδίκη των καταλανών αυτονομιστών ηγετών για τα γεγονότα του 2017. Οι διαμαρτυρίες των τελευταίων εβδομάδων δεν είναι σαφώς αυτονομιστικές, όπως συνέβη πριν από ενάμιση χρόνο, αλλά πολλοί νέοι στους δρόμους της Ciutat Comtal (ΣτΜ της Βαρκελώνης) είναι οι ίδιοι. Είναι οι νέοι που θαμπώθηκαν κατά τη διάρκεια σχεδόν μιας δεκαετίας από τον μύθο της καταλανικής δημοκρατίας, που τους τον πούλησαν ανεύθυνα τα αυτονομιστικά κόμματα ως ένα εύκολα εφικτό στόχο: αυτοί οι νέοι –και όχι μόνο οι νέοι– πρέπει τώρα να διαχειριστούν την απογοήτευση της ήττας του Οκτώβρη 2017. Αφού η αυτονομιστική ουτοπία αποδείχτηκε μια χίμαιρα, με τι θα την αντικαταστήσουν; Με τη δράση για τη δράση; Δεν είναι ένα απορριπτέο σενάριο. Ας μην ξεχνάμε ότι το φθινόπωρο του 2019 σημαδεύτηκε από διαμαρτυρίες σχεδόν σε όλο τον κόσμο: Χιλή, Εκουαδόρ, Αλγερία, Λίβανο, Χονγκ-Κονγκ… Όλα μπήκαν σε stand by λόγω Covid. Η Βαρκελώνη πιθανά σηματοδοτεί το τέλος αυτής της παρένθεσης. Μη φαντάζεστε όμως ότι εδώ οι διαμαρτυρίες μπορούν να συγκριθούν με εκείνες των γαλλικών banlieu. Οι νέοι στους δρόμους, που είναι κοντά σε κινήματα της αντικαπιταλιστικής αυτονομιστικής αριστεράς ή μέλη τους, ανήκουν κυρίως στη μεσαία ή υψηλή τάξη.
Η κρίση της μοναρχίας
Τέλος, στο βάθος υπάρχει και η κρίση της μοναρχίας. Τα σκάνδαλα διαφθοράς για τα οποία κατηγορείται ο πρώην βασιλιάς Χουάν Κάρλος Α΄, ο οποίος εγκαταστάθηκε το προηγούμενο καλοκαίρι στο Αμπού Ντάμπι, και οι δυσκολίες του Φελίπε ΣΤ΄ να βρει μια νέα πηγή νομιμοποίησης, έφεραν στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης την αντιπαράθεση μοναρχίας|δημοκρατίας. Το γεγονός ότι ο Χασέλ καταδικάστηκε και για προσβολές προς το στέμμα και ότι η Καταλονία είναι πλειοψηφικά με το μέρος της δημοκρατίας, είναι ένα άλλο στοιχείο που πρέπει να προστεθεί στον κατάλογο.
Οι διαμαρτυρίες για την περίπτωση Χασέλ είναι πιθανό να συνεχιστούν ή να ελαττωθούν τις προσεχείς μέρες. Όμως, πέρα από την περίπτωση του καταλανού ράπερ, αυτό που μετράει αληθινά είναι ότι, αν δεν επιλυθούν τα βαθύτερα προβλήματα, που συνδέονται με παγκόσμια ζητήματα και με την πολυεπίπεδη κρίση στην οποία έχει μπει η Ισπανία από την εποχή της κρίσης του 2008-2010, θα δούμε σύντομα νέες διαμαρτυρίες. Και την επόμενη φορά είναι πιθανό να τις κατευθύνει και να τις εκμεταλλεύεται η ακροδεξιά.
Μετάφραση: Τόνια Τσίτσοβιτς