Με το GERB του Μπόικο Μπορίσοφ να έχει στις δημοσκοπήσεις προβάδισμα περίπου πέντε μονάδων από το BSP (Βουλγαρικό Σοσιαλιστικό κόμμα), θα γίνουν στις 4 Απριλίου οι βουλευτικές εκλογές στη Βουλγαρία. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης ελπίζουν να επωφεληθούν από την γενικευμένη δυσαρέσκεια για την κυβέρνηση συνασπισμού του GERB και της ακροδεξιάς συμμαχίας United Patriots, αλλά είναι προφανές ότι αδυνατούν να προσφέρουν μια πραγματικά εναλλακτική λύση, αφού το BSP κινείται ολοένα και πιο δεξιά, ενώ το ITN και το ISMV, που προέκυψαν μέσα από τις μεγάλες διαδηλώσεις του περασμένου καλοκαιριού, παρόλο που πλασάρονται ως αντισυστημικά είναι πλήρως ενταγμένα στην κυρίαρχη ιδεολογία και πολιτική.
Πώς βλέπεις τα πράγματα ενόψει των εκλογών της 4ης Απριλίου;
Το περασμένο καλοκαίρι, μια περίοδο διαμαρτυριών κατά της διαφθοράς, έδωσε την εντύπωση, αν και μόνο για λίγο, ότι μπορεί να τεθεί τέλος στη δεκαετή διακυβέρνηση του κεντροδεξιού GERB. Η δημοφιλία του φάνηκε να έχει υποστεί ανεπανόρθωτο πλήγμα, μετά από μια σειρά αποκαλύψεων από τα ΜΜΕ σχετικά με τα αισχρά φαινόμενα διαφθοράς που έφταναν στα υψηλότερα επίπεδα εξουσίας. Διαβόητες ήταν οι φωτογραφίες που διέρρευσαν από την κρεβατοκάμαρα του πρωθυπουργού, όπου βρέθηκαν ράβδοι χρυσού και στοίβες με χαρτονομίσματα των 500 ευρώ στο κομοδίνο του. Ακόμα κι αν δεν ήταν τόσο διεφθαρμένο, η κυριαρχία του GERB είναι εξαιρετικά επιβλαβής για τη χώρα, που εξακολουθεί να είναι το φτωχότερο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Για παράδειγμα, το GERB, σε συνασπισμό με δύο ακροδεξιά κόμματα, εφαρμόζει σκληρά μέτρα λιτότητας που προκαλούν ντροπή σε κάθε ενθουσιώδη οπαδό της ιδεολογίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τους «ισορροπημένους προϋπολογισμούς». Διατηρεί ένα εξαιρετικά οπισθοδρομικό φορολογικό σύστημα, και μια ποικιλία άλλων, «νόμιμων» τρόπων αναδιανομής του πλούτου προς τα πάνω, από την εργατική τάξη στις ελίτ. Το GERB αγνόησε τις εκκλήσεις παραίτησης, ανέκαμψε, και σήμερα είναι έτοιμο να κερδίσει τις εκλογές, αν και χωρίς πλειοψηφία. Αυτή θα είναι η τέταρτη φορά που κερδίζει εκλογές μετά από μαζικές διαμαρτυρίες, μέσα στην γενικότερη έλλειψη κατεύθυνσης και εναλλακτικών λύσεων. Η αντιπολίτευση του BSP απέτυχε να εκμεταλλευτεί την καλοκαιρινή κρίση, επειδή πάσχει από μια οργανωτική και ιδεολογική κρίση. Για παράδειγμα, η ηγεσία του εκκαθάρισε τα πιο εξέχοντα στελέχη από την αριστερή πτέρυγα του κόμματος, και πρόσφατα ξεκίνησε μια φρικτή συντηρητική στροφή που η επικεφαλής του, η Κορνέλια Νίνοβα, την αποκαλεί «αριστερό συντηρητισμό», κάτι που ακόμη και τακτικά δεν έχει νόημα επειδή δεν μπορεί να νικήσει την ακροδεξιά στο δικό της γήπεδο.
Ποια είναι η ατμόσφαιρα τρεις εβδομάδες πριν τις εκλογές;
Κανονικά θα περίμενε κανείς ότι η κρίση του Covid θα κυριαρχεί στις ανησυχίες των πολιτικών κομμάτων, αλλά αυτό δεν ισχύει στην πραγματικότητα. Η πανδημία έχει υποχωρήσει σε ένα επίπεδο ενοχλητικό που όλοι τελικά ανέχονται. Έλπιζα ότι η κρίση θα αποκάλυπτε τουλάχιστον πόσο προφανώς ανεπαρκές είναι το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, αλλά δεν είναι έτσι. Στην πραγματικότητα, τα περισσότερα κόμματα προτείνουν την εμβάθυνση των μεταρρυθμίσεων της αγοράς στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, όπως την ιδιωτικοποίηση του κρατικού ταμείου υγείας. Ως συνήθως, όσο πιο απαραίτητη είναι κοινωνικά μια εργασία, τόσο χειρότερος είναι ο μισθός. Έτσι, οι επαγγελματίες της υγείας εξακολουθούν να αναζητούν καλύτερες ευκαιρίες στο εξωτερικό, με αποτέλεσμα η Βουλγαρία να επιδοτεί τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης των πλούσιων χωρών της Δυτικής Ευρώπης. Οι περσινές διαδηλώσεις ξεκίνησαν από δύο νέους «αντισυστημικούς» παίκτες, την Μάγια Μανόλοβα (πρώην μέλος του BSP και πρώην διαμεσολαβήτρια της Βουλγαρίας), με το σύνθημα «σηκωθείτε, στο διάολο η μαφία» που ήταν πολύ δημοφιλές κατά τη διάρκεια των κινητοποιήσεων, και τον Σλάβι Τριφόνοφ με το σύνθημα «υπάρχει τέτοιος λαός». Αυτό δημιουργεί μια ομοιότητα της πολιτικής ποικιλομορφίας. Ο Τριφόνοφ είναι ένας δημοφιλής τηλεπαρουσιαστής, και το κόμμα του προστίθεται στην πολυετή παράδοση που υπάρχει στη Βουλγαρία των τηλεοπτικών σόου και προσωπικοτήτων που γίνονται πολιτικά κόμματα (προηγήθηκε από το φαινόμενο του Τραμπ που ενσαρκώθηκε στις ΗΠΑ). Παρά το «λαϊκιστικό» όνομα του ITN (υπάρχει τέτοιος λαός), το κόμμα του Τριφόνοφ αποτελεί καθαρά έναν φιλοεπιχειρηματικό σχηματισμό, όπως συμβαίνει και με άλλα «λαϊκιστικά» κόμματα στη Βουλγαρία. Ο πολιτικός επιστήμονας Μπόρις Ποπιβανόφ, σε πρόσφατη συνέντευξή του, εξήγησε εύστοχα τις σπάνιες παρεμβάσεις που κάνει ο Τριφόνοφ παρά το τηλεοπτικό του υπόβαθρο, λέγοντας ότι η σιωπή λειτουργεί καλύτερα για αυτόν, γιατί ξέρει και ο ίδιος ότι το εκλογικό σώμα θα απογοητευτεί από την έλλειψη προοδευτικών θέσεων του κόμματός του. Όσον αφορά το πρόγραμμα του ISMV της Μανόλοβα, είναι ένα σύνολο θέσεων για τους πάντες: δεξιών, όπως η διατήρηση του ενιαίου φόρου, και αριστερών, όπως ο διπλασιασμός του κατώτατου μισθού. Επιπλέον, υποστηρίζει κοινωνικά συντηρητικές θέσεις, για παράδειγμα είναι κατά του γάμου των ομοφυλοφίλων και της σύμβασης της Κωνσταντινούπολης, και ταυτόχρονα κοινωνικά προοδευτικές, όπως τα δωρεάν νηπιαγωγεία για όλους. Επιτίθεται επίσης στο ιδεολογικό πεδίο των βουλγάρων φιλελεύθερων (π.χ. μεταρρύθμιση του δικαστικού σώματος, κράτος δικαίου, καταπολέμηση της διαφθοράς, ηλεκτρονική ψηφοφορία). Η αριστερά παραμένει μη εκπροσωπούμενη στην τρέχουσα φάση, όπως και οι γυναίκες, με μόνο το ένα τρίτο να είναι σε εκλόγιμες θέσεις στα ψηφοδέλτια.
Τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις μέχρι σήμερα;
Όπως είπα, το GERB κατάφερε να ανακάμψει από την καλοκαιρινή κρίση και οι δημοσκοπήσεις το δίνουν κοντά στο 28%, ακολουθούμενο από το BSP που είναι στο 22% με 23%. Αυτή δεν είναι μια ασήμαντη διαφορά, και δείχνει την έλλειψη εναλλακτικών λύσεων απέναντι στο GERB, παρά το γεγονός ότι είναι τόσο μισητό. Η τρίτη και η τέταρτη θέση θα αμφισβητηθούν έντονα από τον Τριφόνοφ, τους φιλελεύθερους κατά της διαφθοράς, και το DPS (ένα πολύ διεφθαρμένο φιλελεύθερο κόμμα που έπαιξε σημαντικό ρόλο τη δεκαετία του 1990 και το οποίο αυτοπροσδιορίζεται ως εκπρόσωπος των εθνικών μειονοτήτων της Βουλγαρίας). Το κόμμα της Μανόλοβα είναι επίσης έτοιμο να ξεπεράσει το όριο του 4%, και να γίνει η πέμπτη δύναμη στο Κοινοβούλιο. Τελευταίο έρχεται ένα από τα τρία κόμματα της ακροδεξιάς συμμαχίας United Patriots, παρά το γεγονός ότι εκπροσωπείται υπερβολικά στα μέσα ενημέρωσης, όπως δείχνει μια πρόσφατη μελέτη.
Γιατί η βουλγαρική αριστερά είναι τόσο αδύναμη; Φταίει μόνο η κληρονομιά του «υπαρκτού σοσιαλισμού»;
Από που να ξεκινήσω… Πρώτα από όλα, η αριστερά παντού έχασε έδαφος μετά το 1989: ο μετασοσιαλισμός είναι παγκόσμιος. Η αδυναμία της είναι μεγαλύτερη στις χώρες που προέκυψαν από τον σοσιαλισμό, επειδή η ιδεολογία της αγοράς εξακολουθεί να είναι αρκετά ισχυρή και οι κοινωνίες πολύ εξατομικευμένες. Στη Βουλγαρία, το BSP εξακολουθεί να διαδραματίζει ρόλο επειδή παρά την σταθερή μετακίνησή του προς τα δεξιά η βαρύτητά του είναι απίστευτα ισχυρή, και κανένα νέο αριστερό κόμμα δεν μπορεί να το ανταγωνιστεί. Ωστόσο, όπως δείχνει το ουγγρικό παράδειγμα, η πτώση των νεοφιλελεύθερων σοσιαλδημοκρατών δεν ανοίγει αυτόματα έναν χώρο για «πραγματικές» αριστερές εναλλακτικές λύσεις και δεν κάνει καλύτερα τα πράγματα. Στην πραγματικότητα, κάνει την κυριαρχία της δεξιάς ακόμα χειρότερη. Το θέμα δεν είναι λοιπόν απλώς το να περιμένουμε την αναπόφευκτη εξαφάνιση της κατά κύριο λόγο ηλικιωμένης και αγροτικής εκλογικής βάσης του BSP, για να ξεκινήσει ένα «νέο αριστερό» κόμμα που θα γεμίσει το κενό, όπως θα το ήθελαν κάποιοι στην αριστερά. Από την άλλη πλευρά, η αδράνεια του BSP καθιστά επίσης δύσκολη την μεταρρύθμιση «στο εσωτερικό». Ωστόσο, υπάρχει μια σειρά από νέες εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις και ΜΚΟ που κάνουν εξαιρετική δουλειά στην αναζωογόνηση της αριστεράς, έστω και μόνο ως παιδαγωγικό σχέδιο. Ίσως σύντομα προκύψει κάτι με εκλογική δυνατότητα από αυτήν την σκηνή. Η ελπίδα μου είναι ότι εμείς, ως αριστεροί/ές, μπορούμε να διαδραματίσουμε, από την ανάποδη, τουλάχιστον τον ρόλο που παίζει η ακροδεξιά, όπως το να ωθούμε τις επικρατούσες τάσεις προς τα αριστερά. Για παράδειγμα, ξεκινήσαμε μια πρωτοβουλία κατά της οριζόντιας φορολόγησης πριν από λίγα χρόνια, και σε αυτές τις γενικές εκλογές μερικά κόμματα, ακόμη και φιλελεύθερα, υπόσχονται να αποκαταστήσουν το ελάχιστο αφορολόγητο εισόδημα. Αυτό δείχνει ότι το πολιτικό κλίμα μετατοπίζεται. Όπως είπε κάποτε η Θάτσερ, οι Νέοι Εργατικοί ήταν η μεγαλύτερη επιτυχία της. Εάν καταφέρουμε να κάνουμε τις ιδέες μας ιδέες όλων, αυτό είναι πιο σημαντικό επίτευγμα από το να πάρουμε πραγματικά την εξουσία, κάτι που δεν βλέπω να συμβαίνει στο άμεσο μέλλον ούτως ή άλλως.
Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτή η κρίση που αντιμετωπίζει η Βουλγαρία; Πως βλέπεις την επόμενη μέρα;
Όπως έχει η κατάσταση, ακόμη και οι πολύ μετριοπαθείς παραδοσιακές σοσιαλδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις μπορούν να επιτελέσουν εξαιρετικό έργο για την άμβλυνση των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η πλειονότητα των Βουλγάρων. Για παράδειγμα, πράγματα όπως η κατάργηση του πρακτικά οπισθοδρομικού οριζόντιου φορολογικού καθεστώτος, η χαλάρωση του καθεστώτος λιτότητας, η μεταρρύθμιση της υγειονομικής περίθαλψης που βασίζεται στην αγορά, η εγκατάλειψη της στρατηγικής του FDI (άμεση ξένη επένδυση) «φθηνή εργασία, φτηνοί φόροι», που ενισχύει υπερβολικά την εξουσία του κεφαλαίου. Δεν ακούγεται πολύ φιλόδοξο αυτό, αλλά είναι μια καλή αρχή για να σώσουμε ότι αξίζει να σωθεί από αυτήν την άθλια κατάσταση στη χώρα και να σταματήσει η ιλιγγιώδης παρακμή της (εκτός από φτωχότερη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η Βουλγαρία είναι επίσης η ταχύτερα συρρικνούμενη χώρα στον κόσμο). Οι Βούλγαροι ζουν επτά χρόνια λιγότερα από τον μέσο όρο του Ευρωπαίο πολίτη και πληρώνουν το υψηλότερο κόστος για, μια γενικά όχι πολύ ικανοποιητική, ιατρική περίθαλψη. Ζούμε φτωχικά και λίγο. Πρέπει να ληφθούν επείγοντα μέτρα για να αντιστραφούν αυτές οι καταστροφικές στατιστικές πριν να είναι πολύ αργά.
.jpg)
Φωτογραφία: IWM/Zsoltan Marton
Η Τζάνα Τσόνεβα είναι κοινωνιολόγος στη Βουλγαρική Ακαδημία Επιστημών και ιδρυτικό μέλος της ΚΟΙ (Συλλογική Κοινωνική Παρέμβαση), μιας οργάνωσης που εδρεύει στη Σόφια και ειδικεύεται στις ριζοσπαστικές εκδόσεις και την αριστερή πολιτική.