Η κοινωνική έκρηξη των τελευταίων μηνών μπορεί να αλλάξει τις βασικές γραμμές της πολιτικής στην Ινδία, αναφέρει ο ιστορικός και συγγραφέας Βιτζάι Πρασάντ σε αποκλειστική συνέντευξή του στην «Εποχή». Παράλληλα, ο Πρασάντ, που θεωρείται μια από τις σημαντικότερες φωνές της μαρξιστικής διανόησης στην Ινδία, μιλάει για τη σημασία που έχει η ενότητα της κοινωνικής ανάκαμψης και της Αριστεράς, καθώς και για τις δυσκολίες που υπάρχουν για την επόμενη μέρα.
Οι διαμαρτυρίες των Ινδών αγροτών συμπληρώνουν τέσσερις μήνες. Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε σήμερα;
Στις 26 Νοεμβρίου, 250 εκατομμύρια Ινδοί εργάτες και αγρότες συμμετείχαν στη μεγαλύτερη καταγεγραμμένη γενική απεργία στην παγκόσμια ιστορία. Εκείνη την ημέρα δεκάδες χιλιάδες αγρότες και εργαζόμενοι στη γεωργία έκαναν πορεία προς το Νέο Δελχί, και ήρθαν αντιμέτωποι με τις ένοπλες δυνάμεις του ινδικού κράτους στα όρια της πρωτεύουσας, όπου έστησαν καταυλισμούς. Από τότε βρίσκονται εκεί, ενώ μπήκαν στην πόλη στις 26 Ιανουαρίου, Ημέρα Δημοκρατίας της Ινδίας. Ο βασικός λόγος για την εξέγερση είναι η ψήφιση τριών νόμων που εμβαθύνουν τα συμφέροντα των πολυεθνικών εταιρειών στην «mandis», την αγορά αγροτικών προϊόντων, αποδυναμώνουν την παρέμβαση του κράτους και παραδίδουν τους μηχανισμούς τιμολόγησης σε ισχυρά μονοπώλια που έχουν στενή σχέση με τον ακροδεξιό ινδό πρωθυπουργό Ναρέντρα Μόντι. Οι αγρότες και οι εργαζόμενοι στη γεωργία ξέρουν ότι αυτοί οι νόμοι θα επιταχύνουν τον θάνατό τους, υποτάσσοντάς τους στις μονοπωλιακές εταιρείες. Από το 1991, όταν η Ινδία άνοιξε την οικονομία της, συμπεριλαμβανομένης της γεωργίας, πάνω από 300.000 αγρότες έχουν αυτοκτονήσει λόγω των χρεών που τους βάρυναν. Αυτό το κίνημα διαμαρτυρίας είναι μια κραυγή κατά της αυτοκτονίας. Επιδιώκει να αντιστρέψει τη δυναμική της καπιταλιστικής επίθεσης σε μια βιώσιμη και υγιή γεωργία, που διατηρεί τη ζωή του αγροτικού πληθυσμού της Ινδίας και τροφοδοτεί τον αυξανόμενο αστικό πληθυσμό της. Οι διαμαρτυρίες σήμερα βρίσκονται σε στασιμότητα, ο Μόντι δεν υποχωρεί και οι αγρότες επιμένουν ότι δεν μπορούν να παραδώσουν τη ζωή τους. Να προσθέσω ότι αυτή είναι και μια ιδεολογική μάχη: αρχικά ο Μόντι προσπάθησε να παρουσιάσει τους αγρότες ως αντιπατριώτες και τρομοκράτες, κάτι που δεν λειτούργησε, και στη συνέχεια ξεκίνησε επιθέσεις στα ΜΜΕ που βλέπουν τον αγώνα των αγροτών με συμπάθεια. Μένει να δούμε πόση καταστολή θα ανεχτεί ο ινδικός λαός όταν εκείνη έρθει. Δεν αναμένεται τίποτα άλλο παρά μόνο βίαιη καταστολή.
Κατά πόσο το «φαινόμενο Μόντι» σχετίζεται με τη γενικότερη αύξηση των αυταρχικών καθεστώτων, που παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια σε αρκετές χώρες του κόσμου (π.χ. Βραζιλία, Ουγγαρία, Φιλιππίνες, κ.λπ);
Ο Μόντι ήρθε στην εξουσία το 2014, και το πολιτικό του έργο, γνωστό ως Hindutva (σημ: είναι η κυρίαρχη μορφή του ινδουιστικού εθνικισμού), είναι περίπου εκατό ετών. Τα διάφορα μέτωπα της Hindutva έχουν σταδιακά λειτουργήσει μέσω των συστημάτων της ινδικής κοινωνίας και του κράτους. Η κύρια ώθησή τους ήρθε στη δεκαετία του 1980, όταν η Ινδία βυθίστηκε από την κρίση χρέους του Τρίτου Κόσμου και χρησιμοποίησαν την αρχή της λιτότητας για να προωθήσουν τη διχαστική θρησκευτική ατζέντα τους. Ο δάσκαλός μου, ο μαρξιστής φιλόσοφος Αγιάζ Αχμέντ, λέει ότι κάθε χώρα έχει το φασισμό που της αξίζει. Είναι επομένως σημαντικό να κατανοήσουμε την άνοδο της Hindutva με τους δικούς της όρους, και όχι απλώς ως αντανάκλαση της παγκόσμιας ανόδου της Δεξιάς. Ωστόσο, υπάρχει κάτι πολύ κοινό για αυτού του είδους τα φαινόμενα. Η ακροδεξιά βρίσκονταν στον υπόνομο της ιστορίας, μέχρι που τα κεντρώα και τα σοσιαλδημοκρατικά πολιτικά προγράμματα απονομιμοποιήθηκαν λόγω της στροφής τους στις πολιτικές λιτότητας. Όταν οι σοσιαλδημοκράτες αγκάλιασαν τον νεοφιλελευθερισμό, και στην συνέχεια απέτυχαν να εκπληρώσουν τις υποσχέσεις τους, η ακροδεξιά εμφανίστηκε για να προωθήσει την ίδια πολιτική λιτότητας, αλλά αυτή τη φορά πλαισιώθηκε γύρω από διχαστικά κοινωνικά ζητήματα, με τη θρησκεία να χρησιμοποιείται ως ένα κεντρικό στοιχείο. Πριν από λίγα χρόνια επιμελήθηκα ένα βιβλίο με τον τίτλο «Strongmen», στο οποίο άνθρωποι του πολιτισμού έγραψαν για τέσσερις ισχυρούς άντρες. Τον Τραμπ (που γράφτηκε από την Ιβ Ένσλερ, συγγραφέα του Αιδοίων Μονόλογοι), τον Μόντι (γραμμένο από τον Ντανιέλ Χουσάιν, έναν ινδό ηθοποιό του θεάτρου και του κινηματογράφου), τον Ερντογάν (γραμμένο από τον μυθιστοριογράφο Μπουρχάν Σονμέζ), και τον Ντουτέρτε (που γράφτηκε από την μυθιστοριογράφο Νινότσκα Ρόσκα). Στην εισαγωγή του βιβλίου επεσήμανα ότι υπάρχει ένα κοινό στοιχείο με βαθιές ρίζες σε σχέση με αυτούς τους ηγέτες και το έργο τους: πολύ λίγα χαρακτηριστικά τους είναι πρωτότυπα. Ο καθένας προκύπτει από παλαιότερες πολιτικές παραδόσεις, που είναι μοναδικές για τις χώρες τους και που προηγουμένως είχαν υποτιμηθεί.
Από που αντλεί την υποστήριξή του ο Μόντι;
Την αντλεί από διάφορες πολιτικές και κοινωνικές ομάδες. Πρώτον, η μεγάλη μπουρζουαζία είναι μαζί του επειδή ο Μόντι δεν παρεμποδίζεται από την οποιαδήποτε φιλελεύθερη παράδοση, ή την οποιαδήποτε παράδοση του ινδικού εθνικισμού που είχε τις ρίζες της στην ινδική σοσιαλιστική δυναμική. Ο Μόντι έχει πιέσει για διάφορα πράγματα, όπως για τη μεταρρύθμιση της αγοράς εργασίας και την απελευθέρωση μιας σειράς τομέων της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της παράδοσης του ελέγχου των αγορών γεωργικών προϊόντων στους μεγάλους εταιρικούς ομίλους. Κανένα άλλο κόμμα στην Ινδία δεν είναι τόσο αφοσιωμένο στα επιχειρηματικά συμφέροντα, όσο το BJP του Μόντι. Αυτό σημαίνει ότι ινδός πρωθυπουργός στηρίζεται πλήρως από τα εταιρικά ΜΜΕ, τα οποία ουσιαστικά ενεργούν ως εκπρόσωποί του. Είναι σε θέση να εφαρμόζει μια ατζέντα που δεν είναι δημοφιλής στο λαό επειδή ξέρει ότι θα έχει φιλική αντιμετώπιση από τον Τύπο, και οποιοδήποτε μέσο πηγαίνει εναντίον του απειλείται με έρευνες για οικονομικά εγκλήματα. Για παράδειγμα, αυτό το έκανε στο NDTV, έναν από τους μεγαλύτερους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς στην Ινδία, και στο NewsClick, ένα σημαντικό δίκτυο ενημέρωσης. Η εταιρική υποστήριξη έχει ως αποτέλεσμα η πλειονότητα των χρημάτων στην πολιτική να πηγαίνει στο BJP, αυτό δεν πρέπει να υποτιμάται. Στις τελευταίες κοινοβουλευτικές εκλογές δαπανήθηκαν 8 δισ. δολάρια, και το μεγαλύτερο μέρος ήταν από το BJP. Τα χρήματα αυτά σίγουρα καθορίζουν το πολιτικό τοπίο και προκαλούν ασφυξία στη δημοκρατία. Αυτές είναι οι συνήθεις βάσεις υποστήριξης της ακροδεξιάς στην εποχή μας. Επίσης, το BJP έχει μεγάλη υποστήριξη λόγω της σοβινιστικής πολιτικής του απέναντι στις μειονότητες και τις καταπιεσμένες κάστες, και απέναντι στην Κίνα. Αυτός ο ακραίος εθνικισμός είναι πολύ ισχυρός, επειδή βασίζεται σε όλη τη διαχρονική αθλιότητα που υπάρχει στην κοινωνία. Κάθε κοινωνία έχει τη δική της δεξαμενή αθλιότητας, και η ακροδεξιά απλά τραβά αυτά τα νήματα και τις μαριονέτες της κοινωνίας από τα όρια της αξιοπρέπειας. Η Αριστερά, από την άλλη πλευρά, προσπαθεί να προωθήσει μια ατζέντα ενάντια σε αυτήν την αθλιότητα, πρέπει όμως να εφεύρει το μέλλον, κάτι που είναι πιο δύσκολο από το να βασίζεσαι στις σημερινές ανισότητες για να πάρεις την εξουσία.
Ποια είναι σήμερα η κατάσταση στην ινδική αριστερά;
Η ινδική αριστερά είναι αδύναμη, για διάφορους λόγους. Πρώτον, το αποτέλεσμα του νεοφιλελευθερισμού είναι ο κατακερματισμός της κοινωνίας και η κατάρρευση σημαντικών κοινωνικών θεσμών. Η διάλυση της κοινωνίας δυσκολεύει το έργο της Αριστεράς. Δεύτερον, ο κατακερματισμός της παραγωγής έχει ως συνέπεια τα συνδικάτα να είναι πιο αδύναμα από ό,τι ήταν, και η ανεπίσημη και επισφαλής εργασία να καθορίζει τη δομή της εργατικής τάξης και της αγροτιάς. Αυτό θέτει σε σοβαρό κίνδυνο τη δυνατότητα αύξησης της δύναμης των εργαζομένων. Τρίτον, με την κατάρρευση της σοσιαλδημοκρατίας, ο χώρος στο κέντρο που αγωνίστηκε για την ευημερία έχει πλέον χαθεί, πράγμα που σημαίνει ότι η Αριστερά πρέπει να καλύψει και το κέντρο εκτός από την Αριστερά, ένα τρομακτικά δύσκολο έργο για έναν μικρό αριθμό ανθρώπων. Τέταρτον, η αύξηση της καταστολής που προωθεί η ακροδεξιά απειλεί την Αριστερά με εξαφάνιση. Οι συλλήψεις και οι δολοφονίες ακτιβιστών γίνονται παράλληλα με μια γενική άποψη ότι η οποιαδήποτε διαφωνία πρέπει να θεωρείται αντεθνική. Παρόλα αυτά, οι απεργίες των εργαζόμενων και η εξέγερση των αγροτών μπορούν να αλλάξουν τις βασικές γραμμές της πολιτικής. Θα προκύψει ένα νέο εθνικό πολιτικό σχέδιο από αυτά τα γεγονότα; Η κάλπη είναι ένα δύσκολο μέρος για να δοκιμαστούν αυτές οι ιδέες, καθώς η εκλογική πολιτική εξαρτάται σημαντικά από τα χρήματα. Η υπεράσπιση της επιβίωσης είναι το βασικό ζήτημα, και είναι αυτό που καθορίζει τον πολιτικό αγώνα. Η ενότητα μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του κομμουνιστικού κινήματος, συμπεριλαμβανομένου του μαρξιστικού Κομμουνιστικού Κόμματος στο οποίο ανήκω (σημ: στην Ινδία υπάρχει και το μαοϊκό ΚΚ), και η κοινωνική έκρηξη είναι πολύ σημαντική. Το κίνημα, που στηρίζεται στην ενότητα της κοινωνικής ανάκαμψης και των κομμάτων, πιθανότατα θα βαθύνει την επιρροή του σε τμήματα της κοινωνίας ως συνέπεια της εξέγερσης των αγροτών. Το μέλλον εξαρτάται από το επίπεδο της καταστολής που θα χρησιμοποιήσει το κράτος, και από το κατά πόσο το κίνημα και η ινδική κοινωνία θα ανεχτούν αυτήν την καταστολή.
O Βιτζάι Πρασάντ είναι εκτελεστικός διευθυντής του Iνστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας Tricontinental (thetricontinental.org) και εκδότης του LeftWord Books (mayday.leftword.com) στο Νέο Δελχί.