Giuseppe Tomasi di Lampedusa «Μπάιρον», μτφ: Δήμητρα Δότση, εκδόσεις Αιώρα, 2020
Τον Τζουζέπε Τομάζι ντι Λαμπεντούζα τον ξέρουμε βέβαια από τον Γατόπαρδο. Το θρυλικό –και μοναδικό του συγγραφέα– μυθιστόρημα που εξιστόρησε την πτώση της φεουδαρχικής αριστοκρατίας –με την παράλληλη άνοδο της αστικής τάξης– την εποχή της ενοποίησης της Ιταλίας από έναν άλλον Τζουζέπε, τον Γκαριμπάλντι.
Ο Τομάζι ντι Λαμπεντούζα, γόνος και αυτός ενός από τους πιο αριστοκρατικούς οίκους της Σικελίας, με τον Γατόπαρδο βυθίστηκε στους δαιδάλους της Ιστορίας. Κατά την πολυετή μελέτη και έρευνά του συγκέντρωσε ιστορικό υλικό για διάφορους πρωταγωνιστές της, ενώ παράλληλα παθιάστηκε με την αγγλική λογοτεχνία.
Κατά την τελευταία περίοδο της ζωής του –πέθανε το 1957, πριν κλείσει τα 61 του χρόνια–, και πέρα από τη συγγραφή του μοναδικού του μυθιστορήματος, ο Σικελός συγγραφέας οργάνωσε μια σειρά διαλέξεων για μικρό, επιλεγμένο κοινό. Το θέμα των διαλέξεων ήταν η ζωή και το έργο ορισμένων Άγγλων και Γάλλων λογοτεχνών, ανάμεσά τους και του Λόρδου Μπάιρον.
Για τον Μπάιρον ο Τομάζι ντι Λαμπεντούζα λέει ότι είναι από εκείνους τους ποιητές που η ζωή τους είναι σημαντικότερη από το έργο τους – σε αυτή την κατηγορία βάζει επίσης τον Τορκουάτο Τάσο και τον Πολ Βερλέν. Όχι ότι η ποίηση του Μπάιρον δεν είναι σημαντική. Είναι καλός ποιητής, λέει, δεν είναι βέβαια μέγεθος όπως ο Σέξπιρ ή ο Μίλτον αλλά, αντίθετα από αυτούς που ήταν μπροστά από την εποχή τους, ο Μπάιρον ήταν ακριβώς ο ποιητής που εξέφρασε αυθεντικά την εποχή του, δηλαδή τον Ρομαντισμό, και επομένως η ευρωπαϊκή λογοτεχνία δεν ήταν ίδια πριν και μετά από αυτόν.
Εκεί όμως που στέκεται και ο Λαμπεντούζα έκθαμβος είναι με τη ζωή του Μπάιρον. Το σημείο που την συνδέει με τον Γατόπαρδό του είναι ακριβώς ότι το περιβάλλον στο οποίο έζησε ο Λόρδος Μπάιρον (αλλά και ο Σέλεϊ, ο Μπλέικ, ο Κιτς) ήταν ένα περιβάλλον κρίσης. Κρίσης του φεουδαρχικού κόσμου που γινόταν βιομηχανικός. Η Αγγλία μάλιστα προηγήθηκε στις αλλαγές αυτές κατά μερικές δεκαετίες. Και παράλληλα με την οικονομική κρίση (ανθούσε το Σίτι αλλά παρήκμαζε η καλλιέργεια της γης) υπήρχε κρίση θρησκευτική και πολιτική, την οποία αναλύει γλαφυρά. Ο Μπάιρον γεννήθηκε «σε καιρούς δυσπιστίας, αθεΐας, επανάστασης, φτώχειας και περηφάνιας».
Ο συγγραφέας καταγράφει με αμεσότητα, χωρίς υπαινιγμούς, τις αντιφατικές όψεις του χαρακτήρα και της ζωής του Λόρδου Μπάιρον. Το σόι του έβριθε από αλλοπρόσαλλους ανθρώπους με ωραίο παρουσιαστικό. Ζούσε φτωχικά, μέχρι που κληρονόμησε τον τίτλο του Λόρδου –σύντομα και την περιουσία που τον συνόδευε– από έναν πρόωρα χαμένο εξάδελφο. Η ζωή του ήταν επεισοδιακή, οι ερωμένες εκατοντάδες, μία από αυτές ήταν και η ετεροθαλής αδελφή του Αυγούστα, γεγονός που η Αγγλία δεν του συγχώρεσε. Στην Ελλάδα έκανε δύο ταξίδια. Στο πρώτο γελούσε με τους σύγχρονους Έλληνες. Όταν όμως επαναστάτησαν, αφιερώθηκε ψυχή τε και σώματι στην υπόθεσή τους. Πούλησε όλη του την περιουσία, παράτησε τις ερωμένες στην Ιταλία όπου ζούσε, μίσθωσε καράβι και σάλπαρε. Πολλά τα ανεκδοτολογικά στοιχεία της αφήγησης, ας κρατήσουμε ως ένα από τα καλύτερα, το εξής: όταν έγινε δεκτός από τη Βουλή των Λόρδων, πήγε με κάθε επισημότητα, ζήτησε αμέσως τον λόγο και είπε στους εμβρόντητους λόρδους ότι η Βουλή των Λόρδων πρέπει να καταργηθεί. Κατέθεσε σχετικό νομοσχέδιο και αποχώρησε δια παντός.
Ατίλιο Μπορόν «Η Λατινική Αμερική και η γεωπολιτική του ιμπεριαλισμού», μτφ: Δημήτρης Κουφοντίνας, εκδόσεις Κουκκίδα, 2021
Ο Ατίλιο Μπορόν είναι ένας από τους πιο γνωστούς μαρξιστές θεωρητικούς της Αργεντινής και της Λατινικής Αμερικής και έχει συμβάλει σε κρίσιμο βαθμό στην ανάλυση, από μια συγκεκριμένη μαρξιστική σκοπιά, των μεγάλων αλλαγών που έχουν σημαδέψει την πολιτική, κοινωνική και κινηματική ζωή στη Λατινική Αμερική τις τελευταίες δεκαετίες.
Η μαρξιστική έννοια του ιμπεριαλισμού αποτελεί βασικό εργαλείο στις αναλύσεις του Μπορόν. Με βάση (και) αυτή, έχει προσεγγίσει πολλές φορές τις πολιτικές εξελίξεις στη Λατινική Αμερική και στον κόσμο, αλλά και έχει παρέμβει στις θεωρητικές συζητήσεις που έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια (παράδειγμα, η κριτική του ανάγνωση στο έργο των Νέγκρι και Χαρντ –στο βιβλίο του Αυτοκρατορία και ιμπεριαλισμός– ή στις αναλύσεις του Τζον Χόλογουεϊ).
Το βιβλίο «Η Λατινική Αμερική και η γεωπολιτική του ιμπεριαλισμού» εκδόθηκε το 2012, ωστόσο ο εκτεταμένος πρόλογος του συγγραφέα για την ελληνική έκδοση πραγματεύεται κάποια από τα στοιχεία που ήρθαν έκτοτε να προστεθούν στο πολιτικοκοινωνικό πανόραμα.
Ο Μπορόν αναδεικνύει τον ολέθριο ρόλο που έχουν παίξει και εξακολουθούν να προσπαθούν να παίξουν οι ΗΠΑ στη λατινοαμερικανική ήπειρο, ακόμα και σε μια εποχή που χαρακτηρίζεται από τάσεις οικονομικού και πολιτικού πολυκεντρισμού και οι ΗΠΑ έχουν αρχίσει να παρουσιάζουν σημεία παρακμής.
Ο συγγραφέας κάνει κριτική σε εκείνους τους θεωρητικούς που «αγνοούν ή υποτιμούν την ύπαρξη του ιμπεριαλισμού», θεωρώντας ότι το γεγονός αυτό «αντανακλά την ιδεολογική κρίση στην οποία στροβιλίζεται η αριστερά». Υπό το πρίσμα αυτό, ο συγγραφέας συζητάει τη γενική κρίση του καπιταλισμού και τα «ευπρεπή “πραξικοπήματα των αγορών”», όπως τα αποκαλεί, καθώς και τη στρατηγική σημασία της Λατινικής Αμερικής για τις ΗΠΑ, αφού κρίσιμο ρόλο παίζει η «υψηλότατη εξάρτηση των ΗΠΑ από μια ομάδα στρατηγικών ορυκτών» και γενικά από φυσικούς πόρους, μεγάλο μέρος των οποίων προέρχεται από τη Λατινική Αμερική. Παράλληλα, ο Μπορόν συζητάει και τη σύγκρουση ανάμεσα σε μια λογική εξορυκτισμού, ακόμα και σε μια ήπια και ελεγχόμενη μορφή, και τη λογική για πρωτοκαθεδρία της προστασίας «της Μητέρας Γης», μια σύγκρουση που σημάδεψε πολλές φορές τα τελευταία χρόνια τη σχέση ανάμεσα σε κυβερνήσεις της Αριστεράς και πολλά κινήματα, οικολογικά, ιθαγενικά, τοπικά κ.λπ.
Υπάρχουν φορές που τα ερωτήματα και η συζήτησή τους έχουν πιο μεγάλη σημασία από τη βεβαιότητα των απαντήσεων. Ενταγμένος μαχητικά σε μια οικονομία θεωρητικής διαμάχης, ο Μπορόν, απαντώντας σε μια σειρά από δεξιόστροφες λογικές που προσπαθούν να απονευρώσουν την Αριστερά εντάσσοντάς την σε έναν ακίνδυνο κυρίαρχο λόγο, μοιάζει κάποιες φορές να επιστρέφει στα «βασικά», παρακάμπτοντας άλλες θεωρητικές αναλύσεις και οπτικές για την κυριαρχία, την εξουσία, την πολιτική σύγκρουση κ.λπ. Ο Μπορόν γνωρίζει ωστόσο πως τα κινήματα έχουν μπροστά τους σκληρούς αγώνες και –το πολύ σημαντικό, που συχνά το λησμονούμε– ότι «η “ιδεολογική μάχη” είναι ένα από τα θέατρα στα οποία διεξάγεται αυτός ο αγώνας. Δεν είναι το μοναδικό, είναι όμως εξαιρετικά σημαντικό». Έτσι, η επίμονη και συστηματική δουλειά του, πέρα από τις όποιες συμφωνίες ή διαφωνίες που μπορεί να έχει κανείς ως προς τις απαντήσεις που διατυπώνει σε κάποια από τα φλέγοντα ζητήματα που πραγματεύεται, συγκροτεί πάντα ένα πολύ πλούσιο και γόνιμο πεδίο θεωρητικού και πολιτικού διαλόγου.