Μέσα σε κλίμα έντασης και με το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Έντι Ράμα να προηγείται στις δημοσκοπήσεις, θα γίνουν στις 25 Απριλίου οι εκλογές στην Αλβανία. Ωστόσο, είτε ο Ράμα γίνει για τρίτη συνεχόμενη φορά πρωθυπουργός, είτε σχηματιστεί κυβέρνηση από την αντιπολίτευση, η κρίση του πολιτικού συστήματος είναι κάτι παραπάνω από εμφανής. Μέσα σε αυτήν την κατάσταση, όπου τα δύο μεγάλα κόμματα είναι συνυφασμένα με τα κυρίαρχα συμφέροντα και δεν μπορούν να αποτελέσουν την εναλλακτική λύση, η κατάρρευση του παλαιού κομματικού συστήματος θα μπορούσε να δημιουργήσει μια νέα πολιτική ανασύνταξη, αναφέρει σε αποκλειστική συνέντευξή του στην «Εποχή» ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο των Τιράνων, Σοφοκλής Μέξι.
Πώς βλέπεις τα πράγματα ενόψει των εκλογών της 25ης Απρίλη;
Σε αυτές τις εκλογές θα συναγωνιστούν δύο μεγάλες πολιτικές δυνάμεις, το κυβερνών Σοσιαλιστικό Κόμμα, και ένα μέτωπο της αντιπολίτευσης με επικεφαλής το Δημοκρατικό Κόμμα. Πρόκειται για τις ίδιες πολιτικές ομάδες που κυριαρχούν στην εκλογική σκηνή τα τελευταία 30 χρόνια. Παρά τις επιφανειακές διαφορές τους δεν διαφέρουν σημαντικά σε πολλές βασικές πτυχές, στην ουσία είναι πελατειακά κοινωνικά μπλοκ και έχουν έντονη παράδοση διεφθαρμένης συμπεριφοράς. Οι κύριες πολιτικές τους είναι μια σύνθεση της κλασικής νεοφιλελεύθερης πολιτικής. Μετά από 30 χρόνια κυριαρχίας τους, με τη διαφθορά να καλπάζει, η υποταγή στα συμφέροντα των κυρίαρχων οικονομικών ομάδων και οι επακόλουθες αποτυχίες της πολιτικής τους μπορεί να τις έχουν διαβρώσει υπερβολικά, αλλά αυτές οι δύο δυνάμεις εξακολουθούν να ελέγχουν το πολιτικό τοπίο. Μια νίκη του Ράμα θα μπορούσε να ταράξει συθέμελα την πολιτική σκηνή, βάζοντας το τριαντάχρονο κομματικό σύστημα σε μια μεγάλη κρίση, ενώ μια νίκη της αντιπολίτευσης θα μπορούσε, για λίγο, να σταθεροποιήσει το στάτους κβο.
Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της προεκλογικής εκστρατείας που διεξάγουν οι δύο διεκδικητές της εξουσίας;
Η προεκλογική εκστρατεία κυριαρχείται σε σημαντικό βαθμό από το θέμα της πανδημίας. Καθ΄ όλη τη διάρκεια αυτής της περιόδου η κυβέρνηση του Ράμα ακολούθησε μια πολιτική λιτότητας, όσον αφορά τόσο τις υπηρεσίες υγείας όσο και την οικονομική βοήθεια στις ομάδες που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα μια πολύ σοβαρή κρίση της δημόσιας υγείας, καθώς και μια οικονομική κρίση, ειδικά για τα φτωχότερα στρώματα. Η κυβέρνηση έχει αντισταθμίσει την έλλειψη κατάλληλων κοινωνικών και υγειονομικών υπηρεσιών με λοκντάουν και με μια πολύ αποτελεσματική εκστρατεία προπαγάνδας, όπου δίνεται έμφαση στο ότι η παροχή των εμβολίων γίνεται μέσω της προσωπικής διεθνούς επιρροής του πρωθυπουργού. Η προφανής υπεροχή του Σοσιαλιστικού Κόμματος μετά από 8 χρόνια εξουσίας έχει κάνει την αντιπολίτευση εξαιρετικά νευρική, θεωρώντας την πιθανή ήττα της ως μοιραία για τα συμφέροντά της. Για τους πελατειακούς οργανισμούς που κυριαρχούνται από ομάδες διεφθαρμένων αξιωματούχων, η έλλειψη της εξουσίας και της πρόσβασης στα χρήματα του κρατικού προϋπολογισμού είναι εξαιρετικά καθοριστική. Να προσθέσω επίσης, ότι ο πρωθυπουργός, σε μια κοινή τακτική με την αντιπολίτευση, προκαλεί συστηματικά την αντιπαράθεση σε δευτερεύοντα θέματα για να εκτρέψει τη συζήτηση από τα σημαντικά ζητήματα, αυξάνοντας έτσι την πολιτική ένταση.
Πώς ερμηνεύεις τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων;
Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ένα σαφές προβάδισμα για το Σοσιαλιστικό Κόμμα, και θεωρώ ότι είναι αρκετά ακριβείς. Ο κύριος λόγος, νομίζω, είναι η αποτυχία των δυνάμεων της αντιπολίτευσης να παρουσιαστούν ως μια αξιόπιστη εναλλακτική λύση. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης έχουν την ίδια ηγεσία εδώ 30 χρόνια και έχουν χάσει την αξιοπιστία τους. Ως αποτέλεσμα, ο αριθμός των απογοητευμένων ψηφοφόρων και αυτών που απέχουν να έχει αυξηθεί σημαντικά. Επίσης, τα επίσημα και ανεπίσημα εμπόδια που έθεσαν τα παλαιά κόμματα, καθώς και οι αντικειμενικές δυσκολίες, εμπόδισαν την εμφάνιση νέων σοβαρών πολιτικών εναλλακτικών λύσεων.
Γιατί η αλβανική Αριστερά είναι τόσο αδύναμη; Την βαραίνει ακόμα η κληρονομιά του υπαρκτού σοσιαλισμού; Και ποια προβλήματα αντιμετωπίζει σήμερα στο πρακτικό και στο ιδεολογικό επίπεδο;
Το ζήτημα είναι πραγματικά πολύ περίπλοκο. Φυσικά, το βάρος της σταλινικής κληρονομιάς είναι εξαιρετικά βαρύ. Η σταλινική γραφειοκρατία, προκειμένου να διατηρήσει την εξουσία με κάθε κόστος και να κρατήσει τα προνόμιά της, δημιούργησε ένα δυσλειτουργικό οικονομικό σύστημα καθώς και έναν εξαιρετικά κατασταλτικό μηχανισμό. Το βάρος της κρατικής συσσώρευσης έπεσε στη μεγάλη μάζα των αγροτών και των εργατών. Ο αυταρχισμός, οι εξαιρετικά αναποτελεσματικές επενδύσεις στη βαριά βιομηχανία, η χαμηλή παραγωγικότητα λόγω της χαμηλής επένδυσης κεφαλαίου και οι καθυστερήσεις στην τεχνολογία εξαιτίας της απομόνωσης, ώθησαν την οικονομία στην άβυσσο. Το καθεστώς ανταποκρίθηκε στις οικονομικές ελλείψεις με εντατικοποίηση της καταπίεσης και ακραίο ιδεολογικό δογματισμό, και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να χάσει την υποστήριξη όλων των κοινωνικών ομάδων τη δεκαετία του 1980. Έτσι, η σταλινική εμπειρία δυστυχώς δυσφήμησε την αριστερή εναλλακτική λύση μεταξύ του πληθυσμού. Αυτό συνοδεύτηκε από τις μεγάλες δεξιές ιδεολογικές εκστρατείες που έγιναν στις δεκαετίες του 1990 και του 2000 για να δικαιολογήσουν τις ιδιωτικοποιήσεις. Τα πραγματικά προβλήματα που προκύπτουν όσον αφορά την αναβίωση μιας σύγχρονης αλβανικής Αριστεράς είναι εξαιρετικά δύσκολα. Πρώτον, στη δεκαετία του 1990 η οικονομική κατάρρευση, η αποβιομηχάνιση, οι μαζικές ιδιωτικοποιήσεις, η μετανάστευση, και ο εκτοπισμός του πληθυσμού, οδήγησαν στην αποσύνθεση της παλιάς εργατικής τάξης. Η έλλειψη επενδύσεων στη βιομηχανία εμπόδισε τη δημιουργία μιας εμφανούς νέας εργατικής τάξης. Από ιδεολογική άποψη, το πρόβλημα είναι ακόμη πιο εμφανές. Οι πολιτικές ταυτότητες δεν επηρεάζονται από την ταξική θέση, αλλά από τη στάση των ανθρώπων σχετικά με τεχνητά ζητήματα που δημιουργούνται από τα δύο μεγάλα κόμματα. Και τα δύο κόμματα έχουν πελατειακή δομή και ομάδες ψηφοφόρων από όλα τα κοινωνικά στρώματα, και μαζί με τα κυρίαρχα οικονομικά συμφέροντα ελέγχουν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και κυριαρχούν στην πολιτική επικοινωνία. Ωστόσο, υπάρχουν θετικά σημάδια από αυτή την άποψη. Η επιρροή της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας, τουλάχιστον μεταξύ των διανοουμένων, έχει μειωθεί σημαντικά ως αποτέλεσμα της αναμενόμενης απογοήτευσης από την καπιταλιστική υπόσχεση. Ένα προφανές παράδειγμα αυτού του γεγονότος, είναι το επιτυχημένο κίνημα αντίστασης των μαθητών στις νεοφιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, που ανάγκασαν την κυβέρνηση του Ράμα να υποχωρήσει. Αλλά σίγουρα, το στρατηγικό ζήτημα για κάθε προοδευτικό κίνημα παραμένει η συνοχή των εργαζομένων και των ευρύτερων λαϊκών μαζών γύρω από ένα αριστερό πρόγραμμα.
Μπορεί μέσα από την κρίση του πολιτικού συστήματος να προκύψει χώρος για μια νέα αλβανική Αριστερά;
Πιστεύω ότι η τρέχουσα πολιτική ευθυγράμμιση έχει φτάσει σε ένα σημείο κρίσης. Ακόμη και μια πιθανή νίκη των δυνάμεων της αντιπολίτευσης, θα μπορούσε απλώς να αναβάλει αυτήν την κρίση για λίγο. Από την άλλη πλευρά, μια νίκη του Ράμα θα μπορούσε να επιδεινώσει την κρίση. Οι αυξανόμενες ανισότητες, μια στάσιμη οικονομία σε σχέση με τις αυξανόμενες προσδοκίες και ανάγκες των ανθρώπων, η τεράστια διαφθορά του πολιτικού κατεστημένου, η υψηλή ανεργία, και το χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα, είναι σοβαρά διαρθρωτικά προβλήματα, και τα παλιά κόμματα είναι πολύ συνυφασμένα με τα κυρίαρχα συμφέροντα για να αποτελέσουν μια δημοφιλή εναλλακτική λύση. Η κατάρρευση του παλαιού κομματικού συστήματος θα μπορούσε να δημιουργήσει μια νέα πολιτική ανασύνταξη, όπου μια σύγχρονη αλβανική Αριστερά θα μπορούσε να έχει πολλά περιθώρια κίνησης. Αυτή η Αριστερά, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να βασίζεται στη διατήρηση των δημοκρατικών θεσμών, στις πολιτικές οικονομικής ανάπτυξης, και στην μείωση των ανισοτήτων μέσω αναδιανεμητικών πολιτικών. Σε αυτήν την προσπάθεια θα αντιμετωπίσει τα κυρίαρχα οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα των τελευταίων 30 ετών, και μόνο μέσω μιας ευρείας λαϊκής συμμαχίας μπορεί να επιτύχει τους στόχους της.