Με την κρίση να βαθαίνει στις Φιλιππίνες, οι κοινωνικές αντιδράσεις απέναντι στον αυταρχικό πρόεδρο Ντουτέρτε αυξάνονται. Ωστόσο, το θέμα είναι κατά πόσο μπορούν οι δυνάμεις της δημοκρατικής αντιπολίτευσης να καταλήγουν σε ένα κοινό πρόγραμμα, αναφέρει η φιλιππινέζα φεμινίστρια, συγγραφέας και ακτιβίστρια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, Νινότσκα Ρόσκα σε αποκλειστική συνέντευξή της στην «Εποχή».
Δώσε μας μια εικόνα της σημερινής κατάστασης στις Φιλιππίνες.
Η κατάσταση από το παρατεταμένο λοκντάουν είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, απελπιστική, και ενοχλητική. Επιστρέφουμε σε μια ήδη επιδεινωμένη οικονομία. Τον Απρίλιο η ανεργία έφτασε στο 17,7%, με 7,3 εκατομμύρια άνεργους και 13 εκατομμύρια ανθρώπους να απασχολούνται μερικώς αλλά στη πραγματικότητα να είναι χωρίς δουλειά, με τους εργοδότες να κερδίζουν από τον κατακερματισμό των πληρωμών, ενώ μόνο τον Φεβρουάριο και τον Μάρτιο απολύθηκαν 128.265 εργαζόμενοι. Η κυβέρνηση είναι σε μεγάλο βαθμό αντιδραστική, χωρίς ολοκληρωμένο σχέδιο για τον έλεγχο της πανδημίας και το άνοιγμα της οικονομίας. Αντίθετα, βασίστηκε σε δύο πράγματα: εμβόλια από την Κίνα και τεράστια δάνεια λόγω του COVID από άλλες χώρες και διεθνείς δανειοδοτικούς οργανισμούς. Η σύγκρουση μεταξύ του τι χρειάζεται η χώρα και των γεωπολιτικών σχεδίων του Ντουτέρτε δημιουργεί ένα μεγάλο χάος. Για να γίνει κατανοητό, αφού ο Ντουτέρτε δήλωσε την προτίμησή του για εμβόλια από την Κίνα, ο υπουργός Υγείας υπάκουα αμέλησε να υπογράψει σύμβαση για 10 έως 20 εκατομμύρια δόσεις του εμβολίου Pfizer. Δυστυχώς, η Κίνα επέλεξε να στείλει τα εμβόλια της πρώτα στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική και στους γείτονές της. Οι πρώτες μισό εκατομμύριο δόσεις του εμβολίου Sinovac, που είναι ένας πολύ μικρός αριθμός, έφτασαν μόλις τον περασμένο μήνα. Παρόλα αυτά, δεν υπάρχουν μαζικά και στοχευμένα τεστ, ούτε ιχνηλάτηση. Το κόστος των τεστ κυμαίνεται από 3.000 έως 5.000 πέσος, που είναι αδύνατο για τον ελάχιστο μισθό. Ως εκ τούτου, τα περιστατικά COVID και οι θάνατοι μεταξύ των φτωχών δεν υπολογίζονται στον «επιβεβαιωμένο» αριθμό που δίνεται καθημερινά από το υπουργείο Υγείας. Η φαινομενική αδυναμία της κυβέρνησης να σκεφτεί όσον αφορά μια σειρά κινήσεων, αυξάνει το χάος. Βλέπουμε ένα παρατεταμένο λοκντάουν χωρίς καμία πρόβλεψη για τις μετακινήσεις, τον εφοδιασμό τροφίμων στις πόλεις, τους βασικούς εργαζόμενους, ούτε καν τα μέσα για την ψηφιακή εκπαίδευση των παιδιών σε αγροτικές περιοχές. Τα εκτελεστικά όργανα είναι αυτά που αποκαθηλώνονται πρώτα στο λαό, και ακολουθούν οι κατώτατοι αξιωματούχοι στην προσπάθεια εφαρμογής των μέτρων παρά την αδιέξοδη κατάσταση. Η διακυβέρνηση για τον Ντουτέρτε σημαίνει πως να κάνουμε όσο πιο δύσκολη γίνεται τη ζωή της πλειοψηφίας των ανθρώπων.
Το λοκντάουν φαίνεται ότι έχει γίνει η αφορμή και για την αύξηση της καταστολής.
Tο λοκντάουν, ως η μόνη απάντηση του Ντουτέρτε στον κορονοϊό, έχει γίνει γελοία περίπλοκο. Υπάρχει η ενισχυμένη καραντίνα (ECQ), η τροποποιημένη ενισχυμένη καραντίνα (MECQ), η γενική καραντίνα της κοινότητας (GCQ). και η τροποποιημένη γενική καραντίνα της κοινότητας (MGCQ). Όλα ελέγχονται από την αστυνομία με την ίδια βαρβαρότητα. Ένας 25χρονος ξυλοκοπήθηκε μέχρι θανάτου επειδή παραβίασε την απαγόρευση της κυκλοφορίας, ένας άοπλος ψυχικά διαταραγμένος πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε, ένας 35χρονος γιατρός που έκανε ποδηλασία μόνο με μάσκα και χωρίς ασπίδα προσώπου φυλακίστηκε, ένας 16χρονος σκοτώθηκε… Παρά το λοκντάουν οι ομάδες θανάτου συνεχίζουν να δολοφονούν, ένας δήμαρχος εδώ, ένας αντιδήμαρχος εκεί, ένας δικηγόρος, ένας αυτόχθονας ακτιβιστής...
Ποιες νέες πρακτικές έχουν αναδυθεί απέναντι στην κρατική ανικανότητα διαχείρισης της κρίσης;
Αντιμέτωποι με αυτό το χάος οι άνθρωποι καταφεύγουν στα δίκτυα αλληλοβοήθειας, και μοιράζονται προμήθειες, υπηρεσίες, εργασίες. Όλο αυτό έχει ενισχύσει την αίσθηση της ενότητας της κοινωνίας, και έχει γίνει η ενσυναίσθηση, η συνεργατική εργασία και η συλλογική βοήθεια ένα πρότυπο δημόσιας πρακτικής. Ο ισχυρότερος πολιτικός αντίπαλος του Ντουτέρτε, η αντιπρόεδρος Λένι Ρομπρέντο, έχει δημιουργήσει ένα τεράστιο δίκτυο εθελοντών και δωρητών που με το έργο τους έχουν οδηγήσει σε πολύ έντονες κριτικές για την αδυναμία της κυβέρνησης. Με τον ελάχιστο προϋπολογισμό η Ρομπρέντο κατάφερε να παρέχει βοήθεια σε εγκαταστάσεις υγείας, σε πακέτα τροφίμων για φτωχές κοινότητες, σε κρεβάτια και ρούχα για τα θύματα των πλημμυρών. Αυτόν τον μήνα ξεκίνησε μια κινητή μονάδα για τεστ και μια ψηφιακή υπηρεσία ιατρικών συμβουλών. Πολλές αυτοοργανωμένες ομάδες, εμπνευσμένες από το παράδειγμά της, συλλέγουν δωρεές και φέρνουν ανακούφιση στις πιο υποβαθμισμένες κοινότητες, από τους οδηγούς των δημόσιων μεταφορών ως τους πλανόδιους πωλητές, από τους εκπαιδευτικούς, ως τους μαθητές σε απομονωμένες αγροτικές περιοχές. Αυτό έχει εμποδίσει να φτάσει η κατάσταση στην άβυσσο της απόλυτης απελπισίας και του θυμού. Είναι αλήθεια ότι δεν έχει υπάρχει ακόμα μια τέτοια ενεργοποίηση για να προκαλέσει μια Επαναστατική Λαϊκή Δύναμη (σημ: αναφέρεται στην ειρηνική εξέγερση του 1986 που οδήγησε στο τέλος του δικτάτορα Μάρκος). Επειδή οι άνθρωποι είναι ασφυκτικά εγκλωβισμένοι στον αγώνα για την επιβίωση, δεν έχουν χρόνο να αγωνιστούν για το δικαίωμα στην επιβίωση. Ως συνταγματολόγος, η Ρομπρέντο μπορεί να μην είναι αυτή που θα ζητήσει σήμερα μια εξέγερση, αν και συμμετείχε στις κινητοποιήσεις ενάντια στη δικτατορία του Μάρκος. Τα πολιτικά κόμματα και οι ανεξάρτητες αντιπολιτευόμενες δυνάμεις φαίνεται να εναποθέτουν τις ελπίδες τους στις προεδρικές εκλογές του 2022.
Στο στρατόπεδο του Νουτέρτε πως είναι σήμερα η κατάσταση;
Ο συνασπισμός που υποστήριζε τον Ντουτέρτε φθείρεται. Η πιο σημαντική αριστερή δύναμη, που εκπροσωπείται για δύο χρόνια στο υπουργικό συμβούλιο, είναι τώρα το αντικείμενο της δολοφονικής εκστρατείας του κατά των εξεγέρσεων. Οι οπαδοί του Μάρκος φαίνεται να παρακάμπτονται, περιθωριοποιημένοι από την προφανή πρόθεση να διευθύνει τα πράγματα η Σάρα Ντουτέρτε, κόρη του προέδρου, και ο Μπονγκ Γκο, πρώην σύμβουλός του που έγινε γερουσιαστής. Το συνεχές ανακάτεμα του Ντουτέρτε για το ποιος είναι μέσα στην κλίκα του και ποιος είναι έξω, έχει επίσης αποξενώσει ορισμένους βουλευτές και δήμαρχους. Ακόμη και το πολιτικό κόμμα που υποστήριξε την προεδρική του πορεία χωρίστηκε στα δύο. Αλλά η σπονδυλική στήλη της εξουσίας του παραμένει η αστυνομία, με το απεριόριστο δικαίωμά της να σκοτώνει και την σιωπηρή σύνδεσή της με τις ομάδες θανάτου. Ο Ντουτέρτε έχει καλλιεργήσει την υποστήριξή του από την αστυνομία από το 2016, τοποθετώντας σε ανώτερες θέσεις αστυνομικούς από την πόλη καταγωγής του, το Νταβάο. Αυτή η δύναμη ενισχύεται από τα χρήματα τα οποία, ειρωνικά, έχουν δοθεί λόγω του COVID. Μέχρι το τέλος του 2020 οι Φιλιππίνες χρωστούσαν 98,5 δις δολάρια, αυξάνοντας τον δείκτη του ΑΕΠ προς το χρέος από 39,6% που ήταν το 2019 σε 53,9% το 2020, και φθάνοντας φέτος στο 58,1%. Πως, μπορεί κανείς να ρωτήσει, προέκυψε μια τέτοια κατάσταση ανικανότητας; Πως ένας δήμαρχος μιας πόλης 2 εκατομμυρίων κατοίκων έγινε πρόεδρος ενός έθνους 100 εκατομμυρίων, σε μια περιοχή που εκτείνεται στο στρατηγικό πέρασμα των ωκεανών μεταξύ Ανατολής και Δύσης;
Ποια είναι η απάντηση σε αυτό;
Η ψήφος στον Ντουτέρτε ήταν μια πράξη αντίδρασης στην απελπισία. Ο νεοφιλελευθερισμός έφερε ελάχιστη ανακούφιση στα εκατομμύρια των ανθρώπων που βρίσκονται στα χαμηλότερα σκαλοπάτια της οικονομικής ιεραρχίας. Ένας φαύλος κύκλος πολιτικών απέτυχε να προσφέρει κάτι στους ανθρώπους αυτούς. Τα εκλογικά κόμματα, παλεύοντας για την εξουσία, απλώς συνέχισαν τις πολιτικές των προκατόχων τους. Οι Φιλιππινέζοι/ες πέρασαν δεκαετίες με τα ίδια τους τα σώματα να γίνονται εμπορεύματα που αγοράστηκαν και πουλήθηκαν στις διεθνείς αγορές εργασίας και σεξ, για να μετατραπούν σε κεφάλαιο που ανήκει σε πολύ λίγους, στην ίδια διαδικασία με την οποία επέζησε το σύστημα των σκλάβων. Το πιο σημαντικό είναι ότι η δημοκρατική ισότητα και οι δημοκρατικές διαδικασίες δεν θεσμοθετήθηκαν ποτέ επαρκώς ώστε να γίνουν παράδοση. Βλέπουμε αυτήν την ίδια απόγνωση σε διάφορες χώρες που έχουν επιλέξει «ισχυρούς» ηγέτες με την εσφαλμένη πεποίθηση ότι κάτι τέτοιο θα επέφερε μια αλλαγή. Και αυτό συνέβη στη μέση της μεγαλύτερης μεταφοράς δημόσιου πλούτου σε ιδιωτικά χέρια, και της ανόδου των μεσαζόντων δισεκατομμυριούχων που δεν είχαν καμία σχέση με την παραγωγή, αλλά άρπαξαν τον πλούτο από την εργασία εκείνων που παρήγαγαν, δημιούργησαν και κατασκεύασαν τα αγαθά από τις πρώτες ύλες. Στη συνέχεια, υπήρξε το πείραμα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της Cambridge Analytica, στοχεύοντας σε έναν λαό όπως οι Φιλιππινέζοι, των οποίων η μόνη διαφυγή από την εξουθενωτική φτώχεια ήταν η εικονική διασκέδαση. Ο Ντουτέρτε κατασκευάστηκε από δήμαρχος σε έναν ισχυρό ηγέτη κρατώντας το μεγαλύτερο δυνατό όπλο, και ονομάστηκε «ο τιμωρός». Ήταν μια έκκληση για ένα γνωστό αρχέτυπο, τον ήρωα του Τζόζεφ Κάμπελ με τα χίλια πρόσωπα που θα έκανε το καλό και θα τιμωρούσε το κακό. Δεν έγινε όμως έτσι.
Μπορεί να δημιουργηθεί σήμερα ένα ευρύ δημοκρατικό μέτωπο πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων απέναντι στον Ντουτέρτε;
Φαίνεται να σχηματίζεται ένα ευρύ κίνημα δυνάμεων εναντίον του. Το αν μπορεί να καταλήξει σε ένα κοινό πρόγραμμα, εκτός από την ανάγκη να σταματήσει κάποιον από την κλίκα του Ντουτέρτε να τον διαδεχτεί, δεν είναι ακόμα σαφές. Υπάρχουν τόσες πολλές διαφορετικές πολιτικές δυνάμεις σε αυτό. Αλλά αυτό που είναι ξεκάθαρο είναι η ανάγκη για μια υποδομή της αντιπολίτευσης που να μπορεί να αποκρούει οτιδήποτε μπορεί να κάνει ο μηχανισμός του Ντουτέρτε, όπως η εκλογική εξαπάτηση, το μπλοκάρισμα στους υπολογιστές, η αγορά ψήφων, και άλλες τακτικές εκλογικής διαφθοράς. Το να υπάρξει μια τέτοια υποδομή είναι το βασικό πρόβλημα της αντιπολίτευσης για το 2022. Υπάρχει πάντα η πιθανότητα απομάκρυνσης του Ντουτέρτε πριν από το 2022, και αυτός είναι πιθανώς ένας παράγοντας για τον οποίο η κυβέρνησή του αφήνει την πανδημία να συνεχίζει να κυλά.