Η κυβέρνηση Ερντογάν επικύρωσε την κατασκευή της «Διώρυγας της Κωνσταντινούπολης» που θα ξεκινήσει το ερχόμενο καλοκαίρι. Μέχρι τώρα η Μαύρη Θάλασσα συνδέεται με το Αιγαίο Πέλαγος με τα Στενά του Βοσπόρου, τη Θάλασσα του Μαρμαρά και τα Στενά των Δαρδανελλίων. Τα Δαρδανέλλια έχουν μικρότερο πλάτος 1,3 χιλιόμετρα και ο Βόσπορος 700 μέτρα, αν και είναι δύο φορές πλατύτερος από τη διώρυγα του Σουέζ. Εξυπηρετεί κυρίως τη διέλευση μεγάλων εμπορικών πλοίων και τις θαλάσσιες συγκοινωνίες της Κωνσταντινούπολης. Υπάρχουν εκτιμήσεις ότι ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου από τα Δαρδανέλλια και το Βόσπορο θα αυξηθεί κατά δύο φορές μέχρι το 2030 και περίπου κατά οκτώ φορές μέχρι το 2050. Τώρα η καθυστέρηση για τη διέλευση των πλοίων από το Βόσπορο είναι κατά μέσο όρο 14 ώρες και τα επόμενα χρόνια θα είναι 36-48 ώρες. Την επιχειρηματολογία αυτή χρησιμοποιεί ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για την κατασκευή εναλλακτικής διώρυγας που θα συνδέει τη Θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα. Η αρτηρία αυτή θα είναι 45 χιλιόμετρα και θα κοστίσει 10 δισ. δολάρια, αλλά σύμφωνα με εκτιμήσεις τούρκων ειδικών, το κόστος της θα αποσβεστεί πολύ γρήγορα. Τα φαραωνικά έργα υποδομών εντάσσονται στη γεωπολιτική στρατηγική της Τουρκίας, με απώτερο σκοπό τη μετατροπή της σε μεγάλο διαμετακομιστικό κέντρο της Ευρασίας.
Εύθραυστη συνθήκη
Ενστάσεις για τη νέα διώρυγα διατυπώνουν το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα της Τουρκίας και ο δήμαρχος της Κωνσταντινούπολης Εκρέμ Ιμάμογλου, ο οποίος υποστηρίζει, ότι η διάνοιξή της θα οδηγήσει σε οικολογική καταστροφή και θα δυσχεράνει την τροφοδοσία της Κωνσταντινούπολης με καθαρό πόσιμο νερό. Αυτοί που αντιτίθενται, τόσο στο εσωτερικό της Τουρκίας, όσο και στο εξωτερικό, υποστηρίζουν ότι η συγκεκριμένη επένδυση έρχεται σε αντίθεση με τη Συνθήκη του Μοντρέ που υπογράφτηκε το 1936. Μάλιστα, 126 πρώην πρέσβεις της Τουρκίας κοινοποίησαν επιστολή, όπου τονίζουν την αντίθεσή τους με το συγκεκριμένο πρότζεκτ. Επίσης δημοσιεύτηκε επιστολή 103 απόστρατων τούρκων ναυάρχων, οι οποίοι καλούν τη χώρα τους να απέχει από οποιαδήποτε ενέργεια που έρχεται σε αντίθεση με τη Συνθήκη του Μοντρέ. Ο Ερντογάν τούς θεώρησε προδότες και τους παρέπεμψε στη δικαιοσύνη. Μεταξύ των απόστρατων ναυάρχων που συνελήφθησαν είναι και ο ναύαρχος Τζεμ Γκιουρντενίζ που θεωρείται, ότι επινόησε το δόγμα της «γαλάζιας πατρίδας». Το θέμα δεν είναι ότι οι ναύαρχοι στράφηκαν εναντίον του, αλλά με αυτή του την κίνηση αποσκοπούσε στην τρομοκράτηση οποιασδήποτε αντίθετης φωνής, η οποία θα καταστέλλεται. Από την άλλη, η Άγκυρα διακηρύσσει σε όλους τους τόνους, ότι η διάνοιξη της εναλλακτικής διώρυγας δεν σχετίζεται με τη Συνθήκη του Μοντρέ.
Η Συνθήκη του Μοντρέ θα συνεχίσει να υπάρχει, γιατί ρυθμίζει τη ναυσιπλοΐα στο Βόσπορο και στα Δαρδανέλλια. Κανένας, όμως δε μπορεί να εγγυηθεί ότι η Τουρκία στη συνέχεια δεν θα προχωρήσει σε μια δεύτερη εναλλακτική διώρυγα στα Δαρδανέλλια. Κατά καιρούς αναφέρεται ότι η Τουρκία σκοπεύει την κατασκευή μιας άλλης διώρυγας, μήκους πέντε χιλιομέτρων, στο βόρειο τμήμα της χερσονήσου της Καλλίπολης που θα συνδέει το Αιγαίο Πέλαγος με τη Θάλασσα του Μαρμαρά.
Με βάση της συνθήκη του Μοντρέ τα εμπορικά πλοία δεν πληρώνουν για τη διέλευσή του από τα Στενά του Βοσπόρου, αλλά πληρώνουν στην Τουρκία μόνο για την πρακτόρευση και την εξυπηρέτησή τους. Οι μεταφορικές εταιρείες φοβούνται ότι μετά την κατασκευή της νέας διώρυγας θα ορίσει τιμές διέλευσης.
Η στάση της Μόσχας
Η Συνθήκη του Μοντρέ προβλέπει τη διέλευση από τα Στενά εμπορικών πλοίων απ’ όλο τον κόσμο, αλλά και πολεμικών από τις παρευξείνιες χώρες. Για τα πολεμικά πλοία άλλων χωρών (π.χ. των ΗΠΑ) υπάρχουν περιορισμοί στο μέγεθος και το τονάζ.
Η Ρωσία αντιδράει σε μια ενδεχόμενη απομάκρυνση από τη Συνθήκη. Η εκπρόσωπος Τύπου του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών Μαρία Ζαχάροβα δήλωσε ότι η Μόσχα «δεν βλέπει ότι υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις στο διεθνές δίκαιο που θεσπίστηκε με βάση τη Συνθήκη του Μοντρέ» και κάλεσε τα κράτη που τη συνυπέγραψαν να μεριμνούν για την τήρησή της, δηλώνοντας ότι «φυσικά η Τουρκία έχει έναν ειδικό ρόλο σ’ αυτή». Επίσης δήλωσε ότι «οποιεσδήποτε απόπειρες αναθεώρησης θα επηρεάσουν τα συμφέροντα της Ρωσίας» και ότι « η Συνθήκη αποτελεί τον κύριο παράγοντα σταθερότητας και ασφάλειας στη Μαύρη Θάλασσα, ιδίως σε ότι αφορά στη διέλευση των πολεμικών πλοίων».
Η Ρωσία αποφάσισε να περιορίσει την αεροπορική σύνδεση με την Τουρκία, από τις 15 Απριλίου έως την 1η Ιουνίου, λόγω της επιδείνωσης της επιδημιολογικής κατάστασης στη χώρα. Εξαιρούνται οι πτήσεις που θα μεταφέρουν τους ρώσους τουρίστες που κάνουν ήδη διακοπές στην Τουρκία και δύο τακτικές πτήσεις την εβδομάδα: Μόσχα-Κωνσταντινούπολη και Κωνσταντινούπολη-Μόσχα. Μετά την συγκεκριμένη απόφαση είναι στον αέρα πεντακόσιες χιλιάδες τουριστικά πακέτα. Πολιτικοί παρατηρητές από την Ρωσία θεωρούν ότι η Μόσχα θέλησε να εκφράσει την αντίθεσή της στην Άγκυρα για τη στάση της στα θέματα της Συνθήκης του Μοντρέ, της Κριμαίας και της πώλησης πολεμικών drones στην Ουκρανία.