Την περασμένη εβδομάδα, το WWF Ελλάς σε συνεργασία με το Vouliwatch υποβάλαμε σε δημόσια διαβούλευση στην ιστοσελίδα www.klimatikosnomos.gr ένα αρχικό προσχέδιο πρότασης εθνικού κλιματικού νόμου. Η προσπάθεια αυτή κρύβει μία διπλή φιλοδοξία: Αφενός, να αναδείξει το θεμελιώδη ρόλο της επιστήμης στη διαμόρφωση πολιτικής μέσα από τη σύνταξη μίας επιστημονικά τεκμηριωμένης (science based) πρότασης νόμου. Αφετέρου, να αποτελέσει πρότυπο κοινωνικού διαλόγου με στόχο τη συνδιαμόρφωση της τελικής πρότασης από χιλιάδες πολίτες και φορείς που συνδιαβουλεύονται μέσα από μία ανοιχτή, ηλεκτρονική πλατφόρμα διαβούλευσης.
Γιατί ένας κλιματικός νόμος;
Το εγχείρημα αυτό αποτελεί την πρώτη προσπάθεια σύνταξης νόμου στην Ελλάδα για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Με δεδομένο ότι σε πολλά άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης είτε ισχύουν εδώ και χρόνια ψηφισμένοι είτε τώρα βρίσκονται σε διαμόρφωση εθνικοί κλιματικοί νόμοι, η τρέχουσα συγκυρία είναι μια μεγάλη ευκαιρία για την Ελλάδα να πρωτοπορήσει στο πεδίο διαμόρφωσης πολιτικών για την αναχαίτιση της μακροπρόθεσμα σοβαρότερης απειλής για την ανθρωπότητα και τον πλανήτη. Ένας συνεκτικός κλιματικός νόμος θα ευθυγραμμίσει την κοινωνική ζωή και την οικονομική δραστηριότητα με την παγκόσμια προσπάθεια να αποτρέψουμε μία διαρκώς επιδεινούμενη κλιματική κρίση.
Τον πήχη της φιλοδοξίας της κλιματικής δράσης τον θέτει η επιστήμη που είναι σαφής: ο περιορισμός της αύξησης της θερμοκρασίας σε 1,5οC επιβάλλει την προστασία και αποκατάσταση της φύσης και το μηδενισμό των εκπομπών παγκοσμίως το αργότερο έως το 2050. Αυτό για τις ανεπτυγμένες οικονομίες πρακτικά σημαίνει αρκετά νωρίτερα.
Είναι αναγκαία η όσο το δυνατόν πιο έγκαιρη ανταπόκριση της Ελλάδας στην πρόκληση της κλιματικής ουδετερότητας, λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι η πανδημία έχει αναδείξει την αποκατάσταση της σχέσης μας με το περιβάλλον και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης ως επείγουσα προτεραιότητα. Τώρα είναι η ώρα για κινητοποίηση, για το σχεδιασμό του κατάλληλου θεσμικού πλαισίου μέσα από την ετοιμασία πρότασης προς τη νομοθετική εξουσία για έναν κλιματικό νόμο που θα διαμορφωθεί με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή.
Τα βασικά σημεία της πρότασης
Σύμφωνα με την υφιστάμενη νομοθεσία, οι εθνικοί κλιματικοί στόχοι είναι τελείως ανεπαρκείς για να πετύχουμε τον στόχο του 1,5oC. Για να γίνει κατανοητό το μέγεθος του ελλείμματος, ο εθνικός στόχος μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου έως το 2030, όπως προβλέπεται στο ισχύον Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, ανέρχεται σε περίπου 42% για την Ελλάδα (σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990), όταν θα έπρεπε να βρίσκεται τουλάχιστον στο 65% για το ίδιο έτος.
Η πρόταση νόμου επιταχύνει και ενισχύει την εθνική προσπάθεια για την προστασία της φύσης και τη μείωση των εθνικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, θέτοντας ως νομικά δεσμευτικό στόχο τη μετάβαση σε μία κλιματικά ουδέτερη και ανθεκτική κοινωνία το αργότερο έως το 2045. Ολόκληρη η αρχική πρόταση νόμου με 43 άρθρα που χωρίζονται σε 6 μέρη υπηρετεί αυτόν τον διττό στόχο, συνδυάζοντας τη δράση για την ανάσχεση της κλιματικής κρίσης και της απώλειας βιοποικιλότητας, μέσα από το πρίσμα κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων.
Η πρόταση εισάγει μία σειρά από νομικά δεσμευτικούς στόχους, μέτρα και πολιτικές που καλύπτουν τους τομείς που ευθύνονται για το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της χώρας. Τα μέτρα πολιτικής της πρότασης νόμου αξιοποιούν ως ελάχιστη βάση τις δεσμεύσεις της Ελλάδας, όπως αυτές απορρέουν από την ευρωπαϊκή και διεθνή νομοθεσία και τις αναπτύσσουν περαιτέρω ώστε να είναι συμβατές με τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας.
Παράλληλα εισάγονται νομικά δεσμευτικοί στόχοι και διατάξεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την προστασία και την αποκατάσταση της φύσης. Προβλέπονται ακόμη νομικά δεσμευτικοί στόχοι για το καθεστώς προστασίας και αυστηρής προστασίας της χερσαίας και θαλάσσιας έκτασης της χώρας, ενώ θεσπίζονται διακριτοί στόχοι για την αποκατάσταση των περιοχών που συμβάλλουν στη βελτίωση των απορροφήσεων αερίων του θερμοκηπίου από φυσικές καταβόθρες, την ενίσχυση της προσαρμοστικής ικανότητας και της κλιματικής ανθεκτικότητας της χώρας.
Για την επίτευξη των μακροπρόθεσμων στόχων εισάγονται κλιματικοί προϋπολογισμοί ανά πενταετή περίοδο με στόχο την επίτευξη καθαρού μηδενικού ισοζυγίου εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου την πενταετή περίοδο 2041 - 2045. Οι κλιματικοί προϋπολογισμοί, δηλαδή το όριο της συνολικής ποσότητας των ανθρωπογενών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου που επιτρέπεται ανά πενταετία, επηρεάζουν με τη σειρά τους ειδικότερους στόχους, όπως αυτοί καθορίζονται στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα. Οι ειδικότεροι αυτοί στόχοι και οι πολιτικές αναθεωρούνται ανά πενταετία, ώστε αφενός να συμπίπτουν χρονικά περισσότερο με έναν τυπικό κύκλο κοινοβουλευτικής θητείας, αφετέρου να ενσωματώνονται κατά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων οι σύγχρονες επιστημονικές και τεχνολογικές εξελίξεις, καθώς και τα πιο πρόσφατα οικονομικά δεδομένα. Κεντρικό ρόλο στη διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων έχει η επιστήμη. Προβλέπεται η σύσταση ανεξάρτητης Κλιματικής Αρχής με ισχυρές γνωμοδοτικές και εποπτικές αρμοδιότητες.
Τέλος, η πρόταση νόμου προβλέπει μία σειρά από αρχές, ατομικά δικαιώματα και υποχρεώσεις της Πολιτείας και της Διοίκησης που περιχαρακώνουν και ενισχύουν το ρόλο των πολιτών. Η σταθερότητα του κλίματος σε ασφαλή επίπεδα ανάγεται σε κοινό αγαθό και η διασφάλισή της σε δικαίωμα των πολιτών και υποχρέωση της Πολιτείας. Εισάγονται δικαιώματα των πολιτών, όπως η πρόσβαση στη δικαιοσύνη, καθώς και υποχρεώσεις της Πολιτείας, όπως η παθητική και ενεργητική δημοσιότητα κατά την εφαρμογή του νόμου.
Η διαδικασία διαβούλευσης
Η πρόταση κλιματικού νόμου τίθεται σε ανοιχτό δημόσιο διάλογο και διαβούλευση για δύο μήνες έως τα μέσα Ιουνίου. Μέσα από την πλατφόρμα οι πολίτες έχουν τη δυνατότητα να τροποποιήσουν το κείμενο ή να προσθέσουν νέο, να παραθέσουν σχόλια και να συζητήσουν μεταξύ τους. Με έξι μήνες να απομένουν μέχρι την κρίσιμη Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για την κλιματική αλλαγή, που θα πραγματοποιηθεί στη Γλασκόβη (Νοέμβριος 2021), η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να αποκτήσει έναν πρωτοποριακό νόμο για το κλίμα.
Η ηλεκτρονική διαβούλευση διεξάγεται στη σελίδα www.klimatikosnomos.gr Οι φορείς που επιθυμούν να συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία συνδιαμόρφωσης πρότασης κλιματικού νόμου, μπορούν να δηλώσουν συμμετοχή στο email Klimatikosnomos@wwf.gr.