Το πρόσφατο νομοσχέδιο για την αποαποικιοποίηση του Πουέρτο Ρίκο, που παρουσίασαν στο αμερικανικό Κογκρέσο οι βουλεύτριες των Δημοκρατικών, Αλεξάντρια Οκάσιο Κορτέζ και Νίντια Βελάσκες, έχει αναθερμάνει τη συζήτηση σχετικά με την ιδιότυπη αποικιακή κατοχή του νησιού από τις ΗΠΑ. Ο καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Τουλέιν της Νέας Ορλεάνης, Τζενάρο Αβραάμ, που μεγάλωσε στο Πουέρτο Ρίκο και τα κύρια ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι η σχέση του νεοφιλελευθερισμού και της νεοαποικιοκρατίας στη Λατινική Αμερική, η θεωρία της εξάρτησης και τα κοινωνικά κινήματα, μιλάει στην «Εποχή» για τις επιπτώσεις της αποικιοκρατίας, την αύξηση της αντιαποικιοκρατικής συλλογικής συνείδησης, τα προβλήματα που υπάρχουν για την αποαποικιοποίηση και την επόμενη μέρα.
.jpg)
Πώς κρίνεις το νομοσχέδιο της Αλεξάντρια Οκάσιο Κορτέζ και της Νίντια Βελάσκες;
Πιστεύω ότι αντιπροσωπεύει τη σοβαρότερη προσπάθεια που έχει γίνει στο Κογκρέσο των ΗΠΑ για την αποαποικιοποίηση του Πουέρτο Ρίκο. Εν ολίγοις, καλεί τους Πορτορικανούς, ανεξάρτητα από τις πεποιθήσεις που έχουν για την αποαποικιοποίηση, να ενωθούν σε αυτό που είναι γνωστό ως μια σειρά «συμβάσεων του καθεστώτος», για να αποφασίσουν το πώς θα ζητηθεί η γνώμη τους σχετικά με την προτιμώμενη επιλογή αποαποικιοποίησης (ανεξαρτησία, ελεύθερη ένωση, κρατική υπόσταση, κλπ), ώστε να διεξαχθεί στη συνέχεια ένα δημοψήφισμα που θα σταλεί στο Κογκρέσο για την επακόλουθη έγκριση. Το νομοσχέδιο παρουσιάστηκε ως πρόκληση απέναντι σε ένα ανταγωνιστικό νομοσχέδιο κρατικής υπόστασης που προωθείται από το κυβερνών Νέο Προοδευτικό Κόμμα (PNP), το οποίο, παρά το παραπλανητικό του όνομα, αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο δεξιό συνασπισμό στο Πουέρτο Ρίκο. Από τα πιο αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά του νομοσχεδίου είναι ότι αφαιρεί τις πολιτικές πρωτοβουλίες από το PNP, του οποίου οι ηγέτες συμμετείχαν στα πρόσφατα σκάνδαλα διαφθοράς και ήταν υπεύθυνοι για την εφαρμογή των σκληρών μέτρων λιτότητας. Μέσα από τις συνεχείς αναφορές για κρατική υπόσταση που έχει κάνει το ΡΝΡ στο παρελθόν, οι ηγέτες του ανέπτυξαν στενούς δεσμούς με την Ουάσινγκτον και με αυτόν τον τρόπο κατάφεραν να πουλήσουν την ιδέα ότι η κρατική υπόσταση είναι η προτιμώμενη επιλογή «αποικιοκρατίας». Δυστυχώς για το ΡΝΡ, το νομοσχέδιο απαιτεί απ’ αυτό να συναντηθεί με πολλούς κοινωνικούς τομείς για να συζητήσει. Στις ελλείψεις του νομοσχεδίου είναι ότι διευκρινίζει πως το Κογκρέσο των ΗΠΑ θα βοηθήσει στην καθοδήγηση και στη διαιτησία της διαδικασίας. Πάνω σε αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι οι ΗΠΑ επωφελούνταν πάντα από την αποικιακή μας κατάσταση και ότι η διαιτησία τους θα αποτελούσε μια σαφή σύγκρουση συμφερόντων. Αυτό πρέπει να τροποποιηθεί.
Μέσα σε ποιο πλαίσιο μπορούμε να δούμε το αίτημα για το τέλος της αποικιοκρατίας;
Το Πουέρτο Ρίκο βρίσκεται σε μια κρίσιμη στιγμή της αποικιακής του ιστορίας, όπου η μη βιωσιμότητα του εξορυκτικού οικονομικού μοντέλου σε συνδυασμό με τους επιβαλλόμενους πολιτικούς περιορισμούς, φέρνουν στο φως κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές αντιφάσεις που το κρατούν σε μια διαρκή κατάσταση οικονομικής ύφεσης και εξάρτησης. Στο πλαίσιο αυτό, η απαίτηση για το τέλος της αποικιοκρατίας έχει τις ρίζες της στο πώς αυτές οι αντιφάσεις εξελίσσονται μέσα στα 123 χρόνια της αποικιοκρατίας, και πόσο, όπως πρόσφατα, αυξάνουν τον αντιαποικιακό αγώνα σε ανήκουστα επίπεδα εδώ και δεκαετίες. Σε πολιτικό επίπεδο, αυτές οι αντιφάσεις προέκυψαν από μια σειρά θεσμικών ρυθμίσεων που επιβλήθηκαν από το Κογκρέσο των ΗΠΑ μετά την απόκτηση του Πουέρτο Ρίκο από την Ισπανία το 1898. Παρά την πολλαπλότητα των θεσμικών εξελίξεων κατά τη διάρκεια των 123 χρόνων, αυτές οι ρυθμίσεις είχαν ένα κοινό σημείο: πουλήθηκαν τόσο στους Πορτορικανούς, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο σαν ένα παράδειγμα δημοκρατίας στην Καραϊβική. Αυτό, ωστόσο, απέχει πολύ από την αλήθεια, καθώς όλες οι κρατικές ρυθμίσεις στη διάρκεια του 20ού αιώνα δεν κατέφεραν να παράσχουν στο Πουέρτο Ρίκο τα βασικά πολιτικά δικαιώματα και την εκπροσώπηση που υπάρχει στις κυρίαρχες δημοκρατίες και στα προσαρτημένα κράτη. Το Πουέρτο Ρίκο δεν εκπροσωπείται στο Κογκρέσο των ΗΠΑ και οι κάτοικοί του δεν μπορούν να ψηφίσουν στις προεδρικές εκλογές. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπόκεινται σε όλους τους κανονισμούς που επιβάλλει το αμερικανικό Κογκρέσο. Το Πουέρτο Ρίκο αρχικά θεωρήθηκε ότι λειτουργεί ως χώρος προώθησης των συμφερόντων των ΗΠΑ στις γεωργικές εξαγωγές στις αρχές της δεκαετίας του 1900. Στη συνέχεια, η χώρα μπήκε σε μια αναπτυξιακή φάση από τη δεκαετία του 1930 έως τη δεκαετία του 1970, που τέθηκε σε εφαρμογή, εν μέρει, για να μετριάσει τις αυξανόμενες εκκλήσεις για ανεξαρτησία και, παράλληλα, για να την ενσωματώσει στις νέες αναπτυξιακές λογικές του καπιταλισμού των ΗΠΑ και σε μια νεοφιλελεύθερη φάση από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 και μετά, οπότε τα μέτρα λιτότητας λειτούργησαν για να υπονομεύσουν τη μικρή αυτονομία που είχε απομείνει. Αυτά τα μοντέλα σε συνδυασμό με την έλλειψη πολιτικής εξουσίας συνέβαλαν στη διατήρηση των εξορυκτικών συμφερόντων. Ωστόσο, σε αντίθεση με άλλα κυρίαρχα έθνη που πέρασαν από παρόμοιες φάσεις, το αμερικανικό Κογκρέσο επέβαλε ένα μονοπώλιο ναυτιλίας στο Πουέρτο Ρίκο το 1920, αυξάνοντας την τιμή των εισαγόμενων αγαθών 30% περισσότερο περίπου από αυτό που κόστιζαν στην ηπειρωτική χώρα. Καθώς αυτό το μονοπώλιο άφησε το Πουέρτο Ρίκο με λίγες εμπορικές επιλογές, οι ελίτ του αναγκάστηκαν να δώσουν έναν δυσβάσταχτο φόρο σε αμερικανικές εταιρείες και να εκδώσουν δημόσια ομόλογα για τη μετέπειτα ανάπτυξη, αφήνοντας τελικά το κράτος με ανεπαρκή φορολογική βάση για τη χρηματοδότηση των λειτουργικών δαπανών. Αυτή η αποικιακή σχέση καθορίζεται περαιτέρω από τα επιβληθέντα οικονομικά μοντέλα που αναπτύχθηκαν σύμφωνα με τα ηγεμονικά συμφέροντα των ΗΠΑ με την πάροδο του χρόνου. Παράλληλα, η απουσία φορολογικής βάσης, μαζί με τα νεοφιλελεύθερα μέτρα λιτότητας και την έλλειψη ευκαιριών απασχόλησης, προκάλεσαν μια σειρά μεταναστευτικών κυμάτων προς τις ΗΠΑ. Έτσι, ελαχιστοποιώντας τη φορολογική βάση του Πουέρτο Ρίκο, άφησαν ένα χρέος 73 δισ. αμερικανικών δολαρίων. Και για να διασφαλιστεί η αποπληρωμή του, το Κογκρέσο των ΗΠΑ επέβαλε το 2016 ένα διοικητικό συμβούλιο φορολογικής εποπτείας που έχει την εξουσία να εξαναγκάσει το λαό σε πληρωμές και σε μέτρα λιτότητας. Μια πραγματικότητα που απογύμνωσε ουσιαστικά το Πουέρτο Ρίκο από τη μόνη πραγματική αυτονομία που του είχε απομείνει: τη δημοσιονομική αυτονομία. Περαιτέρω καταστροφικές συνέπειες για το Πουέρτο Ρίκο έφεραν η κρίσιμη κακοδιαχείριση των ΗΠΑ στους δύο καταστροφικούς τυφώνες το 2017, που στοίχισαν τις ζωές 4.645 ανθρώπων, και στους αρκετούς σεισμούς το 2019 - 2020, τα πολλά σκάνδαλα διαφθοράς που αφορούσαν αποικιοκρατικές ελίτ, και σε σειρά από φορολογικά κενά που επιτρέπουν στους εκατομμυριούχους να μετακινηθούν στο Πουέρτο Ρίκο για να διαφύγουν της ευθύνης τους να συνεισφέρουν. Όλα αυτά έχουν συμβάλει στην αύξηση της επισφάλειας και στην εμβάθυνση των σχέσης εξάρτησης της αποικίας με τις ΗΠΑ.
Ποιες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις υπερασπίζονται το τέλος της αποικιοκρατίας;
Οι δυνάμεις που ζητούν τον τερματισμό της αποικιοκρατίας είναι τεράστιες, ποικίλες και αναπτύσσονται. Από τη μία πλευρά είναι τα κόμματα και τα κοινωνικά κινήματα που παραδοσιακά έχουν οργανώσει τις περισσότερες πολιτικές προσπάθειές τους γύρω από την ανεξαρτησία. Αυτά τα κόμματα και τα κινήματα προσδιορίζονται ως αριστερά, μέσα από την αντίθεση με το καπιταλιστικό αυτοκρατορικό σχέδιο που επέβαλλαν οι ΗΠΑ. Από την άλλη, υπάρχει μια μεγάλη ποικιλία ομάδων που δεν υποστηρίζουν ρητά την ανεξαρτησία, αλλά κατανοούν ότι το τρέχον αποικιακό μοντέλο δεν είναι βιώσιμο. Αυτές περιλαμβάνουν μεγάλο μέρος του αριστερού κόμματος Citizens Victory Movement, ένα τμήμα του Λαϊκού Δημοκρατικού Κόμματος, καθώς και πολλά άλλα μικρότερα κοινωνικά κινήματα. Παράλληλα, έχουν πολλαπλασιαστεί οι οργανώσεις που ξεπήδησαν από τη διασπορά των Πορτορικανών στις ΗΠΑ, όπως η Boricuas United in the Diaspora, που ενοποιεί δίκτυα ακτιβιστών που στοχεύουν στην απελευθέρωση του Πουέρτο Ρίκο, τόσο από τις επιβαλλόμενες πολιτικές όσο και από το εξορυκτικό οικονομικό μοντέλο του. Ο λόγος πίσω από την άνοδο του αιτήματος για το τέλος της αποικιοκρατίας σχετίζεται με αυτά που βιώνουν οι Πορτορικανοί, όπως οι σωρευτικές οικονομικές επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας, τα σκάνδαλα κακοδιαχείρισης και διαφθοράς σχετικά με τα κεφάλαια για την ανάκαμψη από τις φυσικές καταστροφές εκ μέρους των εξουσιοδοτημένων ελίτ των ΗΠΑ, η επιβολή ενός διοικητικού συμβούλιου φορολογικής εποπτείας που έχει εξαναγκάσει την αποικιακή κυβέρνηση να κάνει περικοπές στην εκπαίδευση και στις απαραίτητες υποδομές, καθώς και οι πρόσφατες εξελίξεις σχετικά με τις διασυνδέσεις του κυβερνώντος κόμματος, που είναι υπέρ της κρατικής υπόστασης, με όλα τα προαναφερθέντα δεινά.
Ποια είναι τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν όσοι ζητούν την αποαποικιοποίηση;
Τα προβλήματα μπορούν να συνοψιστούν γύρω από ορισμένες κοινές τάσεις που παρατηρούνται και σε άλλες αποικιακές καταστάσεις. Πρώτον, οι δεκαετίες της έντονης καταστολής απέναντι στα κινήματα ανεξαρτησίας από τις αμερικανικές υπηρεσίες πληροφοριών. Δεύτερον, οι δεκαετίες του προκαλούμενου αποικιακού φόβου που αιωρείται γύρω από τις δυνατότητες ανάπτυξης του Πουέρτο Ρίκο εκτός της τρέχουσας αποικιακής του ρύθμισης. Τρίτον, τα 123 χρόνια των αμερικανικών επιβεβλημένων οικονομικών μοντέλων που έχουν εργαστεί για να μας κάνουν εξαρτημένους από τις ΗΠΑ. Τέταρτον, η έλλειψη πρόσβασης στην πολιτική εξουσία στις ΗΠΑ. Πέμπτο, τα ολιγαρχικά σχέδια που προκαλούνται από τα επιζήμια φορολογικά κενά. Επιπλέον, το Πουέρτο Ρίκο υποφέρει ιδιαίτερα και από τη δική του αποικιακή κατάσταση. Δεδομένου ότι το αμερικανικό αυτοκρατορικό σχέδιο υλοποιήθηκε όταν η χώρα είχε ήδη αναπτύξει μια σύγχρονη καπιταλιστική οικονομία, είναι προφανές ότι τα εξορυκτικά οικονομικά συμφέροντα ήρθαν για να καθορίσουν τη δυναμική της στο Πουέρτο Ρίκο, καθώς η ηγεμονία της φιλελεύθερης δημοκρατίας μέσω των θεσμικών της παιχνιδιών έχει εργαστεί για να τυφλώσει πολλούς ανθρώπους στις κυβερνητικές οικονομικές δομές της. Αυτό το τυφλό σημείο έχει περιπλέξει τα ζητήματα που εξηγούν το τι είναι η αποικιοκρατία και το πώς φαίνεται στους Πορτορικανούς και τους συμμάχους των ΗΠΑ. Για παράδειγμα, για τους ανθρώπους που πιέζουν για την κρατική υπόσταση, η αποαποικιοποίηση θεωρείται ότι είναι μια απλή απόφαση για τα ίσα πολιτικά δικαιώματα. Αυτοί οι ίδιοι πολιτικοί παράγοντες υποστήριξαν επίσης ότι η περιχαράκωσή μας στο αμερικανικό Κογκρέσο θα αποτελούσε τελικά μια ρήξη με το αποικιακό μας παρελθόν. Αυτή η κατανόηση όχι μόνο είναι ψευδής, είναι και προβληματική για την επίτευξη των προσπαθειών αποαποικιοποίησης, καθώς παρέχει στο Κογκρέσο των ΗΠΑ την ευκαιρία να δείξει ότι δεν υπάρχει υποτακτική σχέση μεταξύ των δύο κρατών και ότι η τρέχουσα κατάσταση που βρίσκεται το Πουέρτο Ρίκο, ήταν δημιούργημα της βούλησης της αποικίας. Τα δημοψηφίσματα που διεξάγονται, παρουσιάζονται στη συνέχεια σαν μια δημοκρατική κατάκτηση, παρόλο που οι ΗΠΑ δεν δεσμεύονται στα αποτελέσματα. Το γεγονός ότι αυτές οι κατακτήσεις δεν είναι δεσμευτικές, έχει οδηγήσει στην αύξηση της επιθυμίας για όλες τις άλλες επιλογές αποαποικιοποίησης εκτός της κρατικής υπόστασης. Ωστόσο, για κάθε οργανωμένο κίνημα αποαποικιοκρατίας, η αποικιοκρατία νοείται ως μια πολύ πιο αυστηρή διαδικασία που, αν καταβληθεί προσπάθεια, θα παράσχει στο λαό του Πουέρτο Ρίκο τη δυνατότητα να θεωρήσει τις ΗΠΑ υπεύθυνες για την πρόκληση εξάρτησης, φτώχειας και πολλών άλλων αποικιακών δεινών. Αυτό θα μπορούσε να συνοδεύεται από μια Επιτροπή Αλήθειας, αποζημιώσεις και πολλά άλλα στοιχεία που αποσκοπούν στην υπογράμμιση του οικονομικά εκμεταλλευτικού και πολιτικά στερητικού του δικαιώματος χαρακτήρα της σύγχρονης αποικιοκρατίας. Εκτός από αυτές τις εξελίξεις και τα δύο ανταγωνιστικά νομοσχέδια που συζητούνται σχετικά με την αποικιακή τύχη του Πουέρτο Ρίκο στο αμερικανικό Κογκρέσο, γίνονται επίσης συζητήσεις από ορισμένα κοινωνικά κινήματα του Πουέρτο Ρίκο με ακτιβιστές από τη Χαβάη, την Μικρονησία, την Τόνγκα, και το Γκουάμ, για να αναλύσουν τις δυνατότητες μιας μελλοντικής διαδικασίας αποαποικιοποίησης από τις ΗΠΑ.