Η πολιτογράφηση αποτελεί τη διαδικασία απόκτησης της ελληνικής ιθαγένειας από ενήλικες αλλογενείς. Πέρα από τα πάγια προβλήματα που παρουσιάζει, όπως ο τεράστιος χρόνος αναμονής –οι περισσότεροι αιτούντες περιμένουν 6 - 7 χρόνια, ενώ ορισμένοι μέχρι και 30 έως την έκδοση απόφασης– έρχονται τώρα να προστεθούν και οι τελευταίες νομοθετικές τροποποιήσεις. Έτσι, η διαδικασία αυτή κινδυνεύει σήμερα να καταστεί απροσπέλαστη για τη μεγάλη πλειονότητα της μεταναστευτικής κοινότητας στη χώρα.
Η αντικατάσταση της προφορικής συνέντευξης με γραπτές εξετάσεις, ήρθε πρώτη φορά με τον Ν.4604/2019 επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Η μεταρρύθμιση, όμως, αυτή δεν ολοκληρώθηκε και εφαρμόστηκε ποτέ, καθώς δεν δημοσιεύτηκαν εγκαίρως οι υπουργικές αποφάσεις και η τράπεζα θεμάτων. Τον περασμένο Οκτώβριο η κυβέρνηση της ΝΔ πάτησε πάνω σε αυτό το μοντέλο και έφερε τον Ν.4735/2020.
Σύμφωνα με το νέο σύστημα, για να έχει κάποιος το δικαίωμα να καταθέσει αίτηση πολιτογράφησης θα πρέπει πρώτα να δώσει γραπτές εξετάσεις για το Πιστοποιητικό Επάρκειας Γνώσεων για Πολιτογράφηση (ΠΕΓΠ). Τα θέματα των εξετάσεων αυτών θα αντλούνται από την τράπεζα θεμάτων, μια βάση δεδομένων 500 ερωτήσεων (ελληνικής γλώσσας, γεωγραφίας, ιστορίας, πολιτικών θεσμών και πολιτισμού), η οποία έχει δημοσιευτεί από τον Φεβρουάριο στην ιστοσελίδα του υπουργείου Εσωτερικών.
Τα προβλήματα της τράπεζας θεμάτων
Ποια είναι τα ζητήματα της νέας διαδικασίας; Πρώτον, η αυξημένη δυσκολία και ο τύπος των ερωτήσεων της τράπεζας θεμάτων. Πολλές αφορούν λεπτομέρειες της ιστορίας ή των θεσμών της χώρας, που δεν δύναται να γνωρίζει ο μέσος πολίτης. Πολλές επιδέχονται περισσότερες της μίας απάντησης. Άλλες δεν πρεσβεύουν καν την κατηγορία στην οποία βρίσκονται: π.χ. κατά πόσο αποτελούν στοιχείο γενικού ελληνικού πολιτισμού τα «κόλλυβα στα σαράντα» ή η «χρησιμότητα της φανουρόπιτας»;
Δεύτερον, οι ερωτήσεις αρχικά δημοσιεύτηκαν χωρίς απαντήσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί να τρέξουν στα φροντιστήρια ή να αγοράσουν «λυσάρια», που κυκλοφόρησαν σχεδόν αμέσως, τα οποία όμως περιείχαν λάθη. Οι απαντήσεις τελικά δημοσιεύτηκαν από τη Γενική Γραμματεία Ιθαγένειας μόλις λίγο καιρό πριν, δύο μήνες μετά τις ερωτήσεις, ενώ άλλαξαν και πάλι 10 ημέρες πριν από τις πρώτες εξετάσεις.
Τρίτον, οι εξαιρέσεις από την εξέταση διαμορφώθηκαν με υπέρμετρη αυστηρότητα μετά από παλινωδίες και... τροπολογίες. Από τις εξετάσεις τελικά μπορούν να απαλλαχθούν μόνο όσοι έχουν 9 τάξεις ελληνικού δημοτικού και γυμνασίου ή 6 τάξεις στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση ή πτυχίο ΑΕΙ. Προφορικά μπορούν να δώσουν οι άνω των 62 ετών, τα ΑμεΑ και τα άτομα με μαθησιακές δυσκολίες.
Επομένως, το κράτος φαίνεται να μη λαμβάνει υπόψη του αυτό που πρέπει να είναι το κυρίαρχο ζητούμενο στην πολιτογράφηση: η πραγματική ένταξη των μεταναστών στην ελληνική κοινωνία. Τους υποχρεώνει να δώσουν γραπτά, να αποστηθίσουν με παπαγαλία στείρες λεπτομέρειες, ώστε να πιάσουν ποσοστό επιτυχίας 70%. Από την άλλη πλευρά, το κράτος αυτό διαχρονικά δεν έχει προβεί σε καμία συντονισμένη προσπάθεια ενταξιακών πολιτικών, ώστε να παράσχει στο μεταναστευτικό πληθυσμό τη δυνατότητα εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας μέσα από κρατικές δομές. Άλλωστε, οι περισσότεροι μετανάστες, που ήρθαν στη χώρα πριν πολλά χρόνια και έχουν ζήσει την περισσότερη ζωή τους εδώ, ασχολούνται κυρίως με τη χειρωνακτική εργασία και τον πρωτογενή τομέα, οπότε έχουν επαφή με τον προφορικό λόγο, αλλά σπανιότερα με τη γραφή και την ανάγνωση.
Οικονομικά τεκμήρια
Το 2019, ο Ν.4604 προέβλεψε για πρώτη φορά την υποχρέωση προσκόμισης των φορολογικών δηλώσεων των προηγούμενων 7 μέχρι 12 ετών, ανάλογα με τον τύπο αδειών διαμονής των αιτούντων. Το καθοριστικό χτύπημα ήρθε πρόσφατα με το «ελάχιστο επαρκές εισόδημα», το οποίο αρχικά εισήχθη ως έννοια μαζί με τη «σταθερή εργασία» στις ουσιαστικές προϋποθέσεις πολιτογράφησης, κατά τη δημόσια διαβούλευση πριν την ψήφιση του Ν.4735. Ως Generation 2.0 RED είχαμε εκφράσει τότε την έντονη αντίθεσή μας στην εισαγωγή οικονομικών κριτηρίων, τονίζοντας ότι έτσι η πολιτογράφηση θα μετατραπεί σε προνόμιο για τους λίγους. Τελικά, το ΥΠΕΣ πήρε πίσω το επαρκές εισόδημα την τελευταία στιγμή πριν ψηφιστεί ο νόμος.
Αυτή η κίνηση, βέβαια, αποδείχθηκε εντελώς προσχηματική. Στις 22 Απριλίου, δημοσιεύτηκε η υπουργική απόφαση που αναλύει τα οικονομικά τεκμήρια, επαναφέροντας την προϋπόθεση αυτή και μάλιστα στη χειρότερη δυνατή εκδοχή της. Το ελάχιστο επαρκές εισόδημα θα υπολογίζεται βάσει του κατώτατου μισθού, άρα αυτό πρέπει να ανέρχεται σε 7.800 το έτος, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, θα πρέπει να αποδεικνύεται συνεχόμενα μέχρι και για τα 7 προηγούμενα έτη!
Τα παραπάνω μοιάζουν περισσότερο με κακόγουστο αστείο. Αφενός, πώς μπορεί να συνδέεται δικαιοκρατικά η ιδιότητα του πολίτη με την κατοχή εισοδήματος; Αφετέρου, ποια κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα είχε άραγε στο μυαλό του το ΥΠΕΣ; Σίγουρα όχι την ελληνική. Σίγουρα όχι την Ελλάδα της μακροχρόνιας οικονομικής κρίσης, που απορρύθμισε πλήρως τις εργασιακές σχέσεις, που εκτόξευσε στα ύψη την ανεργία, που οδήγησε σε υποδηλωμένη και αδήλωτη εργασία. Πρόκειται για φαινόμενα που βίωσε το μεγαλύτερο κομμάτι του γενικού πληθυσμού της χώρας, πόσο μάλλον ο μεταναστευτικός πληθυσμός, στον οποίο πάντα τα ποσοστά αυτά ήταν ακόμη υψηλότερα.
Πέραν τούτων, το πιο προβληματικό σημείο είναι το εξής: τόσο οι γραπτές εξετάσεις, όσο και οι προϋποθέσεις οικονομικών κριτηρίων δεν ισχύουν μόνο για τις νέες αιτήσεις, αλλά και για τις παλιές εκκρεμείς. Μια τέτοια πρόβλεψη παραβλέπει τη γενική αρχή του δικαίου περί μη αναδρομικότητας των νόμων και δημιουργεί ανασφάλεια δικαίου σε ανθρώπους που είχαν ήδη αιτηθεί για πολιτογράφηση τα προηγούμενα χρόνια, χωρίς να γνωρίζουν ότι θα εξεταστούν βάσει άλλου συστήματος τελικά.
Διαρκές ζητούμενο η ένταξη
Η σαθρή εικόνα που διαμορφώνεται στην πολιτογράφηση είναι μόνο ένα κομμάτι του συνολικού ψηφιδωτού, της έλλειψης δηλαδή ουσιαστικής μεταναστευτικής πολιτικής. Παρατηρούμε ότι τα τελευταία χρόνια ο δημόσιος διάλογος εν πολλοίς εξαντλείται στην υποδοχή και φιλοξενία των αιτούντων άσυλο, το οποίο παραμένει σαφώς ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, αλλά όχι το μοναδικό. Ας μην ξεχνάμε ότι σε αυτή τη χώρα διαβιούν για πολλά χρόνια πάνω από μισό εκατομμύριο πολίτες τρίτων χωρών (μόνο οι επίσημα καταγεγραμμένοι με άδειες διαμονής). Κι αυτοί βιώνουν καθημερινά τον παραλογισμό ενός δυσλειτουργικού διοικητικού συστήματος, το οποίο όχι μόνο δεν μπορεί να τους εντάξει, αλλά φροντίζει να τους απομονώνει και να τους εκδικείται σε κάθε ευκαιρία: από το νομικό καθεστώς τους, τα κοινωνικά και προνοιακά τους δικαιώματα μέχρι την κτήση ιθαγένειας. Μήπως έχει έρθει η ώρα, λοιπόν, να ασχοληθούμε σοβαρά και με αυτή την πλευρά του νομίσματος της μεταναστευτικής πολιτικής;