Στα Εξάρχεια, αυτόν τον καιρό, είναι σε εξέλιξη μια από τις μαζικότερες κινητοποιήσεις για ζητήματα ελεύθερων χώρων της γειτονιάς τα τελευταία αρκετά χρόνια. Η κινητοποίηση υπεράσπισης του δημόσιου χαρακτήρα του λόφου του Στρέφη μετρά ήδη περισσότερο από τρεις μήνες δράσεων, με εβδομαδιαίες ανοιχτές, πολυσυλλεκτικές συνελεύσεις, πορείες και συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας στο δημαρχείο, αλλά και μια δυναμική εκδήλωση συμβολικής περικύκλωσης του λόφου, όλα με μεγάλη συμμετοχή κατοίκων και συλλογικοτήτων της γειτονιάς.
Η κινητοποίηση αναπτύχθηκε, εν μέσω των έκτακτων συνθηκών της πανδημίας και των περιοριστικών μέτρων, αλλά και σε μια συγκυρία που χαρακτηρίστηκε από σειρά επιθετικών πρωτοβουλιών από τον δήμο Αθηναίων και την κεντρική κυβέρνηση για θέματα που αφορούν την πόλη και τον δημόσιο χώρο: από την, χωρίς διαγωνισμό, ανάπλαση της Ομόνοιας, μέχρι τον γνωστό «μεγάλο περίπατο» και πιο πρόσφατα την υπόθεση του νέου κυβερνητικού κέντρου στην ΠΥΡΚΑΛ. Παρεμβάσεις που αναδεικνύουν ένα κοινό πλέον modus operandi: ανυπαρξία και περιφρόνηση διαβούλευσης και συμμετοχικών διαδικασιών, τακτικές αιφνιδιασμού, παρέκκλιση από θεσμικές διαδικασίες όπως οι δημόσιοι διαγωνισμοί, επικοινωνιακή διαχείριση με όρους πολιτικού μάρκετινγκ, εργαλειοποίηση του δημόσιου χώρου ως μέσου για την ενίσχυση του επενδυτικού προφίλ γειτονιών και της κτηματομεσιτικής αγοράς.
Η «υιοθεσία»
Το θέμα άνοιξε δημόσια όταν η δημοτική αρχή έφερε αιφνιδιαστικά προς ψήφιση στο δημοτικό συμβούλιο την πρόταση «υιοθεσίας του Λόφου του Στρέφη» από την ProdeaInvestments, κτηματομεσιτική εταιρεία με χαρτοφυλάκιο ακινήτων και στο κέντρο της Αθήνας και τις πέριξ των Εξαρχείων περιοχές1. Είχε προηγηθεί επιστολή της εταιρείας προς τον δήμαρχο, με την επιθυμία της για την «υιοθεσία» του λόφου και λεπτομερείς προτάσεις: η εταιρεία θα αναλάμβανε να καλύψει τη δαπάνη κυρίως για εκπόνηση μελετών, από μελετητικά γραφεία ωστόσο δικής της επιλογής2, και για τμήμα των κατασκευαστικών εργασιών. Ο δήμος, από την άλλη, αναλάμβανε δεσμεύσεις για την έγκριση των μελετών με ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα (5 ημέρες!), τη μέριμνα για αδειοδότηση έργων, τη χρηματοδότηση, την αποκλειστική ευθύνη για την πορεία υλοποίησής τους κοκ. Επιπλέον, περιγράφονταν αναλυτικά οι παρεμβάσεις του προγράμματος ανάπλασης, από διαμορφώσεις του χώρου και υποδομές, μέχρι τις περιφράξεις και την εγκατάσταση κλειστού κυκλώματος καμερών.
Θα περιμέναμε, ίσως, ότι ένα τέτοιο καταστατικό κείμενο, το οποίο κατανέμει ευθύνες ιδιωτικών και δημόσιων φορέων, περιγράφει στρατηγικές και σχεδιασμό για έναν σημαντικό δημόσιο χώρο στο κέντρο της πόλης, θα προέρχονταν από έναν δημόσιο φορέα σχεδιασμού, θα είχε προκύψει με τις ελάχιστες έστω εγγυήσεις διαβούλευσης, θα είχε συζητηθεί στις ειδικές επιτροπές του Δήμου, ή στο συμβούλιο της τοπικής Κοινότητας. Αντ’ αυτού πρόταση - επιστολή της ProdeaInvestments προωθήθηκε την ίδια μέρα (!) ως εισήγηση στο δημοτικό συμβούλιο και υπερψηφίστηκε με μικρή πλειοψηφία, παρά τις αντιδράσεις των περισσότερων παρατάξεων της αντιπολίτευσης3.
Οι αντιδράσεις φορέων του σχεδιασμού και συλλόγων, όπως ο ΣΑΔΑΣ, ή ο σύλλογος Μηχανικών του δήμου, ήταν άμεσες4. Ακόμα περισσότερο άμεση και απρόσμενα μαζική ήταν η αντίδραση των κατοίκων, των χρηστών του λόφου και των συλλογικοτήτων της γειτονιάς. Από τις πρώτες μέρες συγκροτήθηκε αυθόρμητα ανοιχτή συνέλευση στο θεατράκι του λόφου, με στόχο την πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση της γειτονιάς για το θέμα. Μια ανοιχτή συνέλευση που χαρακτηρίζεται από την πολυσυλλεκτικότητά της (πολιτική, κοινωνική, ηλικιακή), τη διάθεση για συνδιαμόρφωση και για δράσεις.
Συνύπαρξη και επανοηματοδότηση του Δημόσιου
Απέναντι στον λόγο της δημαρχιακής αρχής και της PodeaInvestments και τις πανομοιότυπες καταχωρίσεις στον Τύπο,5 με τα συνήθη σλόγκαν περί «ανάκτησης» του Στρέφη και περί «προσέλκυσης επενδύσεων», κάτοικοι και συλλογικότητες άρθρωσαν τον δικό τους λόγο: για τον λόφο ως τόπο της καθημερινότητάς τους, ως δημόσιου ελεύθερου χώρου συνάντησης και κοινωνικής αλληλεπίδρασης. Για τη σημασία του για τη γειτονιά, για τα διαχρονικά του προβλήματα και τις ανάγκες του για φροντίδα, για την χρόνια εγκατάλειψη από τις δημοτικές αρχές και την εμφάνιση των όψιμων «σωτήρων». Αλλά και για τον Στρέφη ως μέρος των ευρύτερων διεκδικήσεων στην πόλη. Επόμενο βήμα ήταν η πρόσκληση για συντονισμό με γειτονιές της Αθήνας και εγχειρήματα υπεράσπισης δημόσιων, ελεύθερων χώρων:
«Ας παλέψουμε από κοινού για να μην επιτρέψουμε οι δημόσιοι χώροι να γίνουν εμπόρευμα για εταιρείες που εκτοπίζουν την κοινωνική βάση από τις γειτονιές. Απέναντι στην αστυνόμευση και την συνεχή επιτήρηση, τις αναπλάσεις, την τουριστική βιομηχανία, την εμπορευματοποίηση, τα κάγκελα, και την εγκατάλειψη να κρατήσουμε τα πάρκα, τις πλατείες, τους χώρους πρασίνου, τους πεζόδρομους ζωντανούς για συνεύρεση, ξεκούραση, ψυχαγωγία, κοινωνικοποίηση και πολιτική ζύμωση».6
Οι διεκδικήσεις αυτές και η αυξανόμενη δυναμική των κινημάτων πόλης είναι καθοριστική για μια σειρά ζητημάτων που άπτονται του δημόσιου χώρου. Η συγκυρία της πανδημίας ενέτεινε διεκδικήσεις γύρω από ζητήματα συνύπαρξης και επανανοηματοδότησης της έννοιας του Δημόσιου εν γένει, σε μια περίοδο που η αναπαραγωγή της «καλής» ιδιωτικής πρωτοβουλίας ως κυρίαρχο ιδεολόγημα βρίσκει τους κατοίκους της Αθήνας να ξαναανακαλύπτουν τα πάρκα, τις πλατείες, τους πεζοδρόμους των γειτονιών τους. Αλλά και να συζητούν και να ξανασχεδιάζουν από κοινού το πώς θέλουν και φαντάζονται τον δημόσιο χώρο, ως ζωτικό κομμάτι της κοινωνικής και πολιτικής ζωής, ως ένα διαρκές διακύβευμα, αλλά και τόπο αντιπαράθεσης, δημιουργίας και αλληλεγγύης.
Σημειώσεις
1. Για το προφίλ και το ιστορικό της εταιρείας, η οποία αποτελεί μετεξέλιξη της «Εθνικής Πανγαία Α.Ε.Ε.Α.Π.», θυγατρικής της Εθνικής Τράπεζας (βλέπε www.prodea.gr/page.aspx?p_id=326).
2. Αναφέρονται στην επιστολή και είναι τα «Δοξιάδης Πλας ΕΠΕ»- Μελετητής Αρχιτεκτονικής Τοπίου και Συντονιστής Μελετητών, «LDKΣύμβουλοι Μηχανικοί ΕΠΕ» - Μελετητές Η/Μ, «Χ.Π. Λαμαρης και Συνεργάτες ΙΚΕ» - Μελετητής Στατικών και Γεωτεχνικών, «Υλη - Διαχείριση Περιβάλλοντος» - Μελετητής Περιβαλλοντικών.
3. Υπερψήφισαν οι παρατάξεις Μπακογιάννη, Βουλγαράκη, ένας σύμβουλος της παράταξης Γερουλάνου και ένας σύμβουλος της Χρυσής Αυγής.
4. Βλέπε την με Α.Π. 22/21 Ανακοίνωση του Συλλόγου Διπλωματούχων Μηχανικών Ανωτάτων Σχολών Υπαλλήλων Δήμου Αθηναίων καθώς και την με Α.Π. 66430/15.02.2021 Ανακοίνωση του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ για τις παρεμβάσεις στον Λόφο του Στρέφη. Αντίδραση υπήρξε και από μέλη του ΔΣ του Σωματείου "Σύμπραξη για την Αθήνα", στο οποίο εντάσσεται το Πρόγραμμα "Υιοθέτησε την Πόλη σου", τα οποία κατήγγειλαν ότι καμία διαδικασία δεν τηρήθηκε και έμαθαν την πρόταση από τον Τύπο (Βλ. την κοινή δήλωση της Βασιλικής Μπάρκα και Ελένης Ζωντήρου).
5. Ενδεικτικοί και οι τίτλοι: «Αλλάζει μορφή ο λόφος Στρέφη: μια “όαση” πρασίνου για όλη την οικογένεια» (www.iefimerida.gr/ellada/prodea-investments-lofos-toy-strefi-allazei-morfi), ή το πιο καφκικό: «Λόφος Στρέφη: η μεταμόρφωση» (www.athensvoice.gr/life/urban-culture/athens/702553_lofos-strefi-h-metamorfosi). Πιο αποκαλυπτικό για τη σύνδεση σχεδιαζόμενων αναπλάσεων με real-estate: «Το κέντρο της Αθήνας προσελκύει και πάλι επενδυτές Real Estate» (www.liberal.gr/economy/to-kentro-tis-athinas-proselkuei-kai-pali-ependutes-tou-real-estate/351717).
6. Απόσπασμα από το κείμενο – κάλεσμα της Ανοιχτής Συνέλευσης προς συλλογικότητες για τη συνδιοργάνωση εκδήλωσης στο λόφο Στρέφη. Αντίστοιχα, συνελεύσεις γειτονιών όπως της Ακαδημίας Πλάτωνος, ή των Πετραλώνων, Κουκακίου, Θησείου είχαν εξαρχής δημοσιοποιήσει την αλληλεγγύη τους προς την υπεράσπιση του λόφου Στρέφη.