Από την τράπεζα θεμάτων. Ενότητα Πολιτικοί Θεσμοί, Θέμα 23: «Σημειώστε σε ποιο από τα Σώματα Ασφαλείας/ Ένοπλες Δυνάμεις αντιστοιχούν τα παρακάτω πηλίκια».
Η σκηνή είναι θρυλική. Ο φύλακας της Γέφυρας του Θανάτου, στο Αδελφάτο των ιπποτών της ελεεινής τραπέζης των Μόντυ Πάιθον, απευθύνει τρεις ερωτήσεις σε όποιον θέλει να τη διαβεί (παρωδία της αρχαιοελληνικής Σφιγγός, ασφαλώς). Οι υποψήφιοι αποτυγχάνουν και κατακρημνίζονται στη χαράδρα. Έρχεται η σειρά του Αρθούρου: Φύλακας: «Με ποια ταχύτητα διασχίζει τον αέρα ένα χελιδόνι άνευ φορτίου;». Αρθούρος: «Τι εννοείς; Ένα αφρικανικό ή ένα ευρωπαϊκό χελιδόνι;». Φύλακας: «Ααα, δεν το ξέρω!» – και βουλιάζει αυτός στο βάραθρο. Ο Αρθούρος προχωράει θριαμβευτικά και, όταν ένας ακόλουθος τον ρωτάει «Μα πώς γνωρίζεις τόσα για τα χελιδόνια», αποκρίνεται φλεγματικά: «Κοίτα, οφείλεις να κατέχεις τα ζητήματα αυτά όταν είσαι βασιλιάς!».1 Εν έτει 2021, διαπιστώνουμε ότι οφείλεις να τα γνωρίζεις αν θέλεις να γίνεις Έλληνας πολίτης – μόνο που αυτό, σε αντίθεση με την ταινία, δεν έχει καθόλου πλάκα.
Όποιος θεωρεί ότι παραδοξολογώ, ας διατρέξει (στο σάιτ της Γενικής Γραμματείας Ιθαγένειας) την τράπεζα θεμάτων από την οποία θα αντληθούν θέματα αύριο, Κυριακή, στις εξετάσεις για την απόκτηση ελληνικής ιθαγένειας. Εκεί συναντάμε ερωτήσεις όπως:
* «Ποιο πνευματικό ίδρυμα άρχισε να λειτουργεί τον 17ο αι. και επηρέασε τη συνείδηση του Ποντιακού Ελληνισμού: α) Λύκειον της Κερασούντος, β) Γυμνάσιον της Αμισού, γ) Φροντιστήριον της Τραπεζούντος, δ) Πανεπιστήμιον της Σαμψούντος».
* «Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, οι μόνοι άνθρωποι που σώθηκαν από τον μεγάλο κατακλυσμό ήταν: α) Ο Ζευς και ο Ποσειδώνας, β) Ο Περσεύς και η Ανδρομέδα, γ) Ο Πάρης και η Ελένη, δ) Ο Δευκαλίων και η Πύρρα».
Και άλλες ερωτήσεις απαιτητικές, ακόμα και εξωφρενικές: ποια η ιεραρχία των υπουργείων, τι ήταν η Φεντερασιόν, η σάρισα, η Απέλλα, από πού προέρχεται η φράση «το έριξε δαγκωτό», αν το ΙΚΑ το ίδρυσε ο Μεταξάς. Αποκορύφωμα, η αρ. 23 της ενότητας «Πολιτικοί θεσμοί»: εικονίζονται τέσσερα (σχεδόν πανομοιότυπα) πηλήκια και ο εξεταζόμενος πρέπει να απαντήσει –χωρίς multiple choice– σε ποιο σώμα Ασφαλείας ή των Ενόπλων Δυνάμεων αντιστοιχεί το καθένα (βλ. Εικόνα).
Το μείζον πρόβλημα της τράπεζας θεμάτων δεν είναι η δυσκολία της αυτή καθαυτή, αλλά η πλήρης ακαταλληλότητά της για τον σκοπό της. Παραθέτω από το άρθρο του Δημήτρη Χριστόπουλου «Η κτήση της ιθαγένειας δεν είναι εγκυκλοπαιδική υπόθεση» (Lifo, 3.3.2021): «Το βασικό πρόβλημα της τράπεζας θεμάτων δεν είναι η ασύμμετρη δυσκολία της. Είναι η αστοχία της. Η γνώση των απαντήσεων αυτών δεν μαρτυρά τίποτε για την πραγματική δυνατότητα ένταξης των ανθρώπων στην ελληνική κοινωνία. […] Τι αποδεικνύει ένας αλλοδαπός που απλώς έχει μάθει να παπαγαλίζει τις απαντήσεις; Δείχνει κάτι αυτό για τη βούλησή του να ενταχθεί στην κοινότητά μας; Δείχνει ότι αγαπάει τη χώρα αυτήν περισσότερο από κάποιον που δεν ξέρει τις απαντήσεις;».
Ας φανταστούμε έναν δεινό ελληνιστή, έναν σύγχρονο Κρουμβάχερ ή Βιλαμόβιτς, που θα τα έπαιζε στα δάχτυλα όλα αυτά. Θα ήταν κριτήριο για να πολιτογραφηθεί Έλληνας; (άλλο θέμα αν γινόταν τιμής ένεκεν). Άλλωστε, πόσοι Έλληνες γνωρίζουν τις απαντήσεις; Μια δοκιμή, ακόμα και ανάμεσα σε κατόχους μεταπτυχιακών ή στους καθηγητές της επιτροπής που συνέταξε την τράπεζα, θα κατέγραφε, πιστεύω, σοβαρά σκορ άγνοιας. Το πιο κρίσιμο όμως δεν είναι αυτό. Είναι ότι η άγνοια σε τέτοια ζητήματα δεν τους εμποδίζει στο παραμικρό να είναι Έλληνες πολίτες, να ασκούν πλήρως τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις τους.
Η τράπεζα θεμάτων θα λειτουργήσει σαν κόφτης. Αν τη δούμε συνδυαστικά με τις εξωπραγματικές προϋποθέσεις για τη συμμετοχή στις εξετάσεις («επαρκές εισόδημα» για 7, 5 ή 3 συνεχή χρόνια –ανάλογα με την κατηγορία όπου ανήκει ο υποψήφιος– στην Ελλάδα της κρίσης και με τη μαύρη εργασία να αποτελεί τον κανόνα για τους ξένους) δεν απέχουμε πολύ από την έμπρακτη κατάργηση της πολιτογράφησης. Και αυτό πλήττει, βέβαια, πρωτίστως τους άμεσα «ενδιαφερόμενους»: τους ξένους και τις ξένες. Ταυτόχρονα όμως πλήττει και τους «γηγενείς», όλους και όλες μας. Οι άνθρωποι που αποκλείονται μένουν χρόνια εδωπέρα, μετέχουν κανονικά στην κοινωνική και οικονομική ζωή, συχνά έχουν ενταχθεί πλήρως, τα παιδιά τους δεν ξεχωρίζουν από τα Ελληνάκια. Το να μη γίνουν Έλληνες ικανοποιεί πιθανότατα όσους συμμερίζονται τις απόψεις του αρμόδιου υπουργού Μ. Βορίδη, η κοινωνία όμως μόνο να χάσει έχει από τέτοιους αποκλεισμούς.
Τελευταίο, αλλά όχι έσχατο. Το μεγάλο μέτωπο της ΝΔ ως αντιπολίτευσης δεν υπήρξε η πολιτογράφηση, αλλά η κτήση της ιθαγένειας με δήλωση για τα παιδιά που γεννιούνται και μεγαλώνουν εδώ. Τι κάνει τώρα; Παραθέτω ξανά από τον Δημήτρη Χριστόπουλο: «Η ΝΔ κατάπιε την “κάμηλο”, την κτήση της ιθαγένειας με δήλωση, με την οποία αποκτούν ετησίως δεκάδες χιλιάδες άτομα ιθαγένεια, και διυλίζει τον “κώνωπα” της πολιτογράφησης που αφορα πολύ μικρότερο αριθμό» (podcast, tvxs.gr, 10.5.2021). Κι αυτό το κάνει για λόγους σκληρά ιδεολογικούς – και θα έλεγα ιδεοληπτικούς. Όσοι διαφωνούμε οφείλουμε να αντιπαρατεθούμε προτάσσοντας λόγους ιδεολογικούς, αξιακούς, αλλά και πραγματικούς: το πόσο τυφλή, για την ελληνική κοινωνία, είναι η λογική των αποκλεισμών, πόσο βλαπτική είναι η συσπείρωση γύρω από αυτές. Και πιστεύω ότι αυτό αφορά πολλούς και πολλές και εκτός Αριστεράς.
Σημείωση
1. Ο Αρθούρος έχει μάθει περί χελιδονιών στην αρχή αρχή του έργου: ενώ προχωράει καλπάζοντας σαν άλογο, κρατώντας καρύδες που μιμούνται τον ήχο του καλπασμού, έξω από ένα κάστρο συζητάει με τον φύλακα για τις καρύδες και τα χελιδόνια.