Εκτός πινακίου των υποθέσεων για εκδίκαση από το Αυτόφωρο Μονομελές Δικαστήριο βρέθηκε τελικά την Παρασκευή ο επιδειξίας της Ν. Σμύρνης, καθώς λόγω κορονοϊού όσοι κατηγορούμενοι δεν κρατούνται, παραπέμπονται σε μεταγενέστερο χρόνο.
Υπενθυμίζεται ότι ο 22χρονος παραπέμφθηκε σε δίκη για προσβολή της γενετήσιας αξιοπρέπειας κατά συρροή, μετά την άμεση καταγγελία και δημοσιοποίηση της παρενόχλησης που δέχθηκε από αυτόν η Δανάη, πυροδοτώντας την αναγνώρισή του και από άλλες γυναίκες που είχαν δεχτεί επιθέσεις του, ανάμεσά τους και μία επιζήσασα από απόπειρα βιασμού πέρυσι το καλοκαίρι –την οποία είχε καταγγείλει από τότε στην αστυνομία και διερευνάται τώρα, με πιθανή παραπομπή του δράστη και γι’ αυτή την κατηγορία.
Το περιστατικό της Νέας Σμύρνης γνώρισε μεγάλη δημοσιότητα τόσο στα social media, όσο και στα κυρίαρχα ΜΜΕ, καθώς η ιστορία του «εμφανίσιμου 22χρονου επιδειξία σοκάρει το πανελλήνιο», εννοώντας μάλλον τον ανδρικό πληθυσμό που θέλει να φαντάζεται πως τέτοια περιστατικά είναι σπάνια, με τους δράστες να είναι κάποιοι περίεργοι «ανώμαλοι». Δυστυχώς καμιά γυναίκα και θηλυκότητα δεν σοκαρίστηκε από το περιστατικό, αφού στη συντριπτική πλειοψηφία όλες έχουμε έρθει κάποια στιγμή αντιμέτωπες με κάποιον επιδειξία (συνήθως από το σχολείο), μας έχουν ακολουθήσει στο δρόμο, μας έχουν φωνάξει χυδαιότητες ενώ περπατάμε, μας έχουν τριφτεί και μας έχουν χουφτώσει στα ΜΜΜ και μας έχουν επιτεθεί σεξουαλικά.
Θυμό νιώθουμε και όχι έκπληξη. Όχι, βέβαια, από τον θυμό που καταγράφθηκε στα social media για τον δράστη, που κάποιοι τον καλούσαν να αυτοκτονήσει. Αυτός είναι ο θυμός της ματσίλας, που δεν σέβεται τις άλλες ζωές. Τον θυμό που πηγάζει από την αδικία και την καταπίεση, που μπορεί να μετουσιωθεί σε κοινωνική δράση και να καταστήσει αυτά τα φαινόμενα μη ανεκτά, όπως ακριβώς έκανε η Δανάη.
Ενδυνάμωση από το κίνημα του MeToo
«Το νέο στοιχείο γι’ αυτά τα περιστατικά που προκαλεί εντύπωση, δεν αφορά στη συχνότητά τους –πάντα συνέβαιναν, παρότι όντως υπάρχει μια επιδείνωση μέσα στην πανδημία– αλλά το γεγονός ότι καταγγέλλονται πολύ πιο συχνά. Οι γυναίκες, ιδίως οι νέες γυναίκες, νιώθουν πλέον τη δύναμη να καταγγείλουν τέτοιες επιθέσεις. Δύναμη που άντλησαν από το κίνημα του MeToo, που ξεδιπλώθηκε με ιδιαίτερη ένταση φέτος, αλλά και τις απεργιακές κινητοποιήσεις της 8 Μάρτη, που τα τελευταία τρία χρόνια έχουν σημειώσει σημαντική επιτυχία, και μια σειρά άλλων πρωτοβουλιών απέναντι και στον σεξισμό και κυρίως τον κυβερνητικό σεξισμό», τονίζει στην «Εποχή» η Αργυρή Ερωτοκρίτου, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής της Κίνησης για την Απεργία 8 Μάρτη.
Η μόνη έκπληξη, λοιπόν, είναι θετική, που ένα τόσο συχνό και γνωστό φαινόμενο καταγράφεται πια με διαφορετικούς όρους. «Οι επιδειξίες, όπως και οι εφαψίες, είναι ένα γνωστό φαινόμενο, που μέχρι τώρα, όμως, έπαιρναν τη νοηματοδότηση του γραφικού περίεργου –χρησιμοποιώντας τους συχνά και σαν καρικατούρες για αστεία– και που τους αντιμετωπίζαμε σε ένα επίπεδο κοινωνικής μάθησης σαν κάτι που πρέπει να αποφεύγουμε μεν, αλλά που δεν μπορούμε να κάνουμε και κάτι για να το αλλάξουμε», εξηγεί η Αύρα Βαζαίου, ψυχολόγος, υπογραμμίζοντας πως αυτή η αντίληψη έχει ξεκινήσει να αλλάζει από τις αποκαλύψεις της Μπεκατώρου και το κίνημα του ελληνικού MeToo έπειτα, θέτοντας το φαινόμενο με κοινωνικούς όρους.
«Ο λόγος παραμένει βιωματικός, αλλά είναι ταυτόχρονα κοινωνικός. Δεν μαθαίνουμε πια για αυτές τις σεξουαλικές επιθέσεις σαν να κοιτάμε κάτι ιδιωτικό από την κλειδαρότρυπα. Το ζήτημα επικοινωνείται ξεφεύγοντας από τη συναισθηματική του, τραυματική διάσταση, την οποία θα επεξεργαστεί προσωπικά η καθεμία και ο καθένας σε ένα διαφορετικό χρόνο, και τίθεται υπό τις κοινωνικές του διαστάσεις, ότι πρόκειται για παραβίαση ορίων, κοινωνικών κανόνων, νόμων και αυτό δεν είναι ανεκτό».
Σημαντικό παράγοντα σε αυτή την επανατοποθέτηση του ζητήματος αποτελούν τα social media, σύμφωνα με την Αύρα Βαζαίου, αφού «μπορεί να πρόκειται για ένα διαμεσολαβημένο μήνυμα και πάλι, αλλά γίνονται αποδέκτες του πολλοί άνθρωποι και έτσι ξεδιπλώνονται διαφορετικές σημασίες της ιστορίας. Και εκεί θα ακουστεί ο κυρίαρχος πατριαρχικός λόγος, αλλά θα ακουστούν και διαφορετικές, υποστηρικτές φωνές, που δεν θα είναι πια μοναχικές ή θα έχουν την ταυτότητα του θύματος, δημιουργώντας ένα δίκτυο με νέες συμμαχίες».
Ριζωμένος θεσμικός σεξισμός
Η επικοινώνηση των περιστατικών σεξουαλικών επιθέσεων υπό αυτούς τους όρους φαίνεται να έχει βοηθήσει και στο να αρθεί, σε ένα βαθμό, και η κοινωνική ντροπή που νιώθουν οι επιζήσασες αυτών και έτσι να διευκολύνεται και η θεσμική καταγγελία των περιστατικών στην αστυνομία και το δικαστήριο, έχοντας λάβει πριν την απαραίτητη κοινωνική ενδυνάμωση, ώστε να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν σε μια διαδικασία, που λόγω των ερωτήσεων που υποβάλλονται και της στάσης των υπηρεσιών, επανατραυματίζει τις καταγγέλλουσες.
Ένας λόγος, άλλωστε, που η αστυνομία κινητοποιήθηκε τόσο γρήγορα και αποτελεσματικά για το συγκεκριμένο περιστατικό –και δεν απάντησε το πιο συνηθισμένο «Πού να μπλέκεις τώρα; Πες σε κάποιον φίλο σου να σε γυρνάει το βράδυ στο σπίτι»– είναι και η κοινωνική πίεση που ασκείται. Παρόλ’ αυτά, «γενικά δεν βλέπουμε κάποια ιδιαίτερη βελτίωση στο ζήτημα όσον αφορά την αστυνομία. Μην ξεχνάμε ότι ο 22χρονος αφέθηκε αμέσως ελεύθερος, παρότι οι πράξεις του ήταν κατ΄ εξακολούθηση, τη στιγμή που η αστυνομία έχει κρατήσει στα κρατητήρια παρανόμως ακόμα και ανήλικα παιδιά επί μέρες, επειδή δήθεν τα είχε δει να κάνουν κάτι σε διαδήλωση. Σκεφτείτε δε πόσο διαφορετική θα ήταν η αντιμετώπιση αν ήταν μετανάστης. Ο σεξισμός είναι βαθιά ριζωμένος στους θεσμούς του κράτους, όπως είναι η αστυνομία και τα δικαστήρια, και χρειάζεται μεγάλος αγώνας για να τον ξεριζώσουμε από εκεί», επισημαίνει η Αργυρή Ερωτοκρίτου.
Σεξισμός και πατριαρχία που ανάλογα την περίσταση βρίσκουν διάφορους μανδύες να κρυφτούν, όπως της απόδοσης ευθυνών στο θύμα (τι φορούσε, γιατί πήγε σπίτι του κ.ο.κ) ή της ψυχιατρικοποίησης του θύτη, όπως αποπειράται να συμβεί σε αυτό το περιστατικό. Αποσιωπώντας, βέβαια, τους κοινωνικούς παράγοντες που συντελούν στην περίπτωση των διαταραχών τόσο στη «δημιουργία» τους, αλλά πολύ περισσότερο στην ταυτοποίησή τους ως τέτοιες. Η ομοφυλοφιλία, για παράδειγμα, θεωρούταν διαταραχή μόνο και μόνο λόγω των κυρίαρχων όρων της ανδροκεντρικής – ετερόφυλης προσέγγισης της κοινωνίας –όροι που παράγονται/αναπαράγονται και μέσα από την επιστημονική γνώση– και αποσύρθηκε ως τέτοια από τον κατάλογο ICD μόλις το 2019. Αντίστοιχα, η μήτρα (ύστερον) επί χρόνια θεωρούταν σαν πηγή διαφόρων ειδών ψυχικών προβλημάτων –εξού και η ονομασία υστερία– κ.ο.κ.
Το τρικ της ψυχιατρικοποίησης
«Η ψυχιατρικοποίηση των φαινομένων σεξουαλικής παρενόχλησης αποτελεί περισσότερο ένα νομικίστικο κόλπο, παρά την αλήθεια πίσω από αυτά τα φαινόμενα. Ένας άνθρωπος που κάνει κάτι τέτοιο, μπορεί να έχει μια διαταραχή, που δεν έχει χρειαστεί, όμως, να την χειριστεί διαφορετικά, γιατί είναι κοινωνικά “αποδεκτή”. Όταν, για παράδειγμα, οι άνδρες είναι ανεχτό να ουρούν σε δημόσιο χώρο, να μιλάνε και να πιάνουν το πέος τους κτλ, πρόκειται για μια κοινωνικοποίηση του φύλου στο δημόσιο χώρο που σε ανθρώπους που έχουν δυσκολία με τις παρορμήσεις τους, αυτή η κοινωνική συνθήκη αντί να το ανακόψει, στην πραγματικότητα το καλλιεργεί. Υπάρχει μεγάλη διαφορά με τους ανθρώπους που έχουν διαταραχές αυτού του τύπου, με τους ψυχικά ασθενείς. Οι δεύτεροι είναι άνθρωποι που πάσχουν και υποφέρουν. Μια ψυχοπαθολογία του να κυνηγήσω κάποιον με το πέος μου έξω, είναι άσκηση και επιβολή πατριαρχικής εξουσίας στο δημόσιο χώρο», περιγράφει η Αύρα Βαζαίου.
Ξημερώνουν καινούργιες ημέρες
Ο φαλλός, άλλωστε, έχει αποτελέσει διαχρονικά σύμβολο εξουσίας και ισχύς, μόνο που τώρα αυτό φαίνεται να ανακόπτεται (pun intended) από την ορμή του κινήματος MeToo, που ξαναγεννά ελπίδα αλλά και μαχητική διάθεση σε πολλές γυναίκες (και άντρες) ότι κάτι μπορεί να αλλάξει. Στον χώρο της τέχνης, για παράδειγμα, οι δημόσιες καταγγελίες είχαν ως αποτέλεσμα την Τετάρτη, την ποινική δίωξη του Πέτρου Φιλιππίδη για κακουργήματα βιασμών και απόπειρας βιασμών, ενώ στην υπόθεση του Δημήτρη Λιγνάδη προστέθηκε ακόμα μία καταγγελία (η τέταρτη) για βιασμό ανήλικου αγοριού.
«Στόχος είναι, όπως είδαμε και στον χώρο της τέχνης, στις συζητήσεις και στους αγώνες που δίνουμε, και πρωτοστατούν οι γυναίκες, στους εργασιακούς και ακαδημαϊκούς χώρους, να εντάξουμε ως ισάξια και τα θέματα της κακοποίησης και του σεξισμού, ώστε να μην αρκεστούμε σε συμβολικές μεμονωμένες καταδίκες, αλλά να τελειώνουμε πια με αυτά τα φαινόμενα», καταλήγει η Αργυρή Ερωτοκρίτου.