Πώς εξηγείται η ήπια αντίδραση του αραβικού κόσμου στο «μακελειό» στη Γάζα;
Ο αραβικός κόσμος δεν είναι πια αυτός που ήταν. Ήδη από τη δεκαετία του '90, αλλά και μπαίνοντας στη δεκαετία του 2000 –για διάφορους περιφερειακούς λόγους– τα κράτη ασχολούνται περισσότερο με τα δικά τους στενά συμφέροντα και έχει αποδυναμωθεί πλήρως η έννοια του «παναραβισμού» ή της περιφερειακής ενότητας, που υπήρχε πιο έντονα παλιότερα. Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι μετά το 2000, χώρες που έσερναν το χορό αυτού του «παναραβισμού» είτε έχουν διαλυθεί, βλέπε Ιράκ, είτε βρίσκονται υπό την άμεση απειλή αμερικανικής επέμβασης, όπως η Συρία και η Λιβύη. Άρα είναι πολύ επιφυλακτικές στο να «ξανασηκώσουν» το θέμα αυτό.
Υπάρχουν, επίσης, και εσωτερικά ζητήματα που ενισχύουν αυτήν την τάση. Οι χώρες του Κόλπου ποτέ δεν ήταν «σημαιοφόροι» περιφερειακών πρωτοβουλιών. Η τελευταία προσπάθεια ήταν το 2002, η πρωτοβουλία ειρήνης της Σαουδικής Αραβίας. Έκτοτε, δεν έχουμε δει κάτι ανάλογο για την περιοχή. Έχουμε, βέβαια, και την περίπτωση του Κατάρ που κάποια στιγμή πήγε να παίξει το ρόλο του σημαιοφόρου του πολιτικού Ισλάμ, αλλά επειδή έχει τα δικά του εσωτερικά προβλήματα φοβήθηκε ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γυρίσει μπούμερανγκ και να ζητηθεί περισσότερη δημοκρατία εντός, κάτι που δεν το θέλουν.
Η σχέση της Τουρκίας με τον αραβικό κόσμο ποτέ δεν ήταν εντελώς ανέφελη. Μπορεί ο Ερντογάν να πείσει ως ο ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου;
Η Τουρκία είχε πάντα μια επαμφοτερίζουσα σχέση με τις αραβικές χώρες. Με κάποιες από αυτές είχε παραδοσιακά καλές σχέσεις, όπως με την Σαουδική Αραβία, ακόμα και όταν δεν ήταν οι ισλαμιστές στην εξουσία. Η Σαουδική Αραβία είχε υποστηρίξει επί δεκαετίες αιτήματα της Τουρκίας σε σχέση με την Κύπρο ή τη μειονότητα της Θράκης. Τώρα η σχέση δεν είναι τόσο καλή, αλλά αυτό μπορεί να αλλάξει. Όμως, επί πολλές δεκαετίες, η Τουρκία είχε καλές σχέσεις συνεργασίας με το Ισραήλ. Υπήρξε μια περίοδος από τα μέσα της δεκαετίας του '90 που ήταν πάρα πολύ στενοί σύμμαχοι.
Σήμερα, η εκτίμησή μου είναι ότι Ερντογάν δε «μιλάει» τόσο με τους ηγέτες. Θα το κάνει ίσως σε δεύτερη φάση. Μιλάει με τις κοινωνίες των μουσουλμάνων. Στέλνει το μήνυμα ότι «η Τουρκία είναι μπροστάρης στην υπεράσπιση των Παλαιστινίων και των δικαιωμάτων κάθε μουσουλμάνου». Αυτό το βλέπει και ως δυνατότητα να εμφανίζεται ως προνομιακός συνομιλητής της Δύσης. Να πει δηλαδή: «εμένα με ακούνε οι μουσουλμάνοι σε ολόκληρο τον κόσμο, από την Ινδονησία μέχρι το Μαρόκο. Άρα εγώ μπορώ να παίξω ένα διαμεσολαβητικό ρόλο». Μπορεί να το «πουλήσει» στους Αμερικάνους, ακόμα και στους Ισραηλινούς σε κάποια μετέπειτα φάση. Τα περί «εσωτερικής κατανάλωσης» δεν αρκούν ως εξήγηση.
Πώς εξηγείται η «αμηχανία» του Μπάιντεν; Τον βρήκε απροετοίμαστο αυτή η κρίση;
Σίγουρα για έναν νέο πρόεδρο, που τον βρίσκει μια τόσο σοβαρή κρίση, τόσο «φορτισμένη», όπως είναι το Παλαιστινιακό, είναι προβληματικό. Ακόμα η διακυβέρνησή του δεν έχει βρει τα πατήματά της. Γενικώς, οι πρόεδροι δεν θέλουν να τους βρίσκει κάποιο «κακό» στις πρώτες μέρες τους. Ενδιαφέρον είναι ότι έχουμε μια τόσο άμεση και σαφή αντίδραση της αμερικανικής Αριστεράς απέναντι στο Ισραήλ ή έστω υπέρ μιας άμεσης εκεχειρίας, που δεν την είχαμε δει άλλοτε. Ή τουλάχιστον δεν την είχαμε δει τόσο «αποτελεσματική», όχι απαραίτητα στο να γίνονται πράξεις αυτά που ζητά, αλλά στο να ακούγεται. Αυτό νομίζω είναι κάτι καινούριο. Βεβαίως, είχαμε τον Τζέσε Τζάκσον παλιότερα και κάποιες άλλες μεμονωμένες προσωπικότητες. Τώρα βλέπουμε ένα ολόκληρο «κίνημα» μέσα στο Δημοκρατικό Κόμμα, από βουλευτές, κινηματικούς, στελέχη, νέους ανθρώπους που είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Ίσως αυτό να παίξει κάποιο ρόλο. Δεν λέω ότι μπορεί να ισορροπήσει την επιρροή των αμερικανοεβραϊκών οργανώσεων, αλλά μπορεί να κάνει κάποια διαφορά.
Και η Ελλάδα; Είδαμε το ταξίδι του Νίκου Δένδια για παράδειγμα. Πιστεύετε ότι η Ελλάδα έχει κάποια δυνατότητα να παρέμβει;
Είμαι υπέρ των ταξιδιών, γενικώς. Ακόμα και όταν αυτά γίνονται αντικείμενο κριτικής. Αλλά πρώτα θα πρέπει να έχεις δημιουργήσει κάτι. Θα ήταν πολύ πιο θετικό αν η Ελλάδα είχε συνεχίσει παλιότερες πρωτοβουλίες για την ασφάλεια και τη συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο, όπως ήταν η Σύνοδος της Ρόδου που είχε οργανώσει ο Νίκος Κοτζιάς. Αν είχε να παρουσιάσει ένα πλαίσιο συζήτησης και εύρεσης λύσεων ακόμα και σε κρίσεις. Αν, δηλαδή, είχε να προσφέρει λύσεις. Τώρα δόθηκε μεγάλη έμφαση στις συναντήσεις με τους Ισραηλινούς. Ο ΥΠΕΞ μίλησε για το «δικαίωμα αυτοάμυνας του Ισραήλ», μια έκφραση, που η ελληνική διπλωματία δεν έχει χρησιμοποιήσει ποτέ πριν. Ένα άλλο ενδιαφέρον στοιχείο έχει να κάνει με το ποιούς συνάντησε. Μου έκανε εντύπωση ότι δεν είδε τον Μαχμούντ Αμπάς. Έχω πάρει μέρος σε πολλά ταξίδια με διάφορους υπουργούς. Δεν υπήρχε ΥΠΕΞ της Ελλάδας, ο Πάγκαλος, ο Κρανιδιώτης, ο Παπανδρέου, η Μπακογιάννη που να πήγαινε στην Παλαιστινιακή Αρχή και να μην έβλεπε παλιότερα τον Αραφάτ ή τον Μαχμούντ Αμπάς αργότερα. Επίσης δεν είδε τον Παλαιστίνιο ομόλογό του. Είδε μόνο τον πρωθυπουργό, ο οποίος δεν είναι κάποια ασήμαντη προσωπικότητα όμως στην παλαιστινιακή πολιτική ιεραρχία δεν είναι τόσο σημαντικός.
Ο Σωτήρης Ρούσσος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων του πανεπιστημίου Πελοποννήσου και επιστημονικός υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσνατολικών και Ισλαμικών Σπουδών.