Φωτογραφία: Βαγγέλης Πουλής
Κείμενο αιρετικό, αλληγορικό και ποιητικό, «Η Γυναίκα της Ζάκυθος» του Διονυσίου Σολωμού σε σκηνοθεσία Άντζελας Μπρούσκου, παρουσιάστηκε διαδικτυακά στις 24 Μαΐου υπό μορφή performance από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Τρεις γυναίκες έγκλειστες σ’ ένα ασφυκτικό πατριαρχικό περιβάλλον αφηγούνται τoν πυρακτωμένο λόγο του Διονύσιου Σολωμού στον απόηχο της πτώσης του Μεσολογγίου. Η Παρθενόπη Μπουζούρη, η Δανάη Κατσαμένη και η ίδια η Άντζελα Μπρούσκου κατάφεραν να μεταφέρουν τους θεατές σε ένα σύμπαν μιας σύγχρονης κόλασης που αποτυπώνεται σκηνικά σ’ ένα ηχητικό και εικαστικό περιβάλλον σαν ένα σύγχρονο χορικό. Ένα χορικό όπου αφηγείται μια βίαιη πραγματικότητα: τον αέναο διάλογο του παρελθόντος με την Ιστορία του μέλλοντος, όπως αυτή διαμορφώνεται με το πέρασμα του χρόνου.
«Ο Σολωμός γράφει μια αλληγορία σε μια γλώσσα κοντινή με αυτή της Αποκάλυψης του Ιωάννη, της Κόλασης του Δάντη. Είναι ποιητής. Χρησιμοποιεί τις λέξεις για να δημιουργήσει εικόνες και το λόγο σαν κινηματογραφικό φακό. Ο ιερομόναχος ταξιδεύει από το ένα μέρος στο άλλο με ταχύτητα δευτερολέπτων. Με έναν τρόπο πέφτει σε όνειρα. Το κείμενο είναι σαν σενάριο ταινίας. Ταξιδεύει με μια ταχύτητα που μόνο μια κάμερα μπορεί να ταξιδέψει στο χώρο και στον χρόνο ή μόνο τα όνειρά μας. Και στην κινηματογραφική εκδοχή και στη θεατρική που θα ακολουθήσει, δεν αναπαριστούμε το κείμενο του Σολωμού. Τοποθετούμαστε στο κείμενό του χρησιμοποιώντας το όχημα της αφήγησης. Τρεις γυναίκες αφηγούνται όλο το έργο και ενώ το αφηγούνται γίνονται τα πρόσωπα», εξηγεί η ηθοποιός Παρθενόπη Μπουζούρη στην «Εποχή».
Ένα κείμενο για τη φύση του ανθρώπου
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά η ηθοποιός Παρθενόπη Μπουζούρη «ο Σολωμός γράφει ένα κείμενο όχι μόνο υπαρξιακό αλλά και βαθύ για τη φύση του ανθρώπου, το δίκαιο, το καλό και το κακό. Γράφει μια ελεγεία για την κακιά γυναίκα, είναι σχεδόν μυθικό το πρόσωπό της. Αυτή η ελεγεία έχει φόντο την Ιστορία. Το πρώτο κομμάτι συμβαίνει λίγο πριν πέσει το Μεσολόγγι. Έχει τη σκηνή με τις πρόσφυγες Μεσολογγίτισσες. Η Γυναίκα της Ζάκυθος μιλά μια γλώσσα προς τους πιο αδύναμους που μας είναι γνωστή, οικεία και σημερινή».
Ποιες εικόνες ωστόσο στοιχειώνουν τη γυναίκα μέσα στους αιώνες; Η Παρθενόπη Μπουζούρη απαντά: «Στο συλλογικό ασυνείδητο, η γυναίκα και το κακό είναι άμεσα συνδεδεμένα. Τουλάχιστον με θρησκευτικούς όρους. Το κακό έχει τη μορφή της γυναίκας. Αυτό το πράγμα έχει αναπαραχθεί από τις τρεις βασικές θρησκείες στον πλανήτη».
Το ρέκβιεμ μιας Ελλάδας που χάνει τη γλώσσας της
Με την Γυναίκα της Ζάκυθος συναντιόμαστε με το ρέκβιεμ μιας Ελλάδας που χάνει τη γλώσσα της, όταν μπορεί να βασιλεύει η ρητορική του μίσους, ο ρατσισμός, ο εθνικισμός που αντικαθιστούν την όποια ανθρώπινη αλληλεγγύη. Αυτή η βίαιη πραγματικότητα μπορεί να ανατραπεί μέσω της τέχνης; «Μέσω της τέχνης δεν μπορεί να ανατραπεί. Αυτή την αυταπάτη την έχω χάσει εδώ και πολλά χρόνια. Η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί να αλλάξει εμάς που την κάνουμε και την παράγουμε, αλλά και ένα θεατή, που θα επιστρέψει στο σπίτι του και θα τον κάνει να σκεφτεί. Με αυτή την έννοια ίσως να τον κάνει να γίνει καλύτερος. Δεν ξέρω αν αυτό μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Αλλά, δραστικά και με τη ριζοσπαστική έννοια, μια παράσταση δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μου φαίνεται εντελώς ανεδαφικό», υποστηρίζει η ηθοποιός.
Ένα ξεχωριστό «ποίημα» για τον καθένα
«Η Γυναίκα της Ζάκυθος» είναι ένα έργο ημιτελές, το οποίο δίνει τη δυνατότητα στο θεατή να «διαβάσει» το δικό του ποίημα, καταλήγοντας στα προσωπικά του συμπεράσματα. «Η παράσταση είναι ένα σκηνικό ποίημα, ένα οπτικό και ακουστικό ποίημα. Δεν είναι ένα θεατρικό με την κλασική του έννοια. Είναι μια βιντεοσκοπημένη performance από τον Παντελή Μάκκα από πέντε ταυτόχρονες διαφορετικές γωνίες. Στο μοντάζ χρησιμοποιήθηκαν σχεδόν όλες αυτές οι γωνίες με έναν τρόπο, που μετακινείται ο χώρος και ο χρόνος. Αυτό το έμμετρο πεζό του Σολωμού είναι ημιτελές. Λείπουν κομμάτια από την αφήγηση. Από το δεύτερο κεφάλαιο, μεταφερόμαστε στο εικοστό. Ο Σολωμός έχει μόνο κάποιες σημειώσεις για τα μεσαία κεφάλαια. Δεν τα έχει ολοκληρώσει. Όταν είναι κάτι ημιτελές και ποίημα, επιτρέπει στον θεατή - ακροατή να έχει τη δική του ξεχωριστή ανάγνωση πάνω σε αυτό. Ένα ποίημα έχει αυτή την ομορφιά. Ο καθένας διαβάζει το δικό του ποίημα. Τα συμπεράσματα είναι λογικό πράγμα, ενώ η τέχνη σε κινητοποιεί συναισθηματικά. Η λογική έπεται. Όταν βλέπεις, ακούς ή διαβάζεις τέχνη πρωτίστως νιώθεις κάτι και μετά σκέφτεσαι», εξηγεί η Παρθενόπη Μπουζούρη.
Το απλό και επιβλητικό σκηνικό που κατασκεύασε ο Κομνηνός Κουσιέρας, η πρωτότυπη μουσική σύνθεση του Γιώργου Ανδριώτη, ο ψυχρός φωτισμός του Παντελή Μάκκα, τα ηχοτοπία και ο ιδιαίτερος εικαστικός δρόμος που ακολουθεί η Άντζελα Μπρούσκου σε παραστάσεις και performances, δίνουν στο κείμενο του Σολωμού την ατμόσφαιρα που του αρμόζει για να έρθει στο σήμερα και να θίξει θέματα επίκαιρα, να ευαισθητοποιήσει και να αφυπνίσει. Να ανοίξει ένα νέο διάλογο με τον κόσμο μας και την Ιστορία, αλλά και την ίδια την τέχνη.
Σε μια θεατρική και καλλιτεχνική περίοδο, όπου ο πολιτισμός θα βρίσκεται ας ελπίσουμε μόνο για λίγο ακόμα στον «πάγο», «Η Γυναίκα της Ζάκυθος» διά χειρός Άντζελας Μπρούσκου είναι μια καλή αρχή για να αναρωτηθούμε ποιο θα είναι το επόμενο βήμα της ιστορίας των ημερών της πανδημίας παντός τύπου.