«Οι πόροι στο Ταμείο Ανάκαμψης που έχουν προβλεφθεί για τη στήριξη της έρευνας την επόμενη πενταετία είναι 140 εκατομμύρια. Αντίθετα, μόνο στο ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας) τα έτη 2017 έως 2021 δόθηκαν 300», δήλωσε «Στο Κόκκινο» ο πρώην υπουργός Έρευνας και Καινοτομίας, Κώστας Φωτάκης. Για να γνωρίσουμε τι ακριβώς συμβαίνει στον τομέα αυτό η «Εποχή» ήρθε σε επαφή με το υπό σύσταση Πανελλαδικό Σωματείο Εργαζομένων στην Έρευνα και την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Η προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή του σωματείου μας μίλησε για τους στόχους του, αλλά και για τις συνθήκες έρευνας στην Ελλάδα.
Ποιοι συμμετέχουν στο σωματείο;
Το σωματείο επιδιώκει να καλύψει όλο το δυναμικό που εργάζεται στην έρευνα και την τριτοβάθμια εκπαίδευση με όρους κυρίως ελαστικής/επισφαλούς εργασίας (όχι δημόσιους υπαλλήλους) και που δεν έχουν κάποιο διευθυντικό ρόλο. Σε αυτό το δυναμικό περιλαμβάνονται όλοι/ες οι υποψήφιοι Διδάκτορες, οι μεταδιδάκτορες ερευνητές/τριες, το τεχνικό και βοηθητικό προσωπικό, οι μη μόνιμοι διδάσκοντες/ουσες και οι μεταπτυχιακοί φοιτητές που εργάζονται σε κάποιο ερευνητικό πρότζεκτ.
Ποια είναι η κατάσταση που επικρατεί στον τομέα της έρευνας στην Ελλάδα και ιδιαίτερα στα δημόσια Πανεπιστήμια;
Σήμερα η έρευνα στην Ελλάδα διεξάγεται κυρίαρχα από ένα ουσιαστικά «αόρατο» εργατικό προσωπικό, που βρίσκεται σε μία μόνιμη γκρίζα ζώνη επισφάλειας και ανασφάλειας. Είτε στα ερευνητικά κέντρα είτε στα πανεπιστήμια, η έρευνα χρηματοδοτείται κυρίως από εξωτερικά κονδύλια, project, ιδιωτικά προγράμματα, ενώ ελάχιστη είναι η δημόσια χρηματοδότηση. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η κατεύθυνση της έρευνας να γίνεται με όρους κέρδους/ζημίας και όχι για τις ανάγκες της κοινωνίας. Ο βούρδουλας της υποχρηματοδότησης είναι υπαρκτός, με τον τομέα των κοινωνικών επιστημών να πλήττεται περισσότερο. Ωστόσο, η έρευνα που παράγεται σήμερα εντός των ελληνικών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων είναι υψηλού επιπέδου τόσο όσον αφορά την παραγωγή νέας γνώσης όσο και την εφαρμογή της. Το ερώτημα είναι πώς αυτή αξιοποιείται και πώς αυτή ανατροφοδοτεί την εκπαιδευτική διαδικασία εντός των Ιδρυμάτων.
Ποιες είναι οι συνθήκες εργασίας των ανθρώπων που εργάζονται στον τομέα της έρευνας;
Η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων στην έρευνα και την διδασκαλία στην τριτοβάθμια εκπαίδευση εργάζεται με ελαστικές μορφές εργασίας (συμβάσεις ορισμένου χρόνου, «μπλοκάκια», υποτροφίες χωρίς ασφάλιση), ενώ πολύ συχνά βρίσκονται άνευ χρηματοδότησης και αναγκάζονται να δουλεύουν για μεγάλα διαστήματα ακόμα και αμισθί. Μεγάλο ποσοστό των νέων ερευνητών/τριών βρίσκεται σε μία μόνιμη κινητικότητα και εξάρτηση από την προκήρυξη νέων προγραμμάτων –που αποτελούν τη βασική πηγή χρηματοδότησης– δουλεύοντας συχνά με εξοντωτικούς ρυθμούς, ενώ ταυτόχρονα το μόνιμο διδακτικό και ερευνητικό προσωπικό των Ιδρυμάτων και των κέντρων μειώνεται συνεχώς.
Σύμφωνα με τα επίσημα στατιστικά στοιχεία, από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης, ποσοστό μεγαλύτερο του 40% των Υποψήφιων Διδακτόρων που αποφοίτησαν το 2019 εργαζόταν χωρίς μισθό, και σε ποσοστό άνω του 80-90% χωρίς ασφάλιση. Φυσικά αυτά τα στατιστικά αφορούν διδάκτορες που αποφοίτησαν και δεν συμπεριλαμβάνει όσους έχουν παγώσει ή εγκαταλείψει την εργασία τους λόγω αδυναμίας κάλυψης των βασικών τους αναγκών από αυτήν.
Τι αντίκτυπο θα έχουν στην ποιότητα της έρευνας η αξιολόγηση των Ιδρυμάτων και η κατανομή κονδυλίων βάσει «συγκεκριμένων ανά Ίδρυμα στόχων»;
Η αξιολόγηση των ιδρυμάτων/τμημάτων επιφέρει μείωση της, ήδη μειωμένης, χρηματοδότησης και συνδέει την έρευνα ακόμα περισσότερο με τις υποτροφίες και τα ερευνητικά προγράμματα, το μεγαλύτερο μέρος των οποίων δίνονται με το σταγονόμετρο. Αυτό μετατοπίζει ερευνητές και ερευνήτριες προς έρευνα που είναι περισσότερο εφαρμοσμένη, που μπορεί να προσφέρει άμεσα αποτελέσματα, που είναι άμεσα συνδεδεμένη με επιχειρήσεις ή εφαρμόζεται σε στρατιωτικά και αστυνομικά προγράμματα. Αυτό που ζούμε τα τελευταία τουλάχιστον χρόνια στα ελληνικά πανεπιστήμια και ινστιτούτα είναι η δημιουργία ενός τεχνικά καταρτισμένου και εξαιρετικά φθηνού εργατικού δυναμικού, στο οποίο θα μπορούν να επενδύσουν διάφορες εταιρείες και οργανισμοί.
Η κατάσταση αυτή, που διογκώνεται και ισχυροποιείται από τις μεταρρυθμίσεις της τωρινής κυβέρνησης, αποτελεί συνέχεια της πολιτικής υποτίμησης και απαξίωσης των εργαζομένων στην έρευνα και την εκπαίδευση όλων των προηγούμενων κυβερνήσεων. Ας μην ξεχνάμε ότι η προηγούμενη κυβέρνηση αφαίρεσε τελείως την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη από τους Υπoψήφιους Διδάκτορες, γιγάντωσε το κυνήγι των ερευνητικών προγραμμάτων και όρισε δίδακτρα στα μεταπτυχιακά προγράμματα των Πανεπιστημίων φέρνοντας τα ακόμα ένα βήμα πιο κοντά στην επιταγή της αγοράς εργασίας.
Πώς θα κινηθείτε από εδώ και πέρα;
Αμέσως μετά την ολοκλήρωση της νομικής διαδικασίας ίδρυσης του σωματείου σκοπεύουμε να απευθυνθούμε δυναμικά στους εργαζόμενους του κλάδου μας με στόχο να οργανώσουμε κοινούς αγώνες και να βρεθούμε σε θέσεις μάχης. Πρώτο μας μέλημα είναι η απόσυρση του εκτρωματικού αντεργατικού νομοσχεδίου που προωθεί η κυβέρνηση, για να καταργήσει εργασιακά κεκτημένα ολόκληρου αιώνα. Σε συντονισμό με τα επιχειρησιακά σωματεία του κλάδου και με το σύνολο του εργατικού κινήματος, θα αγωνιστούμε συλλογικά για μόνιμη και σταθερή δουλειά με αξιοπρεπείς όρους που να καλύπτουν τις ανάγκες μας, αλλά και συνολικότερα για τους όρους παραγωγής της ίδιας της έρευνας και της γνώσης, προκειμένου αυτές να υπηρετούν τις ανάγκες της κοινωνίας και όχι της αγοράς.