Πολιτικά είναι ξοφλημένος. Ο διευθυντής της ευρωπαϊκής υπηρεσίας προστασίας των συνόρων Frontex Φαπρίς Λεζερί καλείται, εν είδει αποδιοπομπαίου τράγου, να πληρώσει για την εμπλοκή της οργάνωσης του στις επαναπροωθήσεις (push back) εις βάρος των προσφύγων και μεταναστών στο Αιγαίο και αλλού. «Είναι θέμα χρόνου μέχρι να απολυθεί» προβλέπει ο Καρλ Ποπ, εκπρόσωπος της ανθρωπιστικής οργάνωσης Pro Asyl στην Ευρώπη. Για την πλειονότητα των ευρωβουλευτών είναι πλέον κόκκινο πανί, η ομάδα των Σοσιαλδημοκρατών, η δεύτερη ισχυρότερη στην ευρωβουλή, υπέβαλε πρόσφατα αίτημα για την καθαίρεσή του.
Η κατακραυγή επεκτείνεται και στο ευρύτερο κοινό, ιδίως το γερμανικό. Περιοδικά, όπως το Spiegel, και εφημερίδες, όπως η Suddeutsche Zeitung, τον σφυροκοπούν συνεχώς με αποκαλύψεις στη βάση, μεταξύ άλλων, ντοκουμέντων για εσωτερική χρήση της υπηρεσίας του. Η χαριστική βολή ήρθε από το σατιρικό μαγκαζίνο του τηλεοπτικού σταθμού ZDF Royal τον περασμένο Φεβρουάριο. O παρουσιαστής του Γιαν Μπέμερμαν παρέδωσε σε κοινή θέα δυο τεράστια ντοσιέ, στα οποία καταγράφονται 16 μυστικές (και γι’ αυτό ύποπτες) συναντήσεις στην περίοδο 2017-2019 των ιθυνόντων της Frontex με λομπίστες εταιριών παραγωγής όπλων, μεταξύ των οποίων η Glock, η Airbus, η Heckler & Koch, η Thyssen-Kroup Marines και πάει λέγοντας (τα ντοκουμέντα βρίσκονται στη διάθεση του κοινού στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://frontexfiles.eu, βλέπε και το άρθρο του Κώστα Αργυρού στην Εποχή, 20-21/2/21). Εκατομμύρια τηλεθεατές παρακολουθούσαν άναυδοι στην οθόνη την παρέλαση των πυροβόλων όπλων, με τα οποία εξοπλίζεται τώρα το προσωπικό της υπηρεσίας, και υπερσύγχρονων συστημάτων επιτήρησης, ανάμεσά τους και ένα αερόστατο τύπου Zeppelin. Πρόκειται προφανώς για παραλλαγή του στρατιωτικού-βιομηχανικού συμπλέγματος, που στρέφεται ειδικά κατά των προσφύγων και μεταναστών και δείχνει ταυτόχρονα την ραγδαία στρατικοποίηση μιας υπηρεσίας που είχε συσταθεί αρχικά μόνο για την άοπλη παρακολούθηση της κατάστασης στα σύνορα της Ευρώπης.
«Οι τελευταίοι εναπομείναντες προστάτες του Λεζερί είναι οι υπουργοί Εσωτερικών των χωρών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» διαπιστώνει ο Κοπ. Ο γερμανός υπουργός Χορστ Ζεεχόφερ συμπεριφέρεται μάλιστα σαν «νονός» του. Παράδειγμα, τον περασμένο Απρίλιο, όταν αντιτάχθηκε στην πρόταση της Κομισιόν και μερικών κρατών μελών για τη συγκρότηση μιας επιτροπής, που θα έλεγχε σε βάθος τις κατηγορίες για συμμετοχή της Frontex στα push back στο Αιγαίο. Αυτό δεν είναι τυχαίο. Η υπηρεσία προστασίας των συνόρων είναι γερμανική επινόηση. Το ίδιο ισχύει και για την στρατικοποίησή της. Αυτή συμπεριλαμβάνει αφενός την ανοχή των push back (ενίοτε και τη συμμετοχή σε αυτά) και κατά επέκταση την απόκρυψη τους από το θεσμικό ελεγκτικό όργανο της υπηρεσίας, την ευρωβουλή.
Ακόμα και στην Επιτροπή των Βρυξελλών εκδηλώνεται δυσαρέσκεια γι αυτή την κρυψίνοια. «Χρειαζόμαστε μια νέα κουλτούρα, που να είναι πιο ευαίσθητη στην αναφορά πιθανών παρατυπιών» δήλωσε διπλωματικά τον Μάρτιο στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο η Επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ούλβα Γιόχανσον. Η ίδια άφησε να εννοηθεί, ότι ο Λεζερί πρέπει να αντικατασταθεί από άλλο, πιο «συνεργάσιμο» πρόσωπο. Αρμόδιο για τέτοια αντικατάσταση είναι όμως μόνο το διοικητικό συμβούλιο της Frontex. Κι αυτό αποτελείται από εκπροσώπους των υπουργείων Εσωτερικών των κρατών-μελών, μόνο δυο εκπρόσωποι της Επιτροπής συμμετέχουν σε αυτό. Από τέτοιο όργανο δεν μπορεί λοιπόν να περιμένει κανείς «χαΐρι». Εκτός και αν η ευρωβουλή, που χρηματοδοτεί την Frontex, αποφασίσει να περικόψει δραστικά τον προϋπολογισμό του. «Κάτι τέτοιο θα σήμαινε το γύρισμα του αντίχειρα προς τα κάτω – απόλυση» λέει ο Κοπ. «Η περικοπή της χρηματοδότησης θα έκοβε τα πόδια του διοικητικού συμβουλίου».
Όμως και η πιθανή απομάκρυνση του Λεζερί δεν θα έλυνε το πρόβλημα. «Η Frontex έχει από γεννησιμιού της κατασκευαστικά λάθη» προσθέτει. Σε αυτά συγκαταλέγονται:
• Ο σκοπός: Η υπηρεσία δεν συστάθηκε για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των προσφύγων, αλλά για την παρεμπόδισή της εισόδου τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
• Τα μέσα: Όπλα για το προσωπικό και υπερσύγχρονη τεχνολογία για την επιτήρηση των προσφύγων – όχι μόνο με «αεροπλάνα και βαπόρια», αλλά και με δορυφόρους, μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones), κλπ., καθώς και με τράπεζες βιομετρικών δεδομένων για τους αιτούντες άσυλο (κάτι που είναι νομικά ανεπίτρεπτο).
• Η λειτουργία: Όλες οι δραστηριότητές της υπηρετούν την πολιτική της αποτροπής.
«Η Frontex έχει εξελιχθεί σε οργάνωση-τέρας, που γίνεται όλο και πιο ανεξέλεγκτο» λέει συμπερασματικά ο Κοπ. Η ευρωομάδα των Σοσιαλδημοκρατών δεν έχει εγκαταλείψει την ιδέα ενός καλύτερου ελέγχου και προτείνει την σύσταση ενός ελεγκτικού οργάνου παρόμοιου εκείνου για την Europol που να αποτελείται από μέλη εθνικών κοινοβουλίων και της ευρωβουλής. Ο ίδιος ο Κοπ, πηγαίνοντας παραπέρα, ερωτοτροπούσε παλιότερα με την ιδέα της μετατροπής της σε οργάνωση προστασίας των προσφύγων, ή τουλάχιστον της διάσωσής τους στη Μεσόγειο. «Είναι όμως δυνατόν να φυλάει ο λύκος τα πρόβατα;» αναρωτιέται σήμερα. Χωρίς τη διόρθωση των κατασκευαστικών λαθών της βελτίωση αποκλείεται να γίνει. Οι υπουργοί εσωτερικών φροντίζουν επιμελώς για την διατήρηση του status quo.
* * *
Εξηγήσεις και δράση για τις επαναπροωθήσεις
Όσον αφορά στο ζήτημα των επαναπροωθήσεων, αξίζει να επισημανθούν τα αποτελέσματα της αυτεπάγγελτης έρευνας που διεξήχθη από τον Συνήγορο του Πολίτη, εξετάζοντας διάφορα καταγγελλόμενα περιστατικά από το 2017 μέχρι και το 2020.
Βάσει της διερεύνησης του φορέα, διαπιστώνεται η «σταθερή πεποίθηση των καταγγελλόντων ότι στις καταγγελλόμενες επαναπροωθήσεις υπήρξε εμπλοκή ή ευθύνη της πολιτείας σε επίπεδο επιχειρησιακού σχεδιασμού, υλικοτεχνικής και κτιριακής υποδομής, και αυτουργών». Ενώ μέσα από τις περιγραφές των περιστατικών φαίνεται να κυριαρχεί ένα συγκεκριμένο επιχειρησιακό μοτίβο: «οι αλλοδαποί, σε μικρές ομάδες, περνούν παράτυπα από την Τουρκία στην Ελλάδα και φτάνουν σε κάποιον οικισμό, τις πιο πολλές φορές κοντά στα σύνορα, αναζητώντας τρόπο πρόσβασης στη διαδικασία ασύλου. Εκεί συλλαμβάνονται από την αστυνομία και, αφού τους αφαιρεθούν κινητά τηλέφωνα και έγγραφα, παραδίδονται σε άγνωστους ένστολους χωρίς διακριτικά, συνήθως με μπλε στολές. Αυτοί τους αναγκάζουν να επιβιβαστούν σε οχήματα σχεδόν πάντα λευκά τύπου βαν χωρίς διακριτικά. Τους οδηγούν σε κτίριο, επίσης χωρίς διακριτικά, όπου παραμένουν έγκλειστοι σε μεγάλα δωμάτια μαζί με άλλους αλλοδαπούς. Δεν τους επιτρέπεται καμία επικοινωνία με οργανώσεις ή υπηρεσίες, και δεν τους παρέχεται καμία πληροφορία ούτε νερό ή φαγητό. Λίγο αργότερα, άλλοι ένστολοι, πάλι χωρίς διακριτικά αλλά με μαύρες στολές, τους οδηγούν στην ελληνική πλευρά του ποταμού Έβρου. Εκεί τους υποχρεώνουν να επιβιβαστούν σε φουσκωτές βάρκες για να τους εγκαταλείψουν στη συνέχεια σε τουρκικό έδαφος».
Σταθερό μοτίβο, επίσης, έχουν και οι απαντήσεις που δίνουν οι τοπικές υπηρεσίες αστυνομίας όταν καλούνται σε εξηγήσεις, σημειώνοντας πάντα πως «δεν προέκυψαν ενδείξεις ή στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τις καταγγελίες ή που να δικαιολογούν την έναρξη διοικητικής εξέτασης ή έρευνας για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων με πράξεις ή παραλείψεις αστυνομικών οργάνων».
Βάσει, λοιπόν, αυτών των ερευνητικών αποτελεσμάτων, ο Συνήγορος του Πολίτη προτείνει:
«Η ελληνική αστυνομία να διατάξει έρευνα για όσες καταγγελίες για επαναπροωθήσεις δεν διεξήχθη τυπική έρευνα, ιδίως για εκείνες που αφορούν αλλοδαπούς με καταγεγραμμένη ή με οποιονδήποτε τρόπο αποδεδειγμένη παρουσία σε ελληνικό έδαφος και μέσα σε εύλογο χρονικό διάστημα να δώσει στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα της διερεύνησης με ειδική αιτιολόγηση για κάθε περιστατικό που καταγγέλθηκε.
Η ελληνική αστυνομία να εκπονήσει λεπτομερές ειδικό επιχειρησιακό σχέδιο για την αποτελεσματική αντιμετώπιση, αφενός, τυχόν ομάδων ιδιωτών που απωθούν ή επαναπροωθούν παρανόμως αλλοδαπούς στην περιοχή του Έβρου, αφετέρου, για την αποτελεσματική προστασία όσων αλλοδαπών εισέρχονται με οποιονδήποτε τρόπο στην Ελλάδα για να αναζητήσουν διεθνή προστασία, και να ενημερώσει/εκπαιδεύσει αντιστοίχως τα στελέχη της».