Φωτογραφία: Νικόλας Κοκοβλής
Κάθε φορά που ξεσπά μια πυρκαγιά, όπως αυτή στα Γεράνεια Όρη, θυμόμαστε πόσο σημαντική είναι η πρόληψη δασικών πυρκαγιών. Αυτό όμως συμβαίνει καθώς έχουμε ένα σύστημα δασοπυροπροστασίας, που συνειδητά έχει επιλέξει τον μονόδρομο της καταστολής, δηλαδή της καταπολέμησης των δασικών πυρκαγιών όταν αυτές συμβούν. Το γεγονός αυτό αποτυπώνεται και στα οικονομικά δεδομένα.
Από τα αρχικά στοιχεία της έρευνας που διεξάγει το WWF Ελλάς με εταίρο το Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR), στο πλαίσιο του προγράμματος Active citizens fund των EEA Grants, προκύπτει ότι μόνο ένα μικρό ποσοστό αφορά στην πρόληψη. Το μεγαλύτερο ποσοστό (της τάξης του 70-80%) φαίνεται να έχει διατεθεί για δράσεις καταστολής.
Παράλληλα, υπολογίζεται ότι τα επόμενα χρόνια περίπου 1,8 δισ. ευρώ σχεδιάζεται να διατεθούν μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και του νέου ΕΣΠΑ 2021-2027 για τις ανάγκες της Πολιτικής Προστασίας με έμφαση στην καταστολή. Παρόλο που είναι απαραίτητη η ενίσχυση και ο εκσυγχρονισμός των μέσων αντιμετώπισης φυσικών καταστροφών, η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι αυτό από μόνο του δεν αρκεί.
Συνεπώς φαίνεται ότι υπάρχει κεντρική πολιτική βούληση η ίδια νοοτροπία να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, εκτός αν ληφθούν διαφορετικές αποφάσεις.
Τι σημαίνει πρόληψη
Οπότε, ας ξεκινήσουμε από τα βασικά. Έχουμε κοινή αντίληψη τι σημαίνει πρόληψη; Σίγουρα πρόληψη δεν σημαίνει περισσότερα πυροσβεστικά μέσα ή περισσότεροι πυροσβέστες. Δεν σημαίνει επίσης εντυπωσιακά «αυτόματα» συστήματα εντοπισμού δασικών πυρκαγιών που πλασάρονται ως πανάκεια. Η ποσοτική μεγέθυνση του μηχανισμού δασοπυρόσβεσης δεν είναι πρόληψη.
• Πρόληψη είναι η ανάπτυξη εθνικής στρατηγικής αντιμετώπισης πυρκαγιών με ισορροπία ανάμεσα στην πρόληψη και τη καταστολή, η οποία θα καθοδηγεί στη συνέχεια τις δράσεις στα διάφορα διοικητικά επίπεδα.
• Πρόληψη σημαίνει ενίσχυση των πόρων που δίνονται για θέματα διαχείρισης δασών και δασικών εκτάσεων, στήριξη των διαχειριστικών μελετών και παράλληλη ενδυνάμωση της Δασικής Υπηρεσίας. Χωρίς τον ισχυρό ρόλο της Δασικής Υπηρεσίας και εναλλακτικών προσεγγίσεων διαχείρισης της καύσιμης ύλης δεν θα γίνει τίποτα.
• Πρόληψη σημαίνει ολοκληρωμένη ανάλυση των αιτιών των πυρκαγιών σε τοπικό επίπεδο. Πρέπει να καταπολεμηθούν οι κινητήριες δυνάμεις πίσω από τα αίτια και αυτό θα γίνει με στοχευμένα θεσμικά, τεχνικά και επιχειρησιακά μέτρα.
• Πρόληψη σημαίνει σύνταξη κοινών (μεταξύ των συναρμόδιων φορέων) σχεδίων αντιπυρικής προστασίας σε τοπικό επίπεδο και με σαφή προληπτικό προσανατολισμό, με έμφαση στην ανάλυση κινδύνου και στον καθορισμό προτεραιοτήτων. Στις λίγες περιπτώσεις που γίνεται αντιπυρικός σχεδιασμός αυτός είναι αποσπασματικός και χωρίς συνέργειες.
• Πρόληψη σημαίνει πλήρης ενεργοποίηση του συστήματος εθελοντισμού πολιτικής προστασίας, το οποίο βαλτώνει από το 2002. Οι εθελοντές είναι τα μάτια και τα αυτιά των τοπικών κοινωνιών -κοινωνίες που πρέπει να συμμετέχουν ενεργά.
• Πρόληψη σημαίνει κάλυψη νομοθετικών κενών (π.χ. δασικοί χάρτες) με σκοπό την αποτροπή αλλαγών χρήσης γης και την εξάλειψη πυρκαγιών που έχουν τέτοιους σκοπούς.
• Πρόληψη σημαίνει πολίτες ενημερωμένοι, οι οποίοι μαθαίνουν να ζουν με τις δασικές πυρκαγιές, ξέρουν να αντιδράσουν και να προστατευθούν. Στοχευμένη ενημέρωση και διάλογος με ειδικές ομάδες πληθυσμού που πολλές φορές ευθύνονται για την έναρξη δασικών πυρκαγιών, κυρίως από αμέλεια.
Όλα τα παραπάνω πρέπει να συνοδεύονται από συστηματική συλλογή και δημοσίευση δεδομένων, τόσο για τα χαρακτηριστικά των πυρκαγιών, όσο και για τους διαθέσιμους πόρους και την απορρόφησή τους. Και πάντα με απόλυτη διαφάνεια και συνεχή λογοδοσία.
Η καταστολή είναι πιο εντυπωσιακή
Ως μεσογειακή χώρα, πυρκαγιές είχαμε, έχουμε και θα έχουμε. Κάθε χρόνο εκδηλώνονται στη χώρα μας περίπου 10.000 περιστατικά πυρκαγιών υπαίθρου, ωστόσο ένα πολύ μικρό ποσοστό αυτών ευθύνεται εντέλει για το 1/3 περίπου των καμένων εκτάσεων. Το στοίχημα δεν είναι να εξαλείψουμε τις δασικές πυρκαγιές. Αυτό στη δική μας γωνιά του κόσμου δεν είναι εφικτό. Ο στόχος είναι να εμποδίσουμε την εξάπλωση τους ή και να μειώσουμε την ένταση τους, εφόσον δεν καταφέρουμε να τις σβήσουμε τα πρώτα λεπτά, και έτσι να γίνει πιο εύκολο το έργο της κατάσβεσης.
Ένα είναι το σίγουρο. Η καταστολή έχει περισσότερα επικοινωνιακά χαρίσματα, είναι πιο εντυπωσιακή. Η πρόληψη είναι ο δύσκολος δρόμος, θέλει δουλειά και σχεδιασμό, απαιτεί συνέργειες και κυρίως χρειάζεται υπομονή καθώς θα χρειαστεί κάποιο χρονικό διάστημα μέχρι να αποδώσει καρπούς. Είμαστε άραγε έτοιμοι ως κοινωνία για αυτή την επένδυση ενέργειας και χρόνου;
Οι καταστροφές του 2007 και του 2018 μάς έδειξαν με τον πλέον εμφατικό τρόπο ότι η καταστολή έχει συγκεκριμένα όρια και αν δεν υποστηριχθεί από συγκεκριμένα μέτρα πρόληψης θα γίνεται σταδιακά όλο και πιο δύσκολη και αναποτελεσματική ανεξαρτήτως προσπάθειας. Αυτό έχουν δείξει και μια σειρά από πορίσματα και επιστημονικές δημοσιεύσεις ήδη από τη δεκαετία του 1990, που σκονίζονται ξεχασμένα στα συρτάρια αυτών που διαχρονικά λαμβάνουν αποφάσεις. Ο μόνος τρόπος για να θωρακίσουμε πραγματικά τα δάση και τις ζωές μας από τις πυρκαγιές -που θα γίνονται όλο και χειρότερες λόγω της κλιματικής κρίσης και των εκτεταμένων καυσώνων και περιόδων ξηρασίας που προβλέπεται να προκαλέσει- είναι η επένδυση στην πρόληψη.