Υπάρχει αυτό που αποκαλούμε ταυτότητα της πόλης ή η πορεία της αποτυπώνεται σε μια σειρά σκηνών και εικόνων; Ο όρος ταυτότητα, κατά τη γνώμη μου, δεν μπορεί να χρησιμοποιείται στις κοινωνικές επιστήμες και κυρίως στην ιστορία. Γιατί η Πάτρα, όπως κάθε πόλη, δεν είναι μία… Είναι πολλές. Μόνο η αποτύπωση σκηνών και εικόνων μπορεί να εκφράσει την πορεία της στο χρόνο.
Ας δούμε μερικές στη μακρά πορεία της:
Η Πάτρα, αν και από τις πρώτες πόλεις που επαναστάτησαν το 1821, κατάφερε να απελευθερωθεί μόλις τον Οκτώβρη του 1828. Αμέσως μετά Βούλγαρης, Καποδίστριας και δημογέροντες την οραματίστηκαν ως πόλη-λιμάνι, στραμμένη στη Δύση. Το νέο πολεοδομικό σχέδιο κατεβάζει την πόλη από την περιφέρεια του κάστρου στην παραλιακή ζώνη. Η νέα της θέση, το λιμάνι και οι εμπορικές ανταλλαγές, θα της εξασφαλίσουν ένα λαμπρό μέλλον. Αλλά και θα τη σφραγίσουν ανεξίτηλα.
Πάτρα, πόλη των μεταναστών και των προσφύγων. Οι πρώτοι εσωτερικοί μετανάστες ήρθαν στην πόλη αμέσως μετά την απελευθέρωση. Άλλοι ως αυτόχθονες και άλλοι ως πάροικοι και φερτικοί. Οι πρώτοι με δικαιώματα, οι δεύτεροι χωρίς, εκτός και αν μπορούσαν να τα εξαγοράσουν.
Στη συνέχεια ιταλοί καρμπονάροι, κυνηγημένοι από την πατρίδα τους, μαζί με ιταλούς τεχνίτες για τα έργα του λιμανιού και αργότερα του σιδηροδρόμου, δημιούργησαν την ακμαία ιταλική παροικία. Η εισροή συνεχίστηκε με τους 7.000 πρόσφυγες της μικρασιατικής καταστροφής. Οι τρεις προσφυγικοί συνοικισμοί αύξησαν τον πληθυσμό της πόλης από τις 35.000 σε πάνω από 40.000.
Εβδομήντα χρόνια μετά φτάνουν τα νέα προσφυγικά ρεύματα των «αθλίων». Ξεκίνησαν με τους Κούρδους και συνεχίστηκαν με Αφγανούς, Μπαγκλαντεσιανούς, Παλαιστίνιους. Στήνουν τον καταυλισμό τους δίπλα στο χείμαρρο Μείλιχο. Για δέκα χρόνια (1999–2009) η πόλη διχάζεται ανάμεσα σε αλληλέγγυους και σε πολέμιους. Και τα τελευταία χρόνια Σύριοι, Κασμιριανοί, Σουδανοί, Σομαλοί… δίνουν ζωή στα εγκαταλειμμένα εργοστάσια γύρω από το λιμάνι. Για άλλους καλοδεχούμενοι με αλληλεγγύη και για άλλους ενοχλητικοί και «βρωμιάρηδες».
Αλλά και πόλη εμπόρων, επιχειρηματιών και βιομηχάνων, που στην κατοχή πολλοί από αυτούς δεν δίστασαν να γίνουν και «συνεργάτες». Κάποιοι και μαυραγορίτες, ακόμη και δοσίλογοι. Η απελευθέρωση της πόλης, το ξημέρωμα της 4ης Οκτώβρη 1944, έγινε αναίμακτα, χωρίς συγκρούσεις ΕΑΜ και ταγματασφαλιτών. Το 12ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ προελαύνει στην Πάτρα και οι κάτοικοι υποδέχονται με λουλούδια τους απελευθερωτές. Αλλά μετά τα Δεκεμβριανά, ξεσπάει και στην Πάτρα ο εμφύλιος.
Πρώτα θύματα οι Πατρινοϊταλοί. Η πόλη όταν η κοινωνία φώναζε δικαιοσύνη και τιμωρία στους συνεργάτες, έδειξε με το δάκτυλο τα εξιλαστήρια θύματα: τους Πατρινοϊταλούς. Περίπου 3.000 «καταδικάστηκαν» με διοικητικό τρόπο σε απέλαση και η περιουσία τους δημεύτηκε.
Επόμενα θύματα τα μέλη της ΝΕ του ΕΑΜ. Κατηγορούνται για προδοσία με το νόμο που το ίδιο το ΕΑΜ είχε ψηφίσει στην κυβέρνηση εθνικής ενότητας. Καταδικάστηκαν σε πολύχρονη φυλάκιση – εξορία, επειδή το ΕΛΑΣ διάλυσε μια αντάρτικη ομάδα στο Άνω Καστρίτσι. Η ομάδα κρατούσε αναίτια όμηρο το διακεκριμένο μέλος της ΝΕ Γιάννη Σκαλτσά.
Οι ίδιοι έμποροι είναι αυτοί που στα τέλη τη δεκαετίας του 1960, μέσα από την καθιέρωση υψηλών συντελεστών δόμησης, κατεδάφισαν μια πανέμορφη νεοκλασική πόλη, για να κάνουν επιχειρήσεις με το σύστημα της αντιπαροχής.
Να μην ξεχνάμε και την Πάτρα φοιτητούπολη, που το 1973 την έβαλε στον χάρτη του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος με το δικό της Πολυτεχνείο. Ένα κίνημα που και στον καιρό των λοκντάουν μάς προσφέρει τη ζωντάνια του.
Στις μέρες μας η Πάτρα καταγράφεται σαν η πόλη των δημοκρατικών αγώνων. Προπύργιο του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του ‘80 και του ‘90. Αλλά και του ΣΥΡΙΖΑ τα τελευταία πέντε χρόνια. Συμπληρώθηκαν 193 χρόνια από την απελευθέρωση της Πάτρας. Η πόλη, θέατρο κοινωνικών και ταξικών αντιθέσεων, συνεχίζει την πορεία της. Μια πορεία που μόνον ως διαδοχικές σκηνές μπορούμε να αποτυπώσουμε και να μελετήσουμε.
