Η Πάτρα συμπύκνωσε την ανάπτυξη της μέσα σε λίγες δεκαετίες. Σήμερα καταναλώνει τα αποθέματα μνήμης της «καλής» εποχής, και αναζητεί, με δυσκολία, νέους δρόμους ανάπτυξης.
Η περιπέτεια της ανάπτυξης της πόλης, επεφύλαξε διαφορετική εξέλιξη, για καθένα από τα πολυποίκιλα στοιχεία της. Η οικονομική ανάπτυξη, χαρακτηρίστηκε και στηρίχτηκε σε μια δυναμική βιομηχανία και βιοτεχνία με πρωτοπόρα και καινοτομικά στοιχεία. Η επεξεργασία και το εμπόριο της σταφίδας, τον περασμένο αιώνα, δεν μονοπώλησε τις επιχειρησιακές επεκτάσεις, αλλα αντίθετα αποτέλεσε το στήριγμα για τη διεύρυνση σε κλάδους μεγαλύτερης προστιθέμενης αξίας και ανταγωνιστικότητας, με έντονο εξωστρεφή προσανατολισμό, επακόλουθο μιας επιχειρηματικής τάξης, επηρεασμένης από ξενόφερτες εμπειρίες και κουλτούρα, ικανής όμως, να επανεξάγει τεχνογνωσία και παραγωγικές πρακτικές (υφαντουργία, καλλιέργεια μεταξιού κ.λπ.), τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό (Νότια Ιταλία). Οι κλωστοϋφαντουργίες, οι βιομηχανίες παραγωγής χημικών προϊόντων, η οινοποιία, τα χυτήρια, η μεταλλουργία και τα μηχανουργεία, άνοιξαν το δρόμο και σε άλλους κλάδους εξωστρεφείς, όπως η βιομηχανία ελαστικών, ζυμαρικών, μπύρας κ.λπ. Το λιμάνι και ο σιδηρόδρομος (ΣΠΑΠ) μπόρεσαν να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των μεταφορών, δυτικά (Ιταλία - Ευρώπη) και ανατολικά (Αθήνα), υποβαθμίζοντας την επέκταση προς στην ενδοχώρα, προς τα νότια (Πελοπόννησος) και τα βόρια (Αιτωλοακαρνανία-Ήπειρο). Από τότε η περιφερειακή ανάπτυξη στηρίχτηκε σε αυτόνομες γεωγραφικές νησίδες, χωρίς σύνδεση και περιφερειακή συνοχή, τροφοδοτώντας, στο χρόνο, ανθεκτικές χωροταξικές ανισότητές.
Η ανάπτυξη της εργατικής τάξης και η διεκδικητική της οργάνωση κύλησε παράλληλα με την πορεία της ωρίμανσης μιας επιχειρηματικής τάξης (ο πρώτος σύνδεσμος βιομήχανων στην Ελλάδα ιδρύεται στην πόλη το 1922), που δεν κατάφερε, αργότερα, να μετατρέψει την παραγωγική πολυκλαδικότητα, σε ικανότητα προσαρμογής στις νέες συνθήκες της αγοράς (είσοδος στην ΕΕ κ.λπ.). Η παράλληλη πορεία των ταξικών πρωταγωνιστών, (κεφαλαίου - εργασίας) πέρασε μέσα από συγκρουσιακές συμπληγάδες μέσα σε ένα περιβάλλον κοινωνικού συμβολαίου, μέχρι να διαρραγεί, σαν αποτέλεσμα του επιχειρηματικού αφοπλισμού, από τη δεκαετία του ’60.
Αλλαγή παραγωγικού και κοινωνικού προτύπου
Σήμερα, η έλλειψη στρατηγικού, περιφερειακού, βιώσιμου αναπτυξιακού οράματος, δεν οδηγεί σε όποιο συγκροτημένο σχεδιασμό. Σε αυτή την οραματική αναπτυξιακή άπνοια εντάσσεται και η αδυναμία και η προγραμματική δυστοκία και ασυνέχεια του περιφερειακού αναπτυξιακού συνέδριου του ΣΥΡΙΖΑ (2018), όπως και η πληθωρισμένη και επαναλαμβανομένη διεξαγωγή αναπτυξιακών συνεδρίων, από άλλους φορείς.
Η οικολογική μετάβαση και η αλλαγή του παραγωγικού και κοινωνικού προτύπου είναι η μόνη βιώσιμη αναπτυξιακή διέξοδος, πλήρως ασύμβατη και ασυμβίβαστη με πολιτικές εξορύξεων υδρογονανθράκων στην «αυλή» της πόλης, τον Πατραϊκό, στις οποίες αναγνωρίζονται πολλοί, ακόμη και τμήμα της Αριστεράς.
Σε αυτή την «αναπτυξιακή αναμονή» ένα πολύτιμο κεφάλαιο γνώσης και εμπειρίας βρήκε χώρο και αναπτύχθηκε στο νεότευκτο Πανεπιστήμιο Πατρών (1962), που αρχικά απορρόφησε και φιλοξένησε, διαταξικά, τη νεολαία, μέχρι, σταδιακά να καταστεί ο νέος πόλος απασχόλησης, συμβάλλοντας στην ποιοτική ανασυγκρότηση του τριτογενούς τομέα.
Οι αριθμοί της κρίσης και οι αναπτυξιακά αδιέξοδα
Η αξία του παραγομένου πλούτου (ΑΠΑ), τα τελευταία 18 χρόνια, αυξάνεται, στο νομό Αχαΐας, μονο κατά 6,4% όταν το εθνικό ποσοστό είναι 23,5%, πολύ χαμηλότερο, τόσο σε σχέση με τις άλλες δυο νομαρχιακές ενότητες της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, (+18,5% στην Αιτωλοακαρνανία και +16,6% στην Ηλεία), όσο και με τις γειτονικές περιφέρειες (η Περιφέρεια Πελοποννήσου καταγράφει διπλάσιο ποσοστό αύξησης (21,9% σε σχέση με την ΠΔΕ 11,9%) , επιδεινώνοντας τις περιφερειακές ανισότητες. Η παραγωγική δομή του νομού υφίσταται τη μεγαλύτερη αλλαγή, υπερβαίνοντας και τις ισοπεδωτικές επιβαρύνσεις της εποχής των μνημονίων: το βάρος του πρωτογενούς τομέα μειώνεται από το +6,7% στο +5,3%, ο κατασκευαστικός κλάδος εξαφανίζεται, περνώντας από το +10% στο +1,8%, το εμπόριο από το 26,7% στο 21,6%, ενώ η Κεντρική Διοίκηση αυξάνει την παρουσία της κατά +44,6% (από 19,5% στο 28,2%).
Στην ιδια περίοδο, το κατά κεφαλή ακαθάριστο εγχώριο προϊόν αυξάνεται, κατά +16,7%, ενώ ο εθνικός μέσος όρος κατά +28,1% και το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών υποχωρεί στο 5,1% από το 5,8% του εθνικού συνόλου.
Μια καλή ευκαιρία εφαρμοσμένης πολιτικής
Σε αυτή τη φθίνουσα πορεία, ενδιάφερον παρουσιάζει η σύνθεση των πολιτικών εκπροσωπήσεων, τα όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης και η συγκρότηση και λειτουργία των πόλων εξουσίας στην πόλη. Η διαχρονική εκλογική ανθεκτικότητα της «προοδευτικής» παράταξης (πρώην Παπανδρέικο προπύργιο), δεν καταφέρνει να κεφαλαιοποιήσει, την παρουσία της στις λειτουργίες της πόλης και να σχεδιάσει και επιβάλει ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα. Οι δημοτικές αρχές, συνήθως στα αριστερά και η Περιφέρεια στα δεξιά-κεντροδεξιά, με αντιπαραγωγικές και γραφικές αντιπαλότητες, εργαλειοποιούνται για να καλύψουν την απουσία μιας κάποιας αναπτυξιακής πορείας. Οι τρεις τοπικοί πόλοι της εξουσίας, ο περιφερειάρχης, ο δήμαρχος, ο τοπικός Τύπος, εναλλάσσονται, στη διαμόρφωση της ανιαρής καθημερινής ατζέντας, συνθέτοντας ένα πετυχημένο μηχανισμό στασιμότητας, σε μια πόλη που έχει απωλέσει τον αστικό μοντερνισμό της. Ο ανασχεδιασμός και αναζωογόνηση της λειτουργίας του προοδευτικού τόξου στη πόλη, είναι η αναγκαία και ικανη συνθήκη διαμόρφωσης αναπτυξιακών πρωτοβουλιών, σε ένα πλαίσιο συμμαχιών και κοινωνικής συμμετοχής. Το Ταμείο Ανασυγκρότησης και Ανθεκτικότητας προσφέρει, για την προοδευτική παράταξη, μια καλή ευκαιρία εφαρμοσμένης πολιτικής.
Το μπλοκάρισμα και οι καθυστερήσεις στρατηγικών έργων κινδυνεύουν να μετατρέψουν τη στασιμότητα σε υπανάπτυξη. Η έλλειψη σιδηροδρομικής σύνδεσης της πόλης (η ασυγχώρητη μυωπία προώθησης ρυπογόνων οδικών αξόνων σε βάρος του σιδηροδρόμου: εκπομπές ρύπων 2,6 φορές μεγαλύτερες και κόστος μεταφοράς 5 φορές χαμηλότερο), η υπολειτουργία του λιμανιού, το εναλλακτικό ενεργειακο έλλειμα, το θαλάσσιο μέτωπο κ.λπ. συνθέτουν συγκεκριμένες παρεμβατικές στοχεύσεις, αναγκαία προϋπόθεση για τον συνεχώς αναβαλλόμενο, εντοπισμό του νέου μοντέλου ανάπτυξης της ευρύτερης περιοχής και της πόλης.
Σημείωση
Η όποια ανάγνωση και σχεδιασμός για την Πάτρα δεν μπορεί να αντιπαρέρχεται εκείνων των στοιχείων που την καθορίζουν διαχρονικά: τη γεωγραφική της θέση, την ιστορική της εξέλιξη έτσι όπως αυτή καθορίστηκε από τη μακροχρόνια πολυπολιτισμικότητα και οικονομική δραστηριότητα. Θησαυρός χρήσιμος, σαν αρχή: «Η Ιστορία της Πόλεως των Πατρών» του Στέφανου Θωμοπούλου, και «Πολιτική Ιστορία της Πάτρας» Βασίλης Λάζαρης, και τα δυο από Αχαϊκές Εκδόσεις.
