Καμία έκπληξη και τίποτα νέο: Αυτή θα μπορούσε να είναι η τηλεγραφική περίληψη των ειδήσεων που έρχονται από την Καταλονία. Παρά τις μεγάλες εντάσεις ανάμεσα στα κυριότερα αυτονομιστικά κόμματα, όπως ήταν αναμενόμενο, την 21η Μάη ο Πέρε Αραγκονές, ηγέτης της Ρεπουμπλικανικής Αριστεράς της Καταλονίας (ERC), εξελέγη πρόεδρος της Generalitat de Catalunya (ΣτΜ Generalitat είναι το όργανο το οποίο προωθεί και συντονίζει τη δραστηριότητα της κυβέρνησης), με ψήφους υπέρ των άλλων δύο σχηματισμών που διεκδικούν την απόσχιση της πλούσιας βορειοανατολικής περιφέρειας της Ισπανίας, Ενωμένοι για την Καταλονία (JxCAT) και Υποψηφιότητα Λαϊκής Ενότητας (CUP).
Οι εκλογές της 14ης Φλεβάρη έδωσαν, χάρις και σε μια εξαιρετικά μεγάλη αποχή (47%), μια πλειοψηφία σε ψήφους και έδρες στους αυτονομιστές, με μια διαφορά σε σχέση με το παρελθόν: για λίγες χιλιάδες ψήφους το ERC πέρασε για πρώτη φορά το JxCAT, τον σχηματισμό υπό την ηγεσία του πρώην προέδρου Κάρλες Πουτζντεμόντ, που έχει διαφύγει στο Βέλγιο έπειτα από τα γεγονότα του Οκτώβρη 2017. Οι ρεπουμπλικάνοι μπορούσαν έτσι να έχουν τον πρόεδρο των Generalitat, ένα αξίωμα το οποίο, πέρα από τη σύντομη περίοδο που το κατείχε ο Γιοσέπ Ταραντέλας κατά τη διάρκεια της μετάβασης στη δημοκρατία, το ERC δεν κατείχε από την εποχή της Δεύτερης Ισπανικής Δημοκρατίας στη δεκαετία του τριάντα.
Οι δεσμεύσεις του Αραγκονές
Χρειάστηκαν όμως πάνω από τρεις μήνες για να συμφωνήσουν οι τρεις αυτονομιστικοί σχηματισμοί, πλησιάζοντας τον κίνδυνο μιας επανάληψης των εκλογών. Οι αντικαπιταλιστές της CUP δίνουν εξωτερική στήριξη σε μια κυβέρνηση στην οποία το ERC και το JxCAT μοιράζονται ισότιμα τα κυβερνητικά καθήκοντα. Το αντίτιμο που χρειάστηκε να πληρώσει ο Αραγκονές για να πετύχει την πολυπόθητη προεδρία είναι παρά ταύτα πολύ υψηλό, αν ληφθεί υπόψη ότι οι σημαντικότερες αναθέσεις σε μια φάση σαν τη σημερινή – Οικονομία, Οικονομικά, Υποδομές, Υγεία, κλπ.– είναι των συμμάχων-εχθρών του κόμματος του Πουτζντεμόντ, όπως και η προεδρία της Βουλής. Εν ολίγοις, θα είναι το JxCAT, αυτό που θα ελέγχει σε μεγάλο βαθμό τα ευρωπαϊκά κονδύλια για την Καταλονία.
Στην ομιλία του για την ανάληψη καθηκόντων, ο Αραγκονές επανέλαβε τη γραμμή του ERC, το οποίο προσπαθεί να συνενώσει έναν κάποιο πραγματισμό –βασισμένο στον διάλογο με την κυβέρνηση της Μαδρίτης– με τη διεκδίκηση της ανεξαρτησίας, μια πιθανή παραχώρηση στους εταίρους του JxCAT που υπερασπίζονται τη μονομερή ρήξη με την Ισπανία. Οι προτεραιότητες της νέας περιφερειακής κυβέρνησης είναι, επομένως, εκτός από την οικονομική ανάκαμψη και την ολοκλήρωση της εμβολιαστικής εκστρατείας, ένα δημοψήφισμα για την αυτοδιάθεση σε συμφωνία με το ισπανικό κράτος σύμφωνα με το σκοτσέζικο μοντέλο και η αμνηστία για τους αυτονομιστές πολιτικούς που έχουν καταδικαστεί ή διαφύγει στο εξωτερικό για τα γεγονότα του 2017.
Δύσκολο καθήκον
Όπως συμβαίνει συχνά στην καταλανική πολιτική, η ρητορική και ένα είδος επικής ομιλίας είναι κυρίαρχες, παρόλο που οι καιροί είναι πολύ διαφορετικοί από ό,τι ήταν πριν από μερικά χρόνια. Είναι αλήθεια ότι στις τελευταίες περιφερειακές εκλογές τα αυτονομιστικά κόμματα ξεπέρασαν για πρώτη φορά το ψυχολογικό όριο του 50% των ψήφων, έχασαν όμως πάνω από 600.000 ψηφοφόρους και όλες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι καταλανοί που είναι υπέρ της ανεξαρτησίας εξακολουθούν να μειώνονται και είναι πλέον γύρω στο 40%. Για το 75% του πληθυσμού το κύριο πρόβλημα είναι η υγειονομική κρίση και πάνω απ’ όλα η οικονομική κρίση που προκλήθηκε από τον Covid-19, που γίνεται εξαιρετικά αισθητή σε μια περιφέρεια όπου το ένα τρίτο των απασχολούμενων εξαρτάται από τον τουρισμό. Ας προσθέσουμε επιπλέον ότι η τελευταία νομοθετική περίοδος ήταν εντελώς άχρηστη, πρώτα υπό την προεδρία του Γιοάκιμ Τόρα, που φρόντιζε περισσότερο να ανάβει τα πνεύματα παρά να κυβερνά, και, μετά την αδυναμία άσκησης καθηκόντων του, με μια κυβέρνηση που λειτούργησε πάνω από έξη μήνες.
Ο Αραγκονές έχει επομένως μπροστά του ένα πολύ δύσκολο καθήκον. Πρώτα-πρώτα, επειδή οι σχέσεις με το JxCAT, παρά τη συμφωνία της τελευταίας στιγμής, είναι σε ιστορικό μίνιμουμ. Κατά δεύτερο λόγο, επειδή η κυβερνητική σταθερότητα δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη: από τη μία πλευρά, ένα τμήμα του JxCAT, κοντά στον Πουτζντεμόντ, προτιμούσε να πάει σε επανάληψη των εκλογών και βλέπει με κακό μάτι την προεδρία του Αραγκονές. Από την άλλη, η CUP εγγυήθηκε τη στήριξή της μόνο μέχρι τις αρχές του 2023, όταν θα πρέπει να συζητηθεί μια πρόταση εμπιστοσύνης για να φανεί αν έχει τηρηθεί η συμφωνία που υπογράφτηκε από τους δύο σχηματισμούς. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το πρόγραμμα της CUP είναι ακροαριστερό, ενώ εκείνο του JxCAT είναι μιας νεοφιλελεύθερης δεξιάς που κλείνει το μάτι σε εθνικιστικές και ταυτοτικές παρεκκλίσεις, δεν είναι καν δεδομένο ότι η κυβέρνηση θα διαρκέσει μέχρι τότε.
Η επιρροή στην ισπανική κυβέρνηση
Πρέπει εξάλλου να καταλάβουμε πόσο όλο αυτό θα επηρεάσει τη σταθερότητα της ισπανικής κυβέρνησης: καλό είναι να θυμόμαστε ότι ο Πέδρο Σάντσεθ κυβερνά με μειοψηφία, μαζί με το Unidas Podemos, βασιζόμενος στη στήριξη διάφορων περιφερειακών και εθνικιστικών σχημάτων σε ένα Κοινοβούλιο πολύ κατακερματισμένο. Παρά τις πιέσεις που αφορούν τον Πουτζντεμόντ, ο οποίος θα προτιμούσε να ρίξει τη σοσιαλιστική κυβέρνηση με τη λογική του «όσο χειρότερα, τόσο το καλύτερο», το ERC εγγυήθηκε ότι θα εξακολουθήσει να στηρίζει τον Σάντσεθ. Προφανώς, θα πρέπει να υπάρξουν εξελίξεις στην επίλυση του καταλανικού ζητήματος, αρχής γενομένης από την αμνηστία των φυλακισμένων αυτονομιστών, τους οποίους υπερασπίστηκε πάλι ο σοσιαλιστής ηγέτης, παρά την αντίθετη γνώμη του Ανώτατου Δικαστηρίου, προκαλώντας την οργή της δεξιάς, η οποία, από το Vox μέχρι τους Ciudadanos και το Λαϊκό Κόμμα (ΡΡ), οργάνωσε διαδηλώσεις και συλλογή υπογραφών ενάντια στην κυβέρνηση. Ο Σάντσεθ υπερασπιζόταν πάντα τη χαλάρωση με τη Βαρκελώνη, αλλά το τραπέζι διαλόγου που συστάθηκε τον Φεβρουάριο του 2020, δεν συνεδρίασε πλέον λόγω Covid και λόγω απουσίας μιας κυβέρνησης στην Καταλονία.
Ο Σάντσεθ θα πρέπει τώρα να κάνει την πρώτη κίνηση, αποφεύγοντας τον εκφοβισμό μιας όλο και πιο πολεμοχαρούς δεξιάς, ενθαρρυμένης από τη νίκη στις περιφερειακές εκλογές της Μαδρίτης του στελέχους του Λαϊκού Κόμματος Ντίας Αγιούσο, που βλέπει κάθε βήμα προς τον διάλογο με τον αυτονομισμό ως μια υποχώρηση ή μια προδοσία. Από την άλλη, ο Αραγκονές θα πρέπει να είναι ικανός να κρατήσει το πηδάλιο, χωρίς να υποχωρήσει στους σκληροπυρηνικούς εκβιασμούς του JxCAT και προωθώντας ένα κυβερνητικό πρόγραμμα που ασχολείται με συγκεκριμένα ζητήματα και όχι με το φύλο των αγγέλων. Ο κίνδυνος, σε αντίθετη περίπτωση, δεν είναι η ανεξαρτησία της Καταλονίας, εντελώς μη ρεαλιστική πιθανότητα αυτή τη στιγμή, αλλά η χρόνια καταλανική και ισπανική αστάθεια. Και, αυτό θα είναι ένα ανέλπιστο δώρο στη δεξιά του Λαϊκού Κόμματος και του Vox, όλο και πιο περιχαρακωμένων σε ριζοσπαστικές θέσεις.