H νέα ριζοσπαστικότητα που βλέπουμε να αναδύεται σε αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής, αποτυπώνει την πλήρη καταστροφή που έχουν προκαλέσει στους λαούς οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές, αναφέρει στην «Εποχή» ο καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Παναμά, Ολμέντο Μπελούτσε. Παράλληλα, επισημαίνει ότι υπάρχει ανάγκη να οικοδομηθεί μια νέα Αριστερά, πέρα από το παράδειγμα των προοδευτικών κυβερνήσεων που είδαμε τις δύο τελευταίες δεκαετίες. Μια Αριστερά που δεν θα διαβάζει τον νεοφιλελευθερισμό μόνο στην οικονομική του διάσταση και δεν θα αφήνει στην άκρη άλλες διεργασίες διακλάδωσης του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, όπως, για παράδειγμα, αυτές που αναδεικνύουν οι τοπικοί αγώνες ενάντια στον εξορυκτισμό, τα κινήματα των αυτόχθονων και οι κινητοποιήσεις για τα δικαιώματα των γυναικών και των LGBTQI.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι καταστροφικές συνέπειες του νεοφιλελευθερισμού είναι αυτές που διαμορφώνουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορούμε να διαβάσουμε τις τρέχουσες εξελίξεις στη Λατινική Αμερική;
Η συνέπεια των 30 έως 40 ετών νεοφιλελεύθερων πολιτικών είναι η σημαντική αύξηση της κοινωνικής ανισότητας, της φτώχειας, της ανεργίας, των χαμηλών μισθών, της λεηλασίας των φυσικών πόρων, της βίας σε όλες τις μορφές της, των φυλετικών διακρίσεων, και των διακρίσεων λόγω φύλου. Το αποτέλεσμα των δεκαετιών εφαρμογής των νεοφιλελεύθερων πολιτικών στη Λατινική Αμερική είναι καταστροφικό, και φαίνεται πολύ καλά στις εικόνες των χιλιάδων μεταναστών που αφήνουν την Ονδούρα, τη Γουατεμάλα και το Ελ Σαλβαδόρ περπατώντας με τα παιδιά τους στην αγκαλιά τους, και των ανήλικων παιδιών που πηγαίνουν μόνα τους. Ο λόγος για αυτό είναι απλός: δεν υπάρχει τρόπος να κερδίσεις τα προς το ζην, δεν υπάρχει δουλειά, κανένα παρόν και κανένα μέλλον.
Τι ρόλο έχουν παίξει στις εξελίξεις τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν από την πανδημία και τα οποία επιδείνωσαν με τρόπο τραγικό τις αδυναμίες που προϋπήρχαν;
Η κρίση που δημιουργήθηκε από τις δεκαετίες των νεοφιλελεύθερων πολιτικών ήταν ήδη παρούσα πριν από την πανδημία, όπως και η δημοσιονομική κρίση των κρατών, που αδυνατούσαν να αναλάβουν τις δημοσιονομικές δεσμεύσεις τους και πνίγηκαν μπροστά σε μια συστηματική πτώση των τιμών των πρώτων υλών (συνεχίζουμε να είμαστε μόνο εξαγωγείς), τουλάχιστον από το 2015. Η δημοσιονομική κρίση επιδείνωσε το δημόσιο χρέος. Το γεγονός είναι ότι η πανδημία αποκάλυψε τις αδυναμίες των συστημάτων της υγείας και της παιδείας μέσα από τα χρόνια των κοινωνικών περικοπών, των ιδιωτικοποιήσεων, και των οπισθοδρομικών δημοσιονομικών πολιτικών. Η Λατινική Αμερική είναι ανάμεσα στις περιοχές που έχουν πληγεί περισσότερο από τον Covid-19, και ο αριθμός των θανάτων και των λοιμώξεων ήταν τεράστιος. Η Βραζιλία είναι η δεύτερη χώρα του κόσμου σε θνησιμότητα με απόλυτους όρους, αφού ξεπέρασε το μισό εκατομμύριο θανάτους, και, σε σχέση με τον πληθυσμό του, το Περού με περίπου 90 χιλιάδες θανάτους. Χώρες όπως η Κολομβία, η Χιλή, το Μεξικό ή ο Παναμάς είχαν επίσης υψηλά ποσοστά θανάτων, που αποδεικνύουν την επισφάλεια των συστημάτων δημόσιας υγείας.
Πώς ερμηνεύεις αυτήν την κοινωνική δυναμική που βλέπουμε να αναδύεται το τελευταίο διάστημα σε αρκετές χώρες;
Η δυστυχία, η ανεργία, και η ανισότητα που έχει προκαλέσει ο νεοφιλελευθερισμός επιδεινώθηκαν τον τελευταίο ενάμιση χρόνο ως αποτέλεσμα των συνεπειών της πανδημίας του Covid-19. Όμως η στροφή προς την εκλογική Αριστερά, είτε προς τους λεγόμενους «προοδευτικούς» είτε για πιο ριζοσπαστικούς υποψήφιους, είχε προηγηθεί με τα κοινωνικά ξεσπάσματα, τις μαζικές κινητοποιήσεις και τους αγώνες στους δρόμους, ειδικά της νεολαίας. Ο κοινός παράγοντας αυτών των εξεγέρσεων, που ξεκίνησαν πριν από την πανδημία (Χιλή, Εκουαδόρ), ήταν η επιβολή των φορολογικών μεταρρυθμίσεων που επιβλήθηκαν από το ΔΝΤ για να ρίξουν, έμμεσα και άμεσα, την κρίση στις πλάτες των λαών. Αυτές οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές έχουν αποκηρυχθεί πλέον περισσότερο λόγω της πανδημίας, όπως στην περίπτωση της Κολομβίας.
Πόσο εφικτό θεωρείς ότι είναι να μπούμε σε μια νέα εποχή προοδευτικών μετατοπίσεων στις χώρες της Λατινικής Αμερικής;
Πιστεύω ότι η εμπειρία του Περού με τον δάσκαλο Πέδρο Καστίγιο δείχνει τον δρόμο. Οι πιο εκμεταλλευόμενες κοινωνικές ομάδες αυτής της χώρας ψήφισαν μια εναλλακτική λύση που ήταν το αντίθετο από τα παραδοσιακά κόμματα της αστικής τάξης, δυσφημισμένα από τις νεοφιλελεύθερες πολιτικές και από την ανεξέλεγκτη διαφθορά. Σε αντίθεση με αυτό που συνέβη σε άλλες χώρες και άλλες φορές, στο Περού ολόκληρη η Αριστερά ένωσε τις δυνάμεις της υποστηρίζοντας την πρόταση του Καστίγιο, ενώ ήξερε πώς να ανοίξει την πρότασή του για ένταξη σε πολλές κοινωνικές ομάδες. Είναι το αντίθετο από αυτό που συνέβη στον Ισημερινό, όπου οι εκλογικές προτάσεις των αυτόχθονων και ο κορεαϊκός προοδευτισμός δεν έχτισαν γέφυρες μεταξύ τους, γεγονός που κατέστησε δυνατή τη νίκη του δεξιού υποψηφίου. Πιστεύω ότι εάν ο Καστίγιο καταφέρει να ανακηρυχθεί πρόεδρος και εάν παραμείνει άφθαρτος, με όλες τις προσδοκίες και τις ελπίδες που έχει δημιουργήσει, μπορεί να γίνει ο άξονας για την οικοδόμηση ενός ηπειρωτικού κινήματος ενότητας και εθνικής απελευθέρωσης, παρόμοιο με αυτό που πέτυχε ο Ούγκο Τσάβες πριν από 20 χρόνια.
Έχεις αναφερθεί στην ανάγκη οικοδόμησης μιας νέας Αριστεράς στη Λατινική Αμερική. Να πούμε περισσότερα πάνω σε αυτό; Ποιο είναι το περίγραμμα της πρότασής σου;
Είναι απαραίτητο να οικοδομήσουμε μια νέα Αριστερά που θα ξεπερνά τα όρια και τα λάθη των προηγούμενων προοδευτικών κυβερνήσεων. Μια Αριστερά που δεν θα περιορίζεται σε μέτρα ενίσχυσης που χρηματοδοτούνται από τις εξαγωγές, των οποίων οι τιμές μειώνονται, ή από τα δάνεια. Που θα τολμά να βάλει χέρι στην τσέπη της αστικής τάξης, με μια προοδευτική φορολογική μεταρρύθμιση, στην οποία όποιος κερδίζει τα περισσότερα θα πληρώνει και περισσότερα. Μια νέα Αριστερά που δεν θα παραμένει μόνο στα οικονομικά αιτήματα και δεν θα φοβάται να ταυτιστεί με τα δικαιώματα που διεκδικούν οι φεμινίστριες, οι LGBTQI, οι αυτόχθονες, οι κοινότητες των άφρο πληθυσμών. Εν ολίγοις, μια Αριστερά που θα υπερασπίζεται ως αρχή την προώθηση των νέων δικαιωμάτων, πέρα από την παλιά Αριστερά που παίζει το παιχνίδι των πιο καθυστερημένων τμημάτων των κοινωνιών μας.