Τι θα μπορούσε να είναι πιο εντυπωσιακό για τον μικρόκοσμο της παγκόσμιας ποίησης από το γεγονός ότι ένας ποιητής που αδιαφόρησε για τη γραφή της και την εγκατέλειψε πριν καλά-καλά την αρχίσει, που έγραψε ελάχιστα, θεωρείται από τους περισσότερους ειδήμονες του είδους, ένας από τους πιο σπουδαίους ποιητές όλων των εποχών; Ο βίος και η πολιτεία αυτού; Οι επαναστάσεις που η γραφή του επέφερε για να επηρεάσει τις επόμενες γενιές της ποίησης;
Ο λόγος για τον Αρθούρο Ρεμπώ, τον διασημότερο ποιητή του κόσμου εδώ και εκατό και πλέον χρόνια, τον λυρικό με τις περισσότερες πωλήσεις, σύμφωνα με τον σύγχρονο βιογράφο, Γκράχαμ Ρομπ, και την πρόσφατη κυκλοφορία της πανέμορφης, με σκληρό εξώφυλλο, έκδοσης της Κάπα Εκδοτικής, Ρεμπώ: Ποιήματα, Μια Εποχή στην Κόλαση, Εκλάμψεις, Επιστολές, Μαρτυρίες, σε κείμενα και μεταφράσεις του ποιητή Στρατή Πασχάλη.
Ο Στρατής Πασχάλης έχει ασχοληθεί ίσως περισσότερο από οιονδήποτε άλλο ποιητή στη χώρα μας με τον Αρθούρο Ρεμπώ. Μιλήσαμε μαζί του με αφορμή την παραπάνω έκδοση.
Έχετε ασχοληθεί πολύ και για χρόνια με τον Ρεμπώ. Με την παρούσα έκδοση, τι είναι εκείνο που προστίθεται, που συμπληρώνει τις προηγούμενες;
Κατά κύριο λόγο πρόκειται για επανέκδοση με προσθήκες. Βέβαια, επεξεργάστηκα ορισμένα μέρη και ξαναδούλεψα ολόκληρα ποιήματα. Επίσης, περιλαμβάνει κάποια ποιήματα τα οποία είχα μεταφράσει κατά καιρούς και δεν είχαν περιληφθεί στις προηγούμενες εκδόσεις. Κυρίως, παρουσιάζω εδώ για πρώτη φορά τη δική μου εκδοχή για το δεύτερο από τα πιο διάσημα ποιητικά κείμενά του, το «Μια εποχή στην κόλαση». Θά ’λεγε κανείς ότι συγκεντρώνεται σε αυτόν τον τόμο σχεδόν το πιο αντιπροσωπευτικό μέρος του έργου του, το οποίο δεν ήταν και μεγάλο. Σίγουρα τα τρία του αριστουργήματα: εκτός από την «Εποχή», το «Μεθυσμένο καράβι» και οι «Εκλάμψεις». Επίσης, περιλαμβάνονται και όλες οι επιστολές που είχα μεταφράσει παλιά καθώς και διάφορες μαρτυρίες που διαγράφουν την περιπετειώδη ζωή του σαν μια τοιχογραφία. Προσπάθησα μια σύνθεση που να θυμίζει αφήγημα. Με αυτά ως υλικό οι εκδόσεις Κάπα Εκδοτική έχουν φτιάξει ένα θαυμάσιο τόμο. Πραγματικό έργο τέχνης.
Ο Ρεμπώ, παρά το γεγονός ότι έγραψε ελάχιστα και εγκατέλειψε την ποίηση νωρίς, έχει απασχολήσει τους ποιητές και τους φιλολόγους σε εντυπωσιακό βαθμό. Πώς εξηγείται το γεγονός ότι ο ποιητής αυτός συνεχίζει να συγκινεί, να επιδρά με τόση δυναμικότητα στους ποιητές όλων των ηλικιών σε όλον τον πλανήτη;
Γιατί ξεπερνά όλες τις ταμπέλες που προσπάθησαν να του φορέσουν –χριστιανός, μυστικιστής, συμβολιστής, παρακμίας, μηδενιστής, αναρχικός, νιτσεϊκός, υπερρεαλιστής, μπιτ, χίππης, ροκ, κ.λπ.– και εκφράζει την αιώνια εφηβεία και την πνευματική επανάσταση χωρίς συμβιβασμούς. Γι’ αυτό παραμένει ατοποθέτητος. Ο Σεφέρης αναφέρει κάπου στις Δοκιμές πως ο Ρεμπώ είναι μια από τις δυναμικότερες ιδιοσυγκρασίες των ευρωπαϊκών γραμμάτων. Λίγο το θεωρώ. Εγώ θα έλεγα μία από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες του Δυτικού κόσμου. Τις πιο προφητικές και ενορατικές. Γι’ αυτό κι εγκατέλειψε τη γραπτή ποίηση. Γιατί την θεώρησε πολύ λίγη ώστε να περιλάβει όλη την εμπειρία που προκύπτει από μια βαθιά και ριψοκίνδυνη βίωση της ύπαρξης. Για εκείνον η ποιητική γραφή ήταν μόνο ένα μέσον. Η ποίηση όμως ήταν μια θρυλική εσωτερική περιπέτεια με τίμημα τον πόνο, τη μοναξιά… Δεν τον κατάλαβαν, κι αυτό πάντα είναι οδυνηρό, η συνειδητοποίηση της απόλυτης ερημιάς. Που τον έκανε να δείχνει τον κακό του εαυτό από αγανάκτηση και θλίψη, ενώ ήταν γεμάτος από τρυφερή ανάγκη να αγαπηθεί. Γι’ αυτό κι έφυγε τελικά…
Είναι ο Ρεμπώ ποιητής το έργο του οποίου επιδέχεται πολλαπλές ερμηνείες; Πιστεύετε ότι το έργο είναι ανεξάντλητη πηγή για έρευνα;
Ναι, νομίζω πως επιδέχεται πολλές αναγνώσεις και πολλές ερμηνείες. Γιατί είναι, σε μεγάλο μέρος του, ερμητικό και νοηματικά μετέωρο όπως και όλα τα σπουδαία έργα άλλωστε. Πολλές φορές μοιάζει κι εντελώς ακατανόητο. Μια σειρά από γρίφους που όμως δεν γίνονται ποτέ στείρα εκκεντρικότητα. Γιατί διαπνέονται από την πνοή μιας αθωότητας. Αυτό, άλλωστε, ήταν που πάντα με τράβηξε να τον διαβάζω και πάντα ν’ απορώ. Επίσης, υπάρχουν ποιήματα ασύλληπτης πρωτοτυπίας ως προς την εικόνα. Είναι ο πρώτος που τόλμησε να μιλήσει για τη φύση με όρους της τότε τεχνικής, της βιομηχανίας, του εμπορίου, σε ένα αλχημικό κράμα φοβερά σύγχρονο. Ψυχεδελικές εικόνες χωρίς τις χλιαρές ωραιολογίες και τις εξάρσεις του ρομαντισμού. Ο πρώτος που τόλμησε να ονομάσει ένα πεζό του ποίημα Σονέτο. Πράγματα που κάνουμε εμείς σήμερα θεωρώντας τα ύψιστη καινοτομία, εκείνος τα έκανε ήδη πριν εκατό πενήντα χρόνια… Θυμάμαι τον πρώτο καιρό που τον ανακάλυψα, στην εφηβεία μου, με πόση έκπληξη έβρισκα στις σελίδες των Εκλάμψεων κάποια κομμάτια να μοιάζουν με παράξενες παιδικές ζωγραφιές. Πώς ηχούσαν οι μαγικές φράσεις του!
Η πάνω λίμνη αχνίζει διαρκώς. Ποια μάγισσα θα μείνει ορθή μες στο λευκό ηλιοβασίλεμα; Ποιες φυλλωσιές μενεξεδένιες θα σκύψου;
*
Στην αδελφή μου μοναχή Λουίζ Βανάεν ντε Βορενγκέμ: - Η κυανή καλύπτρα της στραμμένη προς τα πελάγη του Βορρά. – Για τους ναυαγισμένους.
Στην αδελφή μου μοναχή Λεονί Ωμπουά ντ’ Ασμπύ. Μπάου, προσκυνώ – το χόρτο του καλοκαιριού όλο βουή και βρώμα. – Για των μανάδων και των παιδιών τον πυρετό.
Στη Λούλου, –το τελώνιο– που διατηρεί μια προτίμηση για τα προσευχητήρια εκείνου του καιρού που οι γυναίκες ήταν Φίλες κι η μόρφωση ελλιπής.
*
Στην κλίση της πλαγιάς οι άγγελοι στριφογυρνούν τις μάλλινες εσθήτες τους μέσα στ’ ατσάλινα και σμαραγδένια χόρτα.
Γι’ αυτό, αν και υπήρξε δύσκολος χαρακτήρας, να γιατί δεν μπορείς να του κρατήσεις κακία, αφού πάντα θα τον συγχωρείς σα να πρόκειται για ένα αγγελικό και δαιμόνιο παιδί. Ένα «τρομερό» παιδί.
Για σας ο Ρεμπώ τι σημαίνει;
Ο Ρεμπώ στάθηκε ένας από τους λόγους που άρχισα να γράφω ποίηση. Σαγηνεύτηκα από τα πεζά του ποιήματα που είναι σα να αποτυπώνουν κάτι όπως οι μαθηματικές εξισώσεις με υλικά της φύσης, του δρόμου, των παραμυθιών… τόσο γοητευτικά. Παλιές γκραβούρες και φανταστικά παιχνίδια που βρίσκει κανείς σ’ ένα κελάρι, αλλά και τεχνάσματα της τεχνολογίας μιας virtual πραγματικότητας στην οθόνη… Και τα δύο μαζί συγχρόνως σαν μια περίπλοκη φαντασμαγορία αφοπλιστικής αγνότητας. Όπου τα πάντα σημαίνουν ποίηση και τίποτε άλλο.