Έλενα Χουζούρη «Στη σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού», εκδόσεις Πατάκη, 2021
Τον Οκτώβριο του 1987 η υπόθεση του Μιχάλη Πρέκα είχε προκαλέσει, όπως ήταν φυσικό, τεράστιο θόρυβο. Τριάντα τέσσερα χρόνια μετά, εμπνέει ένα μυθιστόρημα. Είναι το βιβλίο «Στη σκοτεινή πλευρά του Φεγγαριού» της Έλενας Χουζούρη. Η ίδια γράφει σε σημείωμά της στο τέλος: «το μυθιστόρημα βασίζεται σε ένα πραγματικό περιστατικό που συνέβη τον Οκτώβριο του 1987, και συγκεκριμένα στην εν ψυχρώ εκτέλεση του αναρχικού Μιχάλη Πρέκα από τις αστυνομικές δυνάμεις, στην Καλογρέζα». Στη συνέχεια σπεύδει να σημειώσει ότι ωστόσο όλα τα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι φανταστικά, συμπεριλαμβανομένου του κεντρικού ήρωα. Ο κεντρικός ήρωας, το alter ego του Πρέκα, στο μυθιστόρημα έχει το παρατσούκλι «Άτακτος». Και όπως προσθέτει η συγγραφέας, δηλώνοντας με ειλικρίνεια τις πηγές της έμπνευσής της, «στο χτίσιμο του χαρακτήρα του συνέβαλαν τα μυθιστορήματα “Ανεξέλεγκτα στοιχεία” του Στεφάν Οσμόν (Πόλις) και “Πατρίδα” του Φερνάντο Αραμπούρου (Πατάκης). Όσο για τον τίτλο, αυτός είναι εμπνευσμένος από τον ομώνυμο δίσκο των Pink Floyd που παίζει κεντρικό ρόλο στο βιβλίο.
Η Έλενα Χουζούρη, η οποία πρόσφατα εξελέγη γραμματέας της Εταιρείας Συγγραφέων, καταπιάνεται λοιπόν με ένα δύσκολο θέμα, το θέμα της λεγόμενης τρομοκρατίας, και της αντιμετώπισής της από τις διωκτικές αρχές, θέμα που έχει απασχολήσει, με μικρότερη ή μεγαλύτερη επιτυχία, κι άλλους συγγραφείς -όχι πάντως πολλούς- όπως ο Χρ. Χωμενίδης ή ο Άρης Μαραγκόπουλος. Βέβαια εδώ το ενδιαφέρον νέο στοιχείο είναι ότι η Χουζούρη δεν καταπιάνεται με το βαρύ πυροβολικό του αντικειμένου, οργανώσεις δηλαδή σαν της 17 Νοέμβρη, αλλά με ιστορίες λίγο ως πολύ επιγόνων της σε ένα πλαίσιο πιο ατομικών και λιγότερο βίαιων διαδρομών. Ο ήρωας είναι ένας και μόνο, δεν παρακολουθούμε δηλαδή τη ζωή μιας οργάνωσης, οι σύντροφοί του παίζουν εντελώς δευτερεύοντα ρόλο, ενώ συμπρωταγωνιστές είναι κοντινοί του άνθρωποι που νοιάζονται γι’ αυτόν, αλλά είναι εκτός των δραστηριοτήτων του.
Στο βιβλίο αφηγητής είναι ο δημοσιογράφος Δημήτρης Κ., επιστήθιος φίλος του αδελφού του «Άτακτου», του Τάσου. Οι τρεις αυτοί είναι τα βασικά πρόσωπα του βιβλίου. Βέβαια ήδη στην πρώτη σελίδα μαθαίνουμε τον θάνατο του «Άτακτου», κατά κόσμον Μανόλη Π. Ένας ανώνυμος σύντροφός του τηλεφωνεί στον Δημήτρη Κ. νωρίς το πρωί και του λέει «Έφαγαν σήμερα το πρωί τον Άτακτο. Οι μπάτσοι».
Ο Δημήτρης Κ. και ο Τάσος είναι παλιοί φίλοι, με κοινή θητεία στις οργανώσεις του ΚΚΕ. Ο Δημήτρης έχει διαγραφεί, ο Τάσος παραμένει, παντρεμένος μάλιστα με τη γυναίκα που πρωτοστάτησε στη διαγραφή του Δημήτρη. Ο Δημήτρης φοίτησε στη Νομική, ήταν μάλιστα και στην κατάληψή της το 1973, ενώ γνώρισε και την «περιποίηση» της Αστυνομίας της χούντας, καθώς συνελήφθη στις αρχές του ’74. Ο «Άτακτος» είναι αρκετά μικρότερος σε ηλικία. Στην πραγματικότητα καθένα από τα τρία αυτά πρόσωπα συμβολίζει ένα διαφορετικό αριστερό πρότυπο. Στο πρόσωπο του Τάσου συμβολίζεται η κομματική ορθοδοξία, στο πρόσωπο του αδελφού του Μανόλη ο αναρχισμός με κάποια ροπή προς τον ένοπλο αγώνα (για τον Τάσο «όλοι αυτοί είναι προβοκάτορες») και στο πρόσωπο του αφηγητή Δημήτρη μία ενδιάμεση κατάσταση, ενός ανένταχτου αριστερού που παλεύει στη συνείδησή του ανάμεσα στη λογική και το συναίσθημα. Τη λογική που λέει ότι δεν μπορεί να εγκρίνει ένοπλες λύσεις και του συναισθήματος που ορισμένες φορές τον κάνει ενδόμυχα να χαίρεται για ενέργειες των «πιστολάδων», λ.χ. όταν σκότωσαν και τον δικό του βασανιστή.
Το μυθιστόρημα δεν παρακολουθεί τη δράση χρονολογικά, άλλωστε διαδραματίζεται όλο σε μια μέρα. Διερευνά ωστόσο ψυχικές στάσεις, ενώ μπαίνει προσεκτικά και στο ναρκοπέδιο των κινήτρων που μπορεί να οδηγήσουν κάποιον όπως τον «Άτακτο» σε ένοπλη δράση. Εδώ ο Τάσος είναι το αντίβαρο, αφού κομουνιστής μεν, ορθόδοξος δε, απορρίπτει τα όπλα. Τα όπλα στα οποία ωστόσο, κάτω από άλλες συνθήκες, είχε καταφύγει ο πατέρας τους, που ήταν σύντροφος του Άρη Βελουχιώτη, εξορίστηκε, βασανίστηκε και πέθανε νέος. Ο «Άτακτος», όπως αναφέρεται για τον Πρέκα ότι έκλεβε πολυτελή αυτοκίνητα όταν ήταν μικρός και τον κυνηγούσε η αστυνομία, κλέβει μια βέσπα 12 ετών. Στο τέλος μαθαίνουμε τον πραγματικό λόγο αυτής της πράξης. Επίσης πριν σκοτωθεί από σφαίρες αστυνομικών, ο «Άτακτος» έχει προλάβει να αποκτήσει παιδί και η σύντροφός του Ζωή, όπως και η Βαγγελιώ Βογιατζή, μεγαλώνει για ένα διάστημα το μωρό στη φυλακή.
Ο Δημήτρης Κ., μέσα σε μια μέρα, θα καταφέρει να μάθει πράγματα που δεν ήξερε για τον μικρό Μανόλη, φωτίζοντας μια συγκεκριμένη διαδρομή. Το ερώτημα που τον βασανίζει μέχρι τέλους είναι: «είναι δυνατόν η απάντηση να είναι ο θάνατος;». Κι αυτό είτε αφορά θανάτους άλλων, είτε του ίδιου του «Άτακτου». Η Χουζούρη διαπραγματεύεται έντιμα το υλικό της και το θέμα της, κρατώντας βέβαια ισορροπίες αλλά και φτιάχνοντας πειστικούς χαρακτήρες που αναδεικνύουν πολλές διαστάσεις. Δεν καταλήγει βέβαια σε οριστικές απαντήσεις, συμπεράσματα, προβλέψεις –πώς θα μπορούσε άλλωστε;– παρά τις πιο πολιτικά ορθές αποφάνσεις στον υπότιτλο του εξωφύλλου («Μια παλιά ιστορία») και στην κατακλείδα του οπισθοφύλλου («Ένα μυθιστόρημα-ρέκβιεμ για μια εποχή που πέρασε ανεπιστρεπτί).