«Αν χρειάζεσαι βοήθεια, έλα σε μένα». Χάρη σε αυτά τα λόγια και την έμπρακτη στάση αλληλεγγύης της σερβιτόρας στην Ηλιούπολη, την περασμένη εβδομάδα όχι μόνο κατάφερε να σωθεί η 18χρονη από την κακοποίηση και την εξαναγκαστική σεξουαλική διακίνησή της από τον 39χρονο αστυνομικό, αλλά άρχισε να ξεσκεπάζεται κι ένα ολόκληρο κύκλωμα trafficking γυναικών.
Μέχρι την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές έχει συλληφθεί ένα ακόμα άτομο που εμπλέκεται στο κύκλωμα, ενώ η δικηγόρος της, Αντωνία Λεγάκη, έχει κάνει λόγο και για άλλες επιζήσασες που ήρθαν σε επικοινωνία μαζί της, περιγράφοντάς της και την εμπλοκή κι άλλων αστυνομικών στο κύκλωμα. Παράλληλα ήρθε στο φως και ο βιασμός της 18χρονης από τον πατέρα της απ’ όταν ήταν 11 χρονών, οδηγώντας στη σύλληψή του, όπως και η κακοποίηση της πρώην γυναίκας του αστυνομικού από τον ίδιο.
«Πρόκειται για μια συγκλονιστική υπόθεση, που δείχνει ότι ο πιο βαθύς σεξισμός εντοπίζεται στους θεσμούς του κράτους. Την ίδια στιγμή, όμως, αναδεικνύει και πόσο σημαντικό είναι το αντισεξιστικό κίνημα κατά της γυναικείας καταπίεσης, καθώς με τη δύναμη που έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια στη χώρα, έχει ενδυναμώσει την αλληλεγγύη και την ευαισθητοποίηση κατά της έμφυλης βίας», τονίζει στην «Εποχή» η Αργυρή Ερωτοκρίτου, από την «Κίνηση για την απεργιακή 8 Μάρτη», μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Εργαζομένων Νοσοκομείου Γεννηματάς.
Πράγματι, αυτό έχει διαπιστωθεί πολλές φορές από τις αρχές του χρόνου, που συνεχώς έρχονται στη δημοσιότητα νέα περιστατικά σεξουαλικής κακοποίησης, αφού πέραν ότι το φεμινιστικό κίνημα έχει βοηθήσει στην αναγνώριση περιστατικών ως τέτοιων και στην καταγγελία τους, βρίσκεται και έμπρακτα δίπλα σε κάθε επιζήσασα, όπως έπραξε λίγο διάστημα πριν έξω από το σπίτι που βιαζόταν η καθαρίστρια στα Πετράλωνα, και τώρα έξω από τo AT Ηλιούπολης όπου μετέβη η 18χρονη με τη συνδρομή της σερβιτόρας.
Ερωτηματικά για τη δράση της αστυνομίας
Η άσκηση αυτής της κοινωνικής πίεσης φαίνεται να είναι καθοριστική για την κινητοποίηση των αστυνομικών αρχών, που σε αυτό το περιστατικό η αρχική τους δράση έχει εγείρει πλήθος ερωτηματικών και ανησυχία για πιθανή πρόθεση συγκάλυψης του συναδέλφου τους, αφού εξαιτίας της διαχείρισής τους, ο 39χρονος βρήκε ακόμα και ευκαιρία να ειδοποιήσει για την εξαφάνιση του υπολογιστή του, σύμφωνα με τις πληροφορίες.
«Γιατί δεν μεταφέραν απευθείας την κοπέλα στο νοσοκομείο, ενώ ήταν θύμα κακοποίησης; Γιατί την άφησαν χωρίς δικηγόρο τόσες ώρες; Πόσες ώρες διήρκησε η κατάθεσή της και γι’ αυτό το λόγο υποτίθεται ότι την είχαν απομονωμένη; Γιατί παρευρίσκονταν αστυνομικοί κατά τη διάρκεια της ιατρικής της εξέτασης, ενώ απαγορεύεται; Όλα αυτά προκαλούν υποψίες ότι με αυτό τον τρόπο μπορεί να παρεμποδίστηκε να καταγγείλει και άλλες ενέργειες», επισημαίνει η Αργυρή Ερωτοκρίτου, τονίζοντας πως κατά την εξέταση της κοπέλας στο Γεννηματά που ήταν εκεί, μία αστυνομικός δικαιολόγησε την παρουσία τους με το ψέμα πως η 18χρονη ήταν κρατούμενη, ενώ ακόμα και σε αυτές τις περιπτώσεις απαγορεύεται να είναι παρόντες.
Για όλα αυτά, βέβαια, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, δεν βρήκε τίποτα να πει, παρά μόνο να επιβραβεύσει για άλλη μια φορά την αστυνομία και να αντεπιτεθεί στον ΣΥΡΙΖΑ. «Δεν περιμέναμε κάτι διαφορετικό από τον κ. Χρυσοχοΐδη. Οποιοσδήποτε άλλος υπουργός μετά από τόσες καταγγελίες για αυθαιρεσία και βία της αστυνομίας, θα είχε ξεκινήσει την εξυγίανσή της, ενώ ο ίδιος απροκάλυπτα κάνει πως δεν βλέπει τίποτα λάθος και την επαινεί», σημειώνει η Αφροδίτη Σταμπουλή, γυναικολόγος, πρ. βουλεύτρια ΣΥΡΙΖΑ και πρ. πρόεδρος της υποεπιτροπής ενάντια στο trafficking.
Συμπληρώνει δε πως «η στάση της αστυνομίας είναι απαράδεκτη για μια δημοκρατική χώρα και δεν θα πρέπει να την ανεχτούμε. Όταν ένας πολίτης και μία πολίτισσα πάει να καταγγείλει μια παράνομη πράξη, οφείλουν να τους πουν να καταθέσουν μήνυση και όχι να τους αποθαρρύνουν, όπως κάνουν συνήθως σε περιπτώσεις έμφυλης βίας. Πρέπει να σημειώσουμε ότι παρά τα λεγόμενα της αστυνομίας, φυσικά και η καταγγέλλουσα έχει δικαίωμα παρουσίας νομικής υποστήριξης μαζί της στις διαδικασίες. Και βέβαια, όπως συμβαίνει σε όλον τον πολιτισμένο κόσμο, οι ιατροδικαστές, όπως και όλες οι ειδικότητες των γιατρών, μπορούν να εφημερεύουν και το Σαββατοκύριακο, αρκεί η κυβέρνηση να φροντίσει να υπάρχουν αρκετοί σε αριθμό και να πληρώνονται για τις υπερωρίες τους. Σε περίπτωση που όντως δεν υπήρχε τέτοια εφημερία, το ζήτημα είναι για καταγγελία σε διεθνείς οργανισμούς».
Ανάγκη δημόσιων δομών υποστήριξης
Στάση, βέβαια, που πέραν ότι δεν οδηγεί στη διαλεύκανση τέτοιων εγκλημάτων, κακοποιεί και εκ νέου τις επιζήσασες. Για την αντιμετώπιση υποθέσεων έμφυλης βίας και trafficking υποτίθεται πως έχουν γίνει πολλές επιμορφώσεις στους αστυνομικούς, παρ’ όλα αυτά τα περιστατικά ανεπίτρεπτης διαχείρισής τους συνεχίζονται. «Η αστυνομία δεν είναι ότι δεν έχει τα νομοθετικά όπλα για αυτές τις υποθέσεις, αλλά τη διάθεση απ’ ό,τι φαίνεται. Εδώ και χρόνια στο Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης έχουν γίνει πολλές εκπαιδεύσεις και μετεκπαιδεύσεις για το ζήτημα. Κάποια στιγμή πρέπει να δούμε και τι τόπο έπιασαν αυτές. Η αστυνομία, απ’ όταν ήταν αρμόδια υπουργός η Όλγα Γεροβασίλη, έχει διευθύνσεις ενάντια στο trafficking και την ενδοοικογενειακή βία σε κάθε νομό. Πρέπει να δούμε αν αυτές στελεχώθηκαν και με τι προσωπικό, μετεκπαιδευμένο ή όχι, και πόσο επαρκές είναι σε αριθμό», σημειώνει η Αφροδίτη Σταμπουλή, προσθέτοντας πως καίριο ρόλο έχουν να παίξουν στο ζήτημα και οι δημόσιες δομές υποστήριξης επιζήσασων trafficking. Το ίδιο επισημαίνεται και από την Αργυρή Ερωτοκρίτου, τονίζοντας πως από την εποχή των μνημονίων, αλλά και ιδιαίτερα τα δύο τελευταία χρόνια, οι εν λόγω δομές έχουν συρρικνωθεί, τη στιγμή που πρέπει ίσα – ίσα να επεκταθούν σε αριθμό, αλλά και να ενισχυθούν με το κατάλληλο προσωπικό.
Ο δικός μας ρόλος
Συν αυτών, καθοριστικός για την καταπολέμηση του trafficking είναι ο ρόλος όλων μας. «Η στάση της σερβιτόρας είναι πρότυπο κοινωνικής συμπεριφοράς και αξίζει βραβείου. Ένα χαρακτηριστικό που εμποδίζει συχνά τη διάσωση θυμάτων trafficking είναι ότι υπάρχει μια κουλτούρα ατιμωρησίας και σιωπής. Σιωπή που δύσκολα θα σπάσει από τα ίδια τα θύματα, αφού λόγω των ακραίων κακοποιητικών καταστάσεων που βιώνουν, βρίσκονται σε μια διαρκή συνθήκη παγώματος, όπως τα θύματα βιασμού, μέχρι που παύουν να αντιμετωπίζουν τον εαυτό τους ως άνθρωπο με δικαιώματα και αξιοπρέπεια. Οπότε είναι βασικός ο ρόλος των “τρίτων”, ιδίως επαγγελματιών πρώτης γραμμής. Χρειάζεται, λοιπόν, ενημέρωση, επιμόρφωση και ευαισθητοποίηση ανθρώπων σε νοσοκομεία, μεταναστευτικές δομές, αεροδρόμια, ΜΜΜ και αλλού, όπου είναι πιθανόν να αντικρίσουν άτομα που ζουν στη βία και στο σκοτάδι», εξηγεί ο Ηρακλής Μοσκώφ, Εθνικός Εισηγητής για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων.
Προκειμένου να αντιμετωπιστεί αυτό το φαινόμενο, χρειάζεται ένα ευρύτερο μέτωπο από το σύνολο της κοινωνίας, σύμφωνα με τον ίδιο, που θα χτυπάει το ζήτημα στα θεμέλιά του, δηλαδή τα έμφυλα στερεότυπα, το κοινωνικό πλαίσιο ανισότητας και τη ζήτηση, ξεκινώντας αυτή τη συζήτηση από τα σχολεία.
Ταυτόχρονα θα πρέπει να εκκινήσει και πάλι μια ευρύτερη συζήτηση (είχε γίνει μια πρώτη απόπειρα το 2017) για το καθεστώς της εργασίας στο σεξ. Για το ζήτημα υπάρχουν δύο αντιμαχόμενες απόψεις: Από τη μία, είναι αυτή που θεωρεί πως οι γυναίκες σε αυτές τις υπηρεσίες, είναι θύματα εκμετάλλευσης είτε άμεσα κάποιου, είτε έμμεσα ενός ευρύτερου πατριαρχικού συστήματος που οδηγεί στην αντικειμενοποίηση και εκμετάλλευση του σώματός τους, υποστηρίζοντας το σκανδιναβικό νομοθετικό μοντέλο (ποινικοποίηση της αγοράς σεξουαλικών υπηρεσιών). Από την άλλη, είναι η άποψη που θεωρεί ότι πρόκειται για επιλογή αυτοδιάθεσης του σώματος των σεξεργατριών–τών, παρότι μπορεί να πρόκειται για ένα επάγγελμα, όπως και άλλα, που ενέχει έμφυλες σχέσεις εξουσίας και ανισότητας. Αυτή η πλευρά υποστηρίζει το γερμανο-ολλανδικό νομοθετικό μοντέλο αποποινικοποίησης της εργασίας στο σεξ, ώστε να μπορούν να καθοριστούν δικαιώματα και κανόνες ασφάλειας για την προστασία των εργαζομένων.
Στην Ελλάδα ουσιαστικά δεν είναι σε ισχύ κανένα από τα δύο μοντέλα, αλλά υπάρχει ένα θολό καθεστώς νομιμότητας, που λόγω πολλών γεωγραφικών περιορισμών, την καθιστούν σχεδόν αδύνατη, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι χώροι, άρα και εργαζόμενες–οι, να είναι παράνομοι, ενώ δεν προβλέπονται ουσιαστικά δικαιώματα, κανόνες ασφαλείας και κοινωνική μέριμνα γι’ αυτές–ούς. Αυτό το καθεστώς διαιωνίζεται, όσο δεν υπάρχει ενδιαφέρον, αλλά και πολιτικό θάρρος για επίλυση του ζητήματος, έχοντας αντίκτυπο και στο φαινόμενο του trafficking, αφού «όσο υπάρχει αυτό το γκρίζο τοπίο ανάμεσα στο νόμιμο και το παράνομο, όπως αντίστοιχα ισχύει και για την εργασιακή εκμετάλλευση, αφήνει ιδανικό πεδίο για τις παράνομες δραστηριότητες διακινητών», τονίζει ο Ηρακλής Μοσκώφ.
Το φαινόμενο του trafficking
στην Ελλάδα
Αυτή τη στιγμή στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία της ομάδας του 1109, γραμμής πληροφόρησης για την εμπορία ανθρώπων, υπολογίζεται ότι περίπου 89.000 άνθρωποι ζουν σε συνθήκες σύγχρονης δουλείας, με την πλειοψηφία των θυμάτων να είναι γυναίκες, ενώ πάνω από το 50% αφορούν σεξουαλική εκμετάλλευση. Η πλειοψηφία των ενήλικων θυμάτων είναι κάτω των 35 ετών και προέρχονται κυρίως από χώρες της Αφρικής, της Ασίας, της Ευρώπης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Τα ανήλικα θύματα προέρχονται κυρίως από την Βουλγαρία, την Ρουμανία, την Ελλάδα, και την Αλβανία.
Όπως περιγράφεται από την ομάδα του 1109 στην «Εποχή» το φαινόμενο στηρίζεται στο κλασικό δίπολο ζήτησης και προσφοράς, «με την αυξανόμενη ζήτηση για φθηνότερα εργατικά χέρια και φθηνότερες υπηρεσίες για σεξ να ενθαρρύνει τον βίαιο και παράνομο εξαναγκασμό ανθρώπων να καλύψουν τη ζήτηση». Πρόκειται για οργανωμένο έγκλημα, όπου υπάρχει ιεράρχηση και ρόλοι, χωρίς όμως να αποκλείεται ένα άτομο να εκπληρώνει διάφορους ρόλους. «Συνηθίζεται να αναφέρεται στις ιστορίες των διασωθέντων θυμάτων κάποιο άτομο που παίζει το ρόλο του "στρατολογητή". Αυτό το άτομο είναι η αρχική προσέγγιση προς το θύμα και έχει ως σκοπό να ανακαλύψει την ευαλωτότητα, την ελπίδα ή το όνειρο του θύματος που μπορεί να εκμεταλλευτεί και να κερδίσει την εμπιστοσύνη του. Η στρατολόγηση αυτή μπορεί να έχει τη μορφή της προσφοράς κάποιας εργασίας με συνθήκες και όρους που καλύπτουν τις ανάγκες του θύματος. Μπορεί επίσης να είναι με τη μορφή αυτού που ονομάζεται στο πεδίο lover boy σενάριο. Σε αυτή τη περίπτωση ο "στρατολόγος" εκμεταλλεύεται βασικές συναισθηματικές ανάγκες του θύματος και προσποιείται ότι είναι ερωτευμένος με το θύμα και πως θέλει να του προσφέρει την αγάπη και ό,τι άλλο το θύμα έχει στερηθεί από τη ζωή του. Είναι πολύ δοτικός και προσφέρει δώρα ή ένα αναβαθμισμένο επίπεδο ζωής, σε σχέση με αυτό από το οποίο προέρχεται το θύμα. Όταν τελικά το θύμα πεισθεί και ανταποκριθεί συναισθηματικά και ερωτικά, αρχίζει ο "στρατολόγος" να "προετοιμάζει" το θύμα για να το οδηγήσει στην εκμετάλλευση. Σε αυτή τη φάση είτε ο ίδιος ο στρατολόγος γίνεται και ο εκμεταλλευτής ή πουλάει το θύμα του σε κάποιον που θα το εκμεταλλευτεί, ενώ αυτή η πώληση δεν γίνεται αντιληπτή από το θύμα».
Όσον αφορά δε τη συνήθη ερώτηση «αφού δεν θέλουν να το κάνουν γιατί δεν φεύγουν και γιατί δεν ζητούν βοήθεια;», η γραμμή πληροφόρησης εξηγεί: «το άτομο που εκμεταλλεύεται το θύμα χρησιμοποιεί διάφορους τρόπους για να το εξαναγκάσει σε "συναίνεση" σε όσα στην πραγματικότητα δεν θέλει να πράξει. Οι τρόποι αυτοί περιλαμβάνουν υπερβολική βία, απειλές προς το θύμα ή και προς την οικογένειά του, ή δημιουργία ενός ανύπαρκτου χρέους, ώστε να χρησιμοποιηθεί ως μοχλός πίεσης προς το θύμα για να θεωρήσει ότι αν κάνει ό,τι του ζητάνε θα καταφέρει να ξεχρεώσει το χρέος και να είναι ελεύθερο –πράγμα που δεν συμβαίνει ποτέ, γιατί οι διακινητές φροντίζουν να ανανεώνουν και να αυξάνουν αυτό το χρέος». Αυτές και άλλες πρακτικές χτίζουν μια εικονική αιχμαλωσία, που πολλές φορές συνοδεύεται και από πρακτική αιχμαλωσία των θυμάτων.
Βασικό ρόλο, λοιπόν, και για τη γραμμή υποστήριξης 1109 διαδραματίζει η αναγνώριση και η στάση όλων των υπόλοιπων για τη διάσωση των θυμάτων trafficking. Αναλυτικά για τα σημάδια εμπορίας ανθρώπων που μπορεί ο καθένας μας να παρατηρήσει, καθώς και οδηγίες σχετικά με τη διαδικασία καταγγελίας, στην ιστοσελίδα της γραμμής 1109 (1109.gr).