Φεμινιστικοί αγώνες σε καιρούς κρίσης

«Το ίδιο το ερώτημα για ένα φεμινιστικό Σύνταγμα μάς φέρνει μπροστά στις ίδιες αντιφάσεις στον αγώνα μας για, με και ενάντια στο κράτος. Η ένταση ανάμεσα στην οριζοντιότητα και στην αναγκαιότητα της εκπροσώπησης στα μέσα ενημέρωσης. Η λεπτή κλωστή που χωρίζει τη διεκδίκηση μιας αντιπατριαρχικής λογικής και την εργαλειοποίηση του φεμινισμού. Η ανάγκη να σκεφτούμε από διεθνιστική σκοπιά, χωρίς να χάσουμε την έγνοια για το τοπικό και το συγκυριακό»

Sophia Esther Bito, 2020¹

Η χρονιά που προηγήθηκε συνδέθηκε με αναπόδραστο τρόπο με την πρωτόγνωρη εμπειρία της πανδημίας και με τις υγειονομικές, οικονομικές, κοινωνικές συνέπειες της πολιτικής διαχείρισης της. Όλες οι κυρίαρχες οικονομικές, κοινωνικές, έμφυλες, φυλετικές και περιφερειακές ανισότητες ήρθαν στην επιφάνεια με τον πιο ωμό τρόπο, όπως αντίστοιχα αναδείχθηκαν και τα αποτελέσματα της συστηματικής κι επίμονης διαδικασίας διάλυσης της κοινωνικής φροντίδας και της δημόσιας υγείας, που υλοποιήθηκε ως πολιτική επιλογή σε πολλές χώρες. Όμως, η χρονιά της κρίσης της υγείας και της φροντίδας και της όξυνσης των ανισοτήτων ήταν επίσης μια χρονιά κατά τη διάρκεια της οποίας αναπτύχθηκαν και άνθισαν βαθύτατα επιδραστικοί στην κοινωνία και στην πολιτική φεμινιστικοί αγώνες.

Το δίχως άλλο, η άνοιξη των φεμινιστικών κινημάτων σε παγκόσμια κλίμακα δεν γεννήθηκε στο κενό. Αντίθετα, ήρθε ως πολιτική έκφραση της ωριμότητας κινημάτων, που έχουν διανύσει μια μεγάλη ιστορική διαδρομή σε τοπικό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο, και που σήμερα διατυπώνουν νέα αιτήματα ή ριζοσπαστικοποιούν εκ νέου παλιότερες και διαχρονικές διεκδικήσεις του φεμινισμού. Ειδικότερα, τα κινήματα αυτά, όπου εμφανίστηκαν, συναρθρώθηκαν με άλλα κινήματα και συλλογικές αντιστάσεις, εκφράζοντας κι άλλες κυρίαρχες κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις. Από τη σκοπιά αυτή, τα σύγχρονα ριζοσπαστικά φεμινιστικά κινήματα δεν είναι δυνατό να προσεγγίζονται ως ταξικά μονομερή και πολιτικά «ουδέτερα» κινήματα, που επενδύουν σε συμπληρωματικές ή απλά «δευτερεύουσες» αντιθέσεις, πέραν της κύριας αντίθεσης. Επιπλέον, το βασικό κοινό χαρακτηριστικό που μοιράζονται όλα αυτά τα διαφορετικά φεμινιστικά κινήματα, είναι η εντυπωσιακή διάρκεια και ανθεκτικότητα τους μέσα σε δύσκολες και αντιφατικές συνθήκες –και συχνά απέναντι στην κρατική καταστολή και την πατριαρχική βία–, όπως επίσης και η ικανότητα τους να εκφράζονται στο πολιτικό επίπεδο ή ακόμη περισσότερο να επικαθορίζουν πολιτικές αποφάσεις και να επηρεάζουν τη μορφή του πολιτικού συστήματος.

Χιλή: Για ένα φεμινιστικό σύνταγμα

Με αφορμή το τελευταίο, η περίπτωση του φεμινιστικού κινήματος της Χιλής είναι από τις πλέον αντιπροσωπευτικές. Τη χρονιά που προηγήθηκε, μεσούσης της πανδημίας και απέναντι σε στην ακροδεξιά νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση του Σεμπαστιάν Πινιέρα, το φεμινιστικό κίνημα στη Χιλή πέτυχε να ξεριζώσει ένα από τα πιο ισχυρά κατάλοιπα της διδακτορίας του Πινοσέτ στη χώρα. Το δημοψήφισμα που πραγματοποιήθηκε στη Χιλή, τον Οκτώβριο του 2020, έφερε ένα συντριπτικό 78% υπέρ της συγγραφής νέου συντάγματος της χώρας που θα αντικαταστήσει το ισχύον σύνταγμα, το οποίο είχε καθιερωθεί το 1980 από τη δικτατορία του Πινοσέτ. Η φεμινιστική καμπάνια που οργανώθηκε σε εθνική κλίμακα μέσα από ένα συντονισμό φεμινιστικών οργανώσεων, διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο όλη την περίοδο πριν από το δημοψήφισμα. Mε φεμινιστικές συνελεύσεις, τακτική αρθρογραφία και φεμινιστικές εκδόσεις, συζητήθηκαν κεντρικά ερωτήματα για τη μορφή και το περιεχόμενο του νέου συντάγματος. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες διατυπώθηκε το αίτημα για ένα σύνταγμα «φεμινιστικό», που να είναι το εφαλτήριο για ένα νέο πλαίσιο νομικό και αξιακό, που θα αμφισβητεί το κυρίαρχο καθεστώς φύλου και που συμβάλλει στην εξάλειψη των έμφυλων ανισοτήτων.

Αργεντινή: Νόμιμες αμβλώσεις

Μια εξίσου ισχυρά επιδραστική φεμινιστική καμπάνια υπήρξε αναμφίβολα η καμπάνια για την αναγνώριση των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών στην Αργεντινή και την αναγνώριση του δικαιώματος της πρόσβασης σε ασφαλείς και δωρεάν αμβλώσεις. H Καμπάνια για το Δικαίωμα στη Νόμιμη, Ασφαλή και Δωρεάν άμβλωση (Campaña Nacional por un Aborto legal, seguro y gratuito) με σύμβολο τα πράσινα μαντήλια –που συνομιλεί με την ιστορία και τους συμβολισμούς του κινήματος των Μητέρων της Πλατείας του Μαΐου– είναι μια πρωτοβουλία που ιδρύθηκε από το 2005 και έφτασε στα τέλη του Δεκεμβρίου του 2020 να πανηγυρίσει τη νομική αναγνώριση του δικαιώματος στην άμβλωση. Η διάσημη αργεντίνα ηθοποιός Ντολόρες Φόνζι, πολύ ενεργή στο κίνημα και εκπρόσωπος της ομάδας των αργεντίνων ηθοποιών που συμμετείχαν στην πρωτοβουλία (#actrices.argentinas.), έγραψε την ημέρα της ανακοίνωσης της απόφασης στον προσωπικό της λογαριασμό στο Instagram: «Είναι νόμιμη. Ιστορική ημέρα. Ευχαριστώ όλες τις συντρόφισσες που το έκαναν εφικτό».

Πολωνία: Το φεμινιστικό κίνημα στην πρωτοπορία

H υπεράσπιση των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών είναι ένας αγώνας που δίνουν εδώ και χρόνια οι πολωνές φεμινίστριες. Τον περασμένο Νοέμβριο το φεμινιστικό κίνημα της Πολωνίας έγινε η πρωτοπορία των πιο μαζικών διαδηλώσεων που έχει δει η χώρα τα τελευταία 20 χρόνια και μάλιστα σε καιρούς πανδημίας. Η σοκαριστική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας, υποκινημένη από την ακροδεξιά κυβέρνηση του (PiS) «Κόμμα Νόμου και Δικαιοσύνης» και την καθολική εκκλησία για την καθολική απαγόρευση των αμβλώσεων, προκάλεσε την οργή της μεγάλης πλειοψηφίας της πολωνικής κοινωνίας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο αγώνας για τα δικαιώματα των γυναικών μετασχηματίστηκε σε αγώνα ενάντια στον πολιτικό αυταρχισμό της κυβέρνησης, σε αγώνα για την υπεράσπιση της απειλούμενης δημοκρατίας στην Πολωνία. Οι κινητοποιήσεις αυτές ανάγκασαν το Ανώτατο Δικαστήριο να παγώσει προσωρινά την απόφαση. Η νέα ρύθμιση τέθηκε τελικά σε λειτουργία την περασμένη άνοιξη και μέχρι στιγμής έχει επηρεάσει καθοριστικά τη ζωή εκατοντάδων γυναικών στην Πολωνία².

Τουρκία: Νέο ρεύμα αμφισβήτησης

Στην Τουρκία η επιθετική κίνηση της κυβέρνησης Ερντογάν –που, μεταξύ άλλων, ενόψει εκλογών του 2023 επιχειρεί να αποσπάσει ξανά συναινέσεις από τα μικρά κόμματα της ακροδεξιάς αντιπολίτευσης– να αποφασίσει με προεδρικό διάταγμα να αποσυρθεί η χώρα από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, πυροδότησε μαζικές φεμινιστικές διαδηλώσεις στην πρωτεύουσα, αλλά και σε άλλες πόλεις της χώρας με κεντρικά συνθήματα «Η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης σώζει ζωές» και «Δεν δεχόμαστε την απόφαση ενός μόνου άνδρα». Αρκετές από τις διαδηλώσεις αντιμετωπίστηκαν με μεγάλη καταστολή, όπως αντίστοιχα με καταστολή και συλλήψεις αντιμετωπίστηκε το φετινό Instabul Pride τον Ιούνιο. Όλα αυτά συμβαίνουν ενώ η ενδοοικογενειακή και έμφυλη βία διαπερνούν την τουρκική κοινωνία με φόντο την πανδημία και τις βαθιές οικονομικές ανισότητες. Η πλατφόρμα We will stop femicide now/Θα σταματήσουμε τις γυναικοκτονίες κατέγραψε το 2020 300 γυναικοκτονίες, καθώς άλλες 171 υποθέσεις όπου γυναίκες έχασαν τη ζωή τους κάτω από αδιευκρίνιστες και ύποπτες συνθήκες στην Τουρκία³. Ωστόσο, παρά τις πολλαπλές αντιφάσεις και τα εμπόδια, η αδιαμφισβήτητη μεγάλη συμμετοχή στις διαδηλώσεις για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των γυναικών και των ΛΟΑΤΚΙ στην Τουρκία εκφράζει μεταξύ άλλων ένα νέο ρεύμα ή τάσεις συνολικής πολιτικής αμφισβήτησης. Με άλλα λόγια, την ώρα που στην Τουρκία τα ζητήματα φύλου ανάγονται σε ένα πεδίο πολιτικού ανταγωνισμού ή και εκμετάλλευσης, το νέο φεμινιστικό κίνημα της χώρας εξελίσσεται ως ένας δυνάμει νέος πολιτικός πόλος, η επιδραστικότητα του οποίου μένει να αποτιμηθεί στη συνέχεια.

Σημειώσεις:

1. Απόσπασμα από τον πρόλογο του βιβλίου S.E. Bito et al, Por una Constitución Feminista, Libros de Pez Espiral, 2020, σ.σ. 206. Επίσης διαθέσιμο εδώ: https://www.librosdelpezespiral.cl/porunaconstitucionfeminista
2. Σύμφωνα με την πρωτοβουλία Abortion without Borders περισσότερες από 17,000 έχουν ζητήσει βοήθεια για να αποκτήσουν πρόσβαση σε ασφαλή άμβλωση από τη στιγμή που τέθηκε σε εφαρμογή η απόφαση του Ανώτατου δικαστηρίου. Sandrine Amiel, “100 days since Poland banned abortion, Polish women are fighting back”, Euronews, 12.05.2021, διαθέσιμο: https://www.euronews.com/2021/05/12/100-days-since-poland-banned-abortion-polish-women-are-fighting-back
3. Esra Yalcinalp, “Turkey Erdogan: Women rise up over Instabul Convention”, BBC Turkey, BBC News, 26.03.2021, διαθέσιμο: https://www.bbc.com/news/world-europe-56516462