Στο στόχαστρο των επιθέσεων βρέθηκαν πρωτίστως τα τεράστια Μall,
σύμβολα μιας εικονικής ευμάρειας,
στην οποία δεν έχει πρόσβαση παρά μόνο ένα μικρό κομμάτι της κοινωνίας.
Ακριβώς τριάντα χρόνια μετά την κατάργηση του απαρτχάιντ και εικοσιεπτά από την εκλογή του Νέλσον Μαντέλα στη θέση του Προέδρου της, η Νότια Αφρική μάς υπενθυμίζει ότι οι πληγές αιώνων αποικιοκρατίας θα χρειαστούν πιθανώς επίσης αιώνες για να κλείσουν.
Η κυβέρνηση της Νότιας Αφρικής ήταν από αυτές, που είχαν πρωτοστατήσει για την παγκόσμια κατάργηση της πατέντας των εμβολίων. Προφανώς και καταλάβαινε ότι αυτό δεν έχει να κάνει αποκλειστικά με υγειονομικούς λόγους. Οι ταραχές που ξέσπασαν στις αρχές του μήνα έστρεψαν για λίγο τους προβολείς της δημοσιότητας σε μια χώρα που βασανίζεται από την πανδημία, αλλά και από τις συνέπειες μιας αποικιοκρατικής πολιτικής, που μπορεί να τελείωσε, αλλά οι συνέπειές της είναι ακόμα ορατές με γυμνό μάτι.
Περίπου το 50% των κατοίκων της χώρας είναι άνεργοι (επισήμως 32,5%), ενώ στους νέους το ποσοστό αυτό ανεβαίνει στο 75%. Η κατάργηση του επιδόματος covid από τον περασμένο Απρίλιο εκτόξευσε τα ποσοστά εξαθλίωσης αλλά και την αγανάκτηση. Για πολλούς κατοίκους της χώρας ακόμα και το να αγοράσουν ψωμί είναι συχνά κάτι το ακατόρθωτο. Οι νέοι περιορισμοί λόγω της έξαρσης της πανδημίας, που μαστίζει άλλωστε το σύνολο της αφρικανικής ηπείρου, έριξαν κι άλλο λάδι στη φωτιά.
Με άλλα λόγια η κατάσταση ήταν εδώ και καιρό εκρηκτική και απλώς χρειαζόταν μια σπίθα για να ξεσπάσει η πυρκαγιά. Οι ταραχές ξέσπασαν με αφορμή την σύλληψη του πρώην προέδρου Τζέικομπ Ζούμα, ο οποίος καταδικάσθηκε σε φυλάκιση 15 μηνών για προσβολή δικαστηρίου. Ακολούθησαν διαδηλώσεις, συμπλοκές με την αστυνομία, μπλόκα αυτοκινητοδρόμων. Νεαροί ξεχύθηκαν στους δρόμους και επιδόθηκαν σε λεηλασίες και καταστροφές. Στο στόχαστρο των επιθέσεων βρέθηκαν πρωτίστως τα τεράστια Μall, που υπάρχουν σε αρκετές πόλεις της χώρας, σύμβολα μιας εικονικής ευμάρειας, στην οποία δεν έχει πρόσβαση παρά μόνο ένα μικρό κομμάτι της κοινωνίας. Αλλά και δημόσια κτίρια, μικρομάγαζα, ακόμα και πυλώνες ηλεκτροδότησης και κεραίες τηλεφωνίας. Η αστυνομία ήταν αδύνατο να ελέγξει την κατάσταση. Στο τέλος η κυβέρνηση αναγκάστηκε να κατεβάσει στο δρόμο 25.000 στρατιώτες για να επαναφέρει στοιχειωδώς την τάξη. Στο μεταξύ είχαν σκοτωθεί πάνω από 200 άτομα και είχαν συλληφθεί πάνω από 2.000. Σε κάποιες περιοχές, όπως το Γιοχάνεσμπουργκ, η κατάσταση μπόρεσε να ελεγχθεί καλύτερα. Αντίθετα στις περιοχές των Ζουλού παραμένει ακόμα τεταμένη.
«Αρωμα εμφυλίου»
Ο νοτιοαφρικανός πρόεδρος Σίριλ Ραμαφόζα μιλώντας από το Ντέρμπαν, λιμάνι της ανατολικής περιφέρειας Κουαζούλου-Νατάλ, σημείο εκκίνησης των ταραχών και τόπο καταγωγής του Ζούμα, έκανε λόγο για κάποιους, που υποκίνησαν και συντόνισαν τα επεισόδια, που σε κάποια στιγμή απέπνεαν οσμή εμφυλίου πολέμου.
Ήταν η πρώτη επίσκεψη του νοτιοαφρικανού προέδρου στις επίμαχες περιοχές σε μια προσπάθεια να δώσει την εικόνα ότι η χώρα δεν θα βυθιστεί «στο χάος και στην αναρχία». Είναι εμφανής η προσπάθεια του Ραμαφόζα να δώσει την εικόνα ότι είναι «κύριος της κατάστασης», κάτι πάντως που αμφισβητούν πολιτικοί αναλυτές και εκπρόσωποι της αντιπολίτευσης. Σε πολλές περιοχές, οι μεγαλύτερες καταστροφές μπόρεσαν να αποφευχθούν μόνο χάρις στην αυτοοργάνωση ομάδων πολιτών, που υπερασπίστηκαν τα σπίτια, τα σχολεία και τα καταστήματα τους.
Το όνειρο του Νέλσον Μαντέλα για μια δημοκρατία του «ουράνιου τόξου», πολύχρωμη, ανεκτική και συμβιωτική μοιάζει τώρα ακόμα πιο μακρινό. Σίγουρα η σύλληψη του Ζούμα δεν ήταν αδικαιολόγητη, αφού ο αυταρχικός και διεφθαρμένος τρόπος άσκησης της εξουσίας στιγμάτισε τη θητεία του και έφερε τη χώρα πολλά χρόνια πίσω. Ορισμένοι θεωρούσαν ότι η καταδίκη του θα μπορούσε να στείλει ένα μήνυμα κάθαρσης. Αλλά το σύστημα που είχε δημιουργήσει στα εννιά χρόνια της προεδρίας του έχει ακόμα αντοχές και ισχυρά συμφέροντα. Ο διχασμός στο Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο (ANC), άλλοτε πρωτοπόρο του αγώνα κατά του απαρτχάιντ, είναι βαθύς από τις ημέρες της απομάκρυνσής του από την ηγεσία του, το 2017 και στη συνέχεια από την προεδρία της χώρας, το 2018 και αντανακλά και το διχασμό στη χώρα συνολικά. Το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης, η Δημοκρατική Συμμαχία βλέπει τον πυρήνα του προβλήματος ακριβώς στις σκληρές εσωτερικές διαμάχες του ANC και κατηγορεί εξίσου το περιβάλλον τόσο του Ραμαφόζα, όσο και του Ζούμα.
Η χώρα συγκλονίστηκε από αποκαλύψεις για σκάνδαλα, τη στιγμή που διανύει τη χειρότερη ίσως οικονομική κρίση της ιστορίας της. Το ANC είχε πιστέψει ότι με την απομάκρυνση του Ζούμα θα μπορούσε να αντιστρέψει την διευρυμένη λαϊκή δυσαρέσκεια και να πείσει για ένα νέο ξεκίνημα. «Ρίξαμε τη χώρα στο χάος με την επιλογή του Ζούμα» ομολογούσε πριν από ένα μήνα περίπου ο Τζάκσον Μτέμπου, υψηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος. Ο Ραμαφόζα θεωρείτο πιο μετριοπαθής και συναινετικός και είχε ως αποστολή να βελτιώσει την εικόνα τόσο του κυβερνώντος ANC, όσο και της κυβέρνησης.
Χωρίς ορατή διέξοδο
Ωστόσο η διαρκής επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης, η σφοδρότητα του τρίτου κύματος της πανδημίας σε συνδυασμό με τις ελλιπείς δομές δημόσιας υγείας και τον περιορισμένο αριθμό των εμβολίων οδηγούν σε απόγνωση και ακραίες αντιδράσεις ένα μεγάλο κομμάτι των 60 περίπου εκατομμυρίων κατοίκων, πολλοί από τους οποίους δεν βλέπουν ότι έχουν πλέον κάτι να χάσουν...
Παιδιά του γυμνασίου και γυναίκες με μωρά στην αγκαλιά αψήφησαν την παγωνιά της νύχτας, αλλά κυρίως τον κίνδυνο να πυροβοληθούν από τις δυνάμεις ασφαλείας και εισέβαλαν σε καταστήματα και σούπερ μάρκετ, άλλοι/ες για να εξασφαλίσουν τρόφιμα και άλλοι/ες κάποιοι ηλεκτρική συσκευή, που θα μπορούσαν να ανταλλάξουν αργότερα στη μαύρη αγορά. Στο στόχαστρο βρέθηκαν και τα καταστήματα με αλκοόλ, η πώληση του οποίου έχει απαγορευτεί λόγω covid.
Η προσπάθεια του σημερινού προέδρου να αποδώσει σε φυλετικές αιτίες τις ταραχές, κατηγορώντας τους Ζουλού ως «ταραξίες», μάλλον δεν βοήθησε στην αποτροπή μιας περαιτέρω κορύφωσης των ταραχών και προκαλεί την αίσθηση ότι μια διέξοδος από την κρίση δεν είναι ορατή.
Ξένοι παρατηρητές επισημαίνουν επίσης ότι πέραν των προφανών και άμεσων απωλειών θα υπάρξουν και οι μακροπρόθεσμες. Τον περασμένο Νοέμβριο ο πρόεδρος Ραμαφόζα είχε συγκαλέσει διαδικτυακή διάσκεψη επενδυτών με στόχο τη συγκέντρωση περίπου 70 δισεκατομμυρίων ευρώ μέχρι το 2023. Προφανώς μετά τα αιματηρά επεισόδια και με το στρατό στους δρόμους, αυτά τα σχέδια σε μεγάλο βαθμό βρίσκονται στον αέρα. Γι’ αυτό και οι προσπάθειες της κυβέρνησης επικεντρώνονται στο να δώσουν μια αίσθηση κανονικότητας προς τα έξω. Προς παρόν, οι επιφυλάξεις υπερισχύουν.