Ο ξαφνικός θάνατος του Μισέλ Ισόν, στις αναλύσεις του οποίου θα θυμούνται οι αναγνώστες μας ότι συχνά προσφεύγαμε, μας βρήκε απροετοίμαστους, την ώρα που κλείνουμε το τελευταίο φύλλο της «Ε» πριν τις διακοπές του Αυγούστου. Το κείμενο του συναδέλφου του και συναγωνιστή του Ζαν Μαρί Αριμπέ που δημοσιεύουμε, είναι το ελάχιστο που μπορούσαμε να κάνουμε αυτή την ώρα. Του χρωστάμε πολύ περισσότερα.
Η είδηση του θανάτου του Μισέλ Ισόν μας αφήνει άφωνους μπροστά σ’ ένα δίλημμα. Για τον απαράμιλλο οικονομολόγο να μιλήσει πρώτα κανείς ή για τον γεμάτο ευγένεια άνθρωπο με το καταλυτικό χιούμορ, που ήταν προικισμένος με το σπάνιο παιδαγωγικό χάρισμα να ξεκλειδώνει, να κάνει κατανοητές ακόμα και τις πιο τεχνικές έννοιες;
Ο Μισέλ Ισόν ανήκει σε μια γενιά οικονομολόγων στατιστικολόγων, που διαμορφώθηκαν με επιστημονική αυστηρότητα έχοντας ταυτόχρονα μια κουλτούρα κριτικής πολιτικής οικονομίας, που είχε σαν θεμέλιό της την καλύτερη πηγή: τον Μαρξ. Είναι ένας από τους λίγους αναλυτές, που αφιέρωσαν τη δουλειά τους στην ανάλυση της εξέλιξης του σύγχρονου παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού καπιταλισμού χρησιμοποιώντας τις έννοιες της υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου και του ποσοστού κέρδους, που η εξέλιξή του ρυθμίζει τις μεταμορφώσεις του καπιταλισμού. Σε όλη τη διάρκεια της κυριαρχίας του νεοφιλελευθερισμού είχε στο κέντρο του ενδιαφέροντός του τις συνέπειες που έφερναν στην εργασία, στη διανομή του εισοδήματος, στην κοινωνική προστασία οι αλλαγές που οι οπαδοί του προωθούσαν.
Ο Μισέλ Ισόν ήταν ένας από τους πιο σταθερούς υπερασπιστές της μείωσης του εργάσιμου χρόνου και με πρόσφατα έργα του είχε δείξει το ρόλο που έπαιζε ακόμα και στη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης. Θα πρέπει να σημειώσουμε ακόμα ένα όχι και τόσο ασήμαντο προτέρημά του, την απαλλαγή του από μια παραγωγικίστικη κουλτούρα, που για πολύ καιρό ασπάζονταν τα προοδευτικά κινήματα, και την επιλογή του να συνυπολογίσει την οικολογική κρίση και να συνδέσει την επίλυσή της με την επίλυση της κοινωνικής κρίσης.
Μια ιδέα μόνο για το έργο που έχει επιτελέσει ο Μισέλ Ισόν μπορούμε να πάρουμε παρακολουθώντας την ιστοσελίδα του, το hussonet, που αποτελεί ένα απαράμιλλο ορυχείο στοιχείων, που περιλαμβάνουν τόσο σύντομα και παιδαγωγικά κείμενα, όσο και βαθιές αναλύσεις, με τις οποίες μπορούσε να δείξει τη ματαιότητα πολλών ορθόδοξων ακαδημαϊκών εργασιών, που ήθελαν να πείσουν, για παράδειγμα, ότι η μείωση των μισθών θα προκαλούσε αύξηση της απασχόλησης. Κι αυτό χάρη στη δεξιοτεχνία που διέθετε να χειρίζεται τα οικονομετρικά εργαλεία. Χάρη στην ίδια ευχέρεια, αυτός, ένας μαθηματικός στατιστικολόγος, μπορούσε να αποκαλύπτει το άτοπο του ισχυρισμού ότι τα νεοκλασικά οικονομικά μοντέλα είναι επιστημονικά.
Αλλά αυτή τη δεξιοτεχνία, που την ασκούσε επαγγελματικά τα τελευταία χρόνια της καριέρας του στο Ινστιτούτο Οικονομικών και Κοινωνικών Eρευνών (IRES), την πρόσφερε και στον κοινωνικό αγώνα με τη μεγαλύτερη δυνατή συμμετοχή του στη δράση οργανώσεων, όπως η Attac, το Ιδρυμα Κοπέρνικος, οι Economistes Atterres, για να μη μιλήσουμε για τη συμμετοχή του στη συνδικαλιστική και πολιτική δράση. Εξίσου σημαντική ήταν η συμβολή του σε συλλογικά έργα, που αφορούσαν την κρίση του καπιταλισμού, τα συνταξιοδοτικά ζητήματα και το δημόσιο χρέος των κρατών. Αξίζει να σημειώσουμε τη συμβολή του στην ειδική επιτροπή της ελληνικής Βουλής που συγκροτήθηκε για τον έλεγχο της νομιμότητας του ελληνικού δημόσιου χρέους στην Αθήνα το 2015.
Ο Μισέλ Ισόν θα παραμείνει στη μνήμη μας και για τη συμβολή του στην απόρριψη της επιστημολογικής αξίωσης της νεοκλασικής οικονομίας, καθώς το σημαντικό γι’ αυτόν ήταν να ξανατοποθετηθεί η οικονομία στο πλαίσιο των εκμεταλλευτικών και αλλοτριωτικών κοινωνικών σχέσεων. Από τη σκοπιά του Μισέλ Ισόν, η ανάλυση με ταξικούς όρους δεν είχε χάσει ποτέ τη φρεσκάδα της. Το μήνυμά του αυτό ας αποτελέσει οδηγό στους κοινωνικούς αγώνες που έχουμε μπροστά μας. Το κενό που αφήνει είναι μεγάλο. Όχι μόνο γιατί θα μας λείψει το ταλέντο του, αλλά και γιατί θα μείνει μια άδεια θέση στους συλλογικούς αγώνες μας, που εκείνος την κάλυπτε πάντοτε μ’ ένα αίσθημα φιλίας.