Ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα ελληνικά Μέσα, είναι αυτό της αξιοπιστίας. Σύμφωνα με την ετήσια έκθεση του Ινστιτούτου του Reuters για τα ψηφιακά Μέσα, μόλις το 32% των Ελλήνων εμπιστεύεται τις ειδήσεις γενικά (το 2017 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 23%), ενώ το 33% εμπιστεύεται τις ειδήσεις που το ίδιο επιλέγει να διαβάσει. Χαμηλότερα ποσοστά εμπιστοσύνης στην Ευρώπη συναντάμε μόνο στη Γαλλία (30%), την Ουγγαρία (30%) και τη Σλοβακία (30%). Εντυπωσιακό είναι το γεγονός πως στην Ελλάδα οι χρήστες του διαδικτύου εμπιστεύονται πιο πολύ τα social media (28%) από τα Μέσα Ενημέρωσης (19%), ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι απαντήσεις των χρηστών του διαδικτύου στο ερώτημα «γιατί συμβαίνει αυτό»1:
–Γιατί δεν εμπιστεύεστε τα Μέσα Ενημέρωσης; –Γιατί εξυπηρετούν πολιτικά, κομματικά και οικονομικά συμφέροντα. Γιατί είναι καθοδηγούμενα και αποκρύπτουν ειδήσεις. Υπάρχει τεράστια διαφθορά στην Ελλάδα.
–Γιατί εμπιστεύεστε τα social media; –Γιατί έχω μια πιο σφαιρική εικόνα. Γιατί υπάρχει πολυφωνία. Γιατί ο μεγάλος αριθμός των χρηστών από όλο το πολιτικό φάσμα καθιστά αδύνατο να κρυφτεί μια είδηση και δεν μπορεί να επιζήσει για πολύ μια ψεύτικη είδηση.
Σύμφωνα με την έκθεση του Reuters, το 69% των Ελλήνων χρησιμοποιούν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ως βασική πηγή ενημέρωσής τους, το 89% το διαδίκτυο (συμπεριλαμβανομένων των ΜΚΔ), το 67% την τηλεόραση, το 24% το ραδιόφωνο, ενώ μόλις το 22% ενημερώνεται από τις εφημερίδες (παρόλο που το 89% χρησιμοποιεί το διαδίκτυο ως κύρια πηγή ενημέρωσής του, μόλις το 12% πληρώνει συνδρομή για online ειδήσεις). Έχουμε το υψηλότερο ποσοστό στην Ευρώπη στην ενημέρωση από τα ΜΚΔ και ένα από τα χαμηλότερα στην ενημέρωση από τo ραδιόφωνο και τις εφημερίδες. Ουραγός σε αυτήν την κατηγορία είναι η Ουγγαρία (12%), ενώ ακολουθούν Πολωνία, Σλοβακία και Ρουμανία με 17%. Εντυπωσιακό είναι το συμπέρασμα πως οι χώρες με τα μικρότερα ποσοστά εμπιστοσύνης στις ειδήσεις (Ελλάδα, Ουγγαρία και Σλοβακία) παρουσιάζουν και τα χαμηλότερα ποσοστά ενημέρωσης από τα έντυπα Μέσα.
Στην Ελλάδα παρατηρείται μεγάλη έλλειψη εμπιστοσύνης όχι μόνο στις εφημερίδες, αλλά και στα ψηφιακά Μέσα. Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της «Prorata» για τα νέα και τα παραδοσιακά ΜΜΕ, στην ερώτηση «Όταν διαβάζετε μια είδηση από ένα website (διαδικτυακό ιστότοπο) από το οποίο ενημερώνεστε συχνά, ψάχνετε και σε άλλες πηγές την ίδια είδηση;», το 84% των ερωτηθέντων απάντησε πως πάντα ή αρκετές φορές ψάχνουν και σε άλλες πηγές την ίδια είδηση, ενώ μόλις το 5% απάντησε σπάνια ή ποτέ.
Μια άλλη παράμετρος που οξύνει το πρόβλημα της αξιοπιστίας των ελληνικών Μέσων είναι η ύπαρξη, κυρίως στο διαδίκτυο, πολλών παραποιημένων και ψευδών ειδήσεων. Σε άλλη ερώτηση της προαναφερθείσας έρευνας της Prorata: «Πόσες από τις πληροφορίες στις οποίες εκτίθεστε στο διαδίκτυο κατά τη διάρκεια μιας τυπικής ημέρας πιστεύετε ότι είναι ψευδείς ή παραπλανητικές;», είναι χαρακτηριστικό πως το 15% των ερωτηθέντων πιστεύει πως οι περισσότερες από τις ειδήσεις είναι ψευδείς/παραπλανητικές, ενώ το 54% κάποιες από αυτές. Το φαινόμενο των παραποιημένων ειδήσεων εντάθηκε, μάλιστα, κατά την περίοδο της πανδημίας: «Πιο ειδικά, σύμφωνα με έρευνα της εταιρίας Kapersky, που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα, κατά την περίοδο του εγκλεισμού του 2020, και αφορούσε κυρίως την κατανάλωση διαδικτυακού περιεχομένου, περισσότεροι από τους μισούς κατοίκους της χώρας (55,2%) έχουν πέσει θύματα παραποιημένων ειδήσεων»2.
Όπως είδαμε και προηγουμένως οι Έλληνες επιλέγουν τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης ως βασική πηγή ενημέρωσή τους. Παρόλο τον υπαρκτό κίνδυνο των παραποιημένων και ψευδών ειδήσεων, τα ΜΚΔ παρέχουν τον απαιτούμενο «χώρο», ώστε να έρθουν στην επιφάνεια της δημοσιότητας γεγονότα που δεν θα έρχονταν αλλιώς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το βίντεο που ανέβασαν στα social media στις 7 Μαρτίου περαστικοί που βρίσκονταν στην πλατεία της Νέας Σμύρνης, τη στιγμή που αστυνομικοί ξυλοκοπούσαν ασταμάτητα έναν νεαρό. Το συγκεκριμένο ντοκουμέντο κατέρριψε τους ισχυρισμούς πως «οι αστυνομικοί της ομάδας ΔΡΑΣΗ δέχτηκαν απρόκλητα επίθεση από ομάδα περίπου 30 νεαρών». Επίσης, το τραπέζι του Κυριάκου Μητσοτάκη, παρέα με άλλα 30 άτομα στην Ικαρία τον περασμένο Φλεβάρη, έγινε γνωστό χάρη σε ένα βίντεο που αναρτήθηκε στα social media. Ίσως γι’ αυτό το λόγο ο πρωθυπουργός να έχει δηλώσει ότι τα social media «κάνουν κακό στη Δημοκρατία».
Σημειώσεις:
-
Kalogeropoulos, A., Rori, L., Dimitrakopoulou, D. (2021). “Social media help me distinguish between truth and lies”: News consumption in a low-trust and highly disrupted media landscape. R&R
-
«Παραποιημένες ειδήσεις (fake news): Ο μετασχηματισμός της προπαγάνδας στην κοινωνία της ενημέρωσης», Γιώργος Πλειός, εκδόσεις Gutenberg, Αθήνα 2021, σελ. 209