Καρλ Πόππερ «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της», μετάφραση: Ειρήνη Παπαδάκη, εκδόσεις Παπαζήση, 202

 

Ως φιλόσοφος και επιστημολόγος αναγνωρίζεται ως ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές του 20ού αιώνα, ενώ κατάφερε να δώσει μια νέα, εντυπωσιακή και ιδιαίτερα ελκυστική ερμηνεία της κριτικής του ορθού λόγου σε σχέση –πρώτα απ’ όλα– με την ίδια την επιστήμη και την ανάπτυξή της. Ο σπουδαίος Αυστριακός φιλόσοφος Καρλ Πόππερ (1902-1994) ήταν γιος ενός φιλελεύθερου δικηγόρου, εβραϊκού θρησκεύματος που είχε ευρεία μόρφωση και κοινωνική δραστηριότητα. Στην οικογένειά του υπήρχε βαθιά μουσική παράδοση και ο ίδιος αισθανόταν μια έντονη έλξη για την τέχνη αυτή. Αλλά από πολύ νωρίς ο Πόππερ έδειξε ότι πρόκειται για ασυνήθιστη περίπτωση.

 

Έτσι, ενάντια στην απαισιοδοξία που ακολούθησε την κατάρρευση της αυστρο-ουγγρικής αυτοκρατορίας και για να διαφοροποιήσει τον εαυτό του από τους μάλλον αλαζονικούς διανοούμενους της εποχής, αποφάσισε να γίνει εργάτης και να μάθει ένα χειρονακτικό επάγγελμα. Ακολούθως, παράλληλα με τις σπουδές τού εκπαιδευτικού θετικών επιστημών, έγινε και μαραγκός. Στη συνέχεια, δίδαξε σε Γυμνάσια της Βιέννης, μαθηματικά και φυσική. Ήδη, από εκείνα τα χρόνια, άρχισε να πιστεύει ότι δεν υπάρχει κάποια οριστική και αμετάβλητη αλήθεια και ότι ο δογματισμός πρέπει να απορρίπτεται.

Και, βέβαια, οι φιλοσοφικές και επιστημονικές ανησυχίες του και οι πνευματικές του ικανότητες δεν του επέτρεψαν να επαναπαυτεί στο επάγγελμα του εκπαιδευτικού και τον οδήγησαν σε συμπληρωματικές σπουδές και μελέτες, με έργο που καλύπτει τη φιλοσοφία των επιστημών, τη λογική, τη φιλοσοφία των μαθηματικών, τη φυσική και τη βιολογία, τη φιλοσοφία του νου, την πολιτική και την κοινωνική φιλοσοφία, τη φιλοσοφία της τέχνης, την ηθική φιλοσοφία και τη φιλοσοφία του αρχαίου ελληνικού κόσμου. Δηλαδή, σχεδόν όλα τα φιλοσοφικά γνωστικά πεδία.

 

Ένας εξαιρετικός ερευνητής της επιστημολογίας

 

Στα χρόνια 1935-1936 ο Πόππερ πραγματοποίησε αρκετά ταξίδια: Στην Αγγλία συναντήθηκε –μεταξύ άλλων– με τον Ράσσελ και τον Γκόμπριχ, με τους οποίους είχε σημαντικές συζητήσεις για τη σύγχρονη φυσική της εποχής. Επισκέφτηκε επίσης την Κοπεγχάγη, όπου εντυπωσιάστηκε από το επίπεδο ανάπτυξης της κβαντικής φυσικής, αν και ο ίδιος υποστήριζε μια διαφορετική εκδοχή αυτού του επιστημονικού τομέα. Λίγο μετά, κατέφυγε στο εξωτερικό, αρχικά στη Νέα Ζηλανδία, για να αποφύγει τις μεγάλες διώξεις που ετοίμαζε το ναζιστικό κόμμα – δεκαέξι από τους συγγενείς του που έμειναν στη Βιέννη εξοντώθηκαν από τους Ναζί στα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Από το 1946 μέχρι τον θάνατό του θα έμενε στην Αγγλία, όπου δίδασκε ως καθηγητής στο London School of Economics γνωρίζοντας τεράστια φήμη και αποδοχή μέσα από το έργο του.

Σταδιακά, ο Πόππερ θα καθιερωνόταν ως ένας εξαιρετικός ερευνητής στον τομέα της επιστημολογίας, με σημαντική συμβολή στην αντίστοιχη μεθοδολογία – ιδιαίτερα στον τομέα των προβλημάτων λογικής της επιστήμης και της επιστημονικής ανακάλυψης. Κατά τον αυστριακό διανοητή, κριτήριο για το βαθμό επιστημονικότητας μιας θεωρίας δεν είναι –όπως νομίζουν οι περισσότεροι– η δυνατότητά της να επαληθευτεί, αλλά αντιθέτως να διαψευστεί! Και αυτό γιατί, η επιστημονική πρόοδος στηρίζεται –εν τέλει– στη διάψευση κάποιων θεωριών: Σε μια εξελικτική, δηλαδή, διεργασία επιλογής επικρατούν εκείνες οι θεωρίες, οι οποίες δεν έχουν διαψευστεί και είναι πλησιέστερες στην αλήθεια. Αφού, λέει ο Πόππερ, απόλυτη βεβαιότητα για τη γνώση δεν υπάρχει – κάθε γνώση είναι προσωρινή.

 

Η μάχη στο πεδίο των ιδεών

 

Πάντως, η ευρεία καθιέρωση ήρθε το 1945 με το βιβλίο του «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της», που είχε εξαντληθεί και επανακυκλοφορεί με νέα επιμέλεια από τις εκδόσεις Παπαζήση από τις οποίες είχε πρωτοκυκλοφορήσει. Στο έργο αυτό, ο Πόππερ άσκησε σκληρή κριτική στη φιλοσοφία του ολοκληρωτισμού και υπερασπίστηκε τη δημοκρατία και την κοινωνική δικαιοσύνη, τα θεμέλια της οποίας πίστευε ότι βρίσκονται στην ατομική ελευθερία. Η επιτυχία του βιβλίου οφειλόταν στο γεγονός ότι το ευρύ κοινό αποκτούσε πρόσβαση σε ένα έργο πολιτικής φιλοσοφίας, το οποίο στήριζε τη δημοκρατική κοινωνία στη μεγάλη μάχη που έδινε, την εποχή εκείνη, εναντίον του ολοκληρωτισμού.

Από αυτήν την άποψη, το έργο αυτό είναι κυριολεκτικά πολεμικό. Γράφτηκε την εποχή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και διαπνέεται από έντονο πάθος. Ο Πόππερ πίστευε ότι η μάχη που έδινε ο κόσμος της δημοκρατίας δινόταν και στο πεδίο των ιδεών και θεωρούσε την περάτωση του βιβλίου του πρωταρχικής σημασίας – μια συμβολή στην πολεμική προσπάθεια. Το βιβλίο αυτό, αλλά και «Η ένδεια του ιστορικισμού» που γράφτηκε την ίδια περίοδο, αποτυπώνουν την οξύνεια του πνεύματός του και το αδιάλειπτο ενδιαφέρον του για τη ζωή ως κατάσταση συνθηκών την οποία «κατασκευάζει» ο ίδιος ο άνθρωπος. Κατά τον Πόππερ, ύψιστο πολιτισμικό επίτευγμα του νεωτερικού κόσμου είναι η ελευθερία του ατόμου. Η ελευθερία δεν ισοσταθμίζεται με την ισότητα και τη δικαιοσύνη, είναι σημαντικότερη: Οι μεγάλες αφηγήσεις περί ισότητας οδήγησαν, λέει, στην καταστρατήγηση της ελευθερίας του ατόμου.

 

Εμβριθής κριτική των εχθρών της δημοκρατίας

 

Ο αυστριακός φιλόσοφος με το «Η ανοιχτή κοινωνία και οι εχθροί της» εκφράζει μια ορθολογική απέχθεια σε ο,τιδήποτε θα μπορούσε να ονομαστεί ολιστικό, ολικό ή καθολικό. Επειδή πιστεύει ακράδαντα ότι η ζωή του ανθρώπου βρίσκεται στα χέρια του, θα πρέπει αυτός ο ίδιος ο άνθρωπος να ανακαλύψει τις μεθόδους με τις οποίες θα αντιμετωπίσει τα προβλήματά της. Πρόκειται για έργο πρωταρχικής σπουδαιότητας που θα ξεχωρίζει πάντα για την εμβριθή κριτική των εχθρών της δημοκρατίας, παλιών και νεώτερων.

Ένα έργο που σε συμπαρασύρει στη δίνη της σκέψης ενός υπέροχου μυαλού που –με την καθαρότητα των επιχειρημάτων του και την εύληπτη γλώσσα του– ήξερε να σε κάνει να βλέπεις μέσα από τις ρωγμές των κάθε λογής βεβαιοτήτων...

Γιώργος Βαϊλάκης Περισσότερα Άρθρα
ΓΙΑ ΤΗΝ 
ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΝΕΩΣΗ, 
ΓΙΑ ΤΟ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ
ΜΕΛΟΣ ΤΟΥ

Copyright © 2024 - All rights reserved

 | 

Developed by © Jetnet