Οι οριζόντιες εκκενώσεις όλου του πληθυσμού και σε οποιεσδήποτε συνθήκες
είναι αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, αν όχι λάθος.
Ο ενήλικας πληθυσμός, αγροτικός και κτηνοτροφικός, που γνωρίζει την τοπογραφία του τόπου,
είναι φυσικός και απαραίτητος σύμμαχος των δυνάμεων πυρόσβεσης.
Με αφορμή τη σύσταση υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, ο Μανώλης Πλειώνης, διευθυντής και πρόεδρος του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, εντοπίζει ποια είναι εκείνα τα μέτρα που να κάνουν αποτελεσματική την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών. Όπως τονίζει χρειάζεται να αποκτήσει αρμοδιότητες που τώρα είναι διάσπαρτες και κατακερματισμένες υπηρεσίες σε διάφορα υπουργεία, υπηρεσίες, αυτοδιοίκηση. Επίσης, είναι απαραίτητο να αξιοποιηθεί η επιστημονική εμπειρογνωμοσύνη, τονίζοντας το παράδειγμα της Πορτογαλίας που «έκανε την ανατροπή και μέσα σε λίγα χρόνια μείωσε δραστικά τις δασικές πυρκαγιές». Σε κάθε περίπτωση «αναμένουν πρόσκληση για συνεργασία» από το Αστεροσκοπείο και απορούν γιατί φέτος «ενεργοποιήθηκε από την Πυροσβεστική υπηρεσία το IRIS 2.0 (σ.σ.: προγνωστικό εργαλείο για την εξέλιξη του μετώπου της πυρκαγιάς) μόνο σε τρεις περιπτώσεις, ενώ πέρσι και πρόπερσι είχε ενεργοποιηθεί δεκάδες φορές».
.jpg)
Ποιος είναι ο ρόλος που θα πρέπει να παίξει η πρόληψη στην αντιμετώπιση των φαινομένων και τι είδους ενίσχυση σε μέσα και σε προσωπικό χρειάζεται η κρατική μηχανή έτσι ώστε να είναι αποτελεσματική στις επεμβάσεις της;
Ενώ φυσικά χρειάζεται ανανέωση των υφιστάμενων υποδομών πυρόσβεσης και της απόκτησης περισσότερων και πιο αποτελεσματικών μέσων, είναι εξίσου αν όχι σημαντικότερο η εκπόνηση μιας νέας στρατηγικής ολιστικής προσέγγισης στην αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, ανάμεσά τους βέβαια των δασικών και περιαστικών πυρκαγιών και των συνεπακόλουθων προβλημάτων που δημιουργούν (ατμοσφαιρική ρύπανση, πλημμύρες, διάβρωση και μόλυνση εδάφους με βαρέα μέταλλα και διοξίνες, απώλεια θρεπτικών συστατικών του εδάφους, απώλεια βιοποικιλότητας, πιθανή μόλυνση υδροφόρου ορίζοντα, κα). Σε αυτή την προσέγγιση, πρέπει να αξιοποιηθούν η επιστημονική γνώση και οι καινοτόμες υπηρεσίες που παράγονται στα εθνικά και διεθνή ερευνητικά κέντρα και τα ΑΕΙ αλλά και η διεθνής εμπειρία, όπως αυτή της Πορτογαλίας που έκανε την ανατροπή και μέσα σε λίγα χρόνια μείωσε δραστικά τις δασικές πυρκαγιές.
Πιστεύω ότι έχει γίνει πλέον πλήρως κατανοητό ότι για την αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών, που ο κίνδυνος εκδήλωσής τους θα αυξάνεται με τον χρόνο λόγω της κλιματικής κρίσης, καταλυτικό και κυρίαρχο ρόλο πρέπει να παίξει η πρόληψη και η προετοιμασία και δευτερευόντως η καταστολή, που θα πρέπει και αυτή βεβαίως να αναβαθμιστεί τεχνικά, επιχειρησιακά και με εξειδικευμένο προσωπικό. Όμως με δάση αδιαχείριστα και με χορτολιβαδικές εκτάσεις εγκαταλελειμμένες λόγω και της υποχώρησης της αγροτικής οικονομίας, παράλληλα με τη συνεχή αύξηση της θερμοκρασίας λόγω κλιματικής κρίσης, δημιουργούνται εκρηκτικές συνθήκες για ταχεία εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών καθιστώντας την κατάσβεσή τους εξαιρετικά δύσκολη, οποιαδήποτε τεχνικά μέσα και αν διαθέτεις.
Επομένως, η προσοχή της Πολιτείας πρέπει να εστιαστεί και στην πρόληψη με μέτρα διαχείρισης του δασικού πλούτου, αραίωσης, καθαρισμού χώρων εναπόθεσης απορριμμάτων εντός ή πέριξ δασικών περιοχών, συντήρησης και διάνοιξη νέων δασικών δρόμων, προσεκτικής επιλογής του είδους αναδάσωσης όπου χρειάζεται, χρήσης νέων τεχνολογιών παρακολούθησης, όπως πχ., ειδικών αισθητήρων θερμοκρασίας και υγρασίας της καύσιμης ύλης σε κρίσιμες περιοχές, εκπαίδευσης και κινητοποίησης του πληθυσμού της υπαίθρου, και άλλα πολλά μέτρα που μπορούν να προτείνουν ειδικοί επιστήμονες, με τους οποίους θα πρέπει να στελεχωθεί το νέο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας. Βέβαια, τέτοιου είδους σχέδια έχουν συνταχθεί επανειλημμένως και στο παρελθόν από την Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας, χωρίς να υπάρχει καθορισμένη και αυστηρή διαδικασία ελέγχου υλοποίησης και χωρίς τελικά να έχουν εφαρμοστεί στην έκταση που επιβάλλεται.
Επίσης θεωρώ ότι ο ρόλος της δασικής υπηρεσίας θα πρέπει να αναβαθμιστεί και πιθανώς θα πρέπει η δασοπυρόσβεση να επανέλθει στη δικαιοδοσία της, με πλήρη βέβαια αναδιάρθρωση της υπηρεσίας και στελέχωσή της με έμπειρο και υψηλής ειδίκευσης προσωπικό. Η εμπειρία δείχνει ότι η επιλογή της μεταφοράς της δασοπυρόσβεσης στην Πυροσβεστική Υπηρεσία υπήρξε μάλλον άστοχη και αναποτελεσματική.
Ποια είναι η εκτίμησή σας για την τακτική των εκκενώσεων που εφαρμόστηκε στις πρόσφατες καταστροφικές πυρκαγιές αυτού του καλοκαιριού;
Θα σας πω την άποψη μου, που όμως να ξεκαθαρίσω ότι θα είναι άποψη ενός επιστήμονα που ηγείται ενός ερευνητικού οργανισμού που ασχολείται με θέματα που άπτονται των φυσικών καταστροφών, ιδιαίτερα από την σκοπιά των επιστημονικών υπηρεσιών και εργαλείων που αναπτύσσει και παρέχει προς την Πολιτεία, αλλά δεν θα είναι η άποψη ενός ειδικού στο επιχειρησιακό σκέλος της Πολιτικής Προστασίας. Η άποψη μου λοιπόν είναι ότι οι εκκενώσεις κατοίκων κατά την εξέλιξη δασικών πυρκαγιών σε περιαστικό περιβάλλον είναι επιβεβλημένες και καλώς έγιναν στην περίπτωση της πυρκαγιάς Βαρυμπόμπης. Όμως στην ύπαιθρο θεωρώ ότι οι οριζόντιες εκκενώσεις όλου του πληθυσμού και σε οποιεσδήποτε συνθήκες είναι αμφιβόλου αποτελεσματικότητας, αν όχι λάθος. Φυσικά πρέπει να εκκενωθούν οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και όσοι επιθυμούν αλλά ο ενήλικας πληθυσμός, αγροτικός και κτηνοτροφικός, που γνωρίζει την τοπογραφία του τόπου, τους υδάτινους πόρους, τα μονοπάτια και τις διαδρομές μέσω των οποίων μπορούν να προσεγγιστούν οι περιοχές υπό δοκιμασία, είναι φυσικός και απαραίτητος σύμμαχος των δυνάμεων πυρόσβεσης, που σε εκτεταμένες πυρκαγιές σαν αυτή της Βόρειας Εύβοιας δεν αποτελούνται από ντόπιο προσωπικό, που φυσικά γνωρίζει τα εδαφικά χαρακτηριστικά, αλλά από προσωπικό που μεταφέρεται από όλη την επικράτεια. Πρέπει το νέο υπουργείο Πολιτικής Προστασίας να κάνει μια οργανωμένη προσπάθεια ενημέρωσης και εκπαίδευσης του ντόπιου, ενήλικα ειδικά, πληθυσμού σε περιοχές της υπαίθρου που γειτνιάζουν με δασικές εκτάσεις, για τις συντονισμένες ενέργειες και σχέδια που θα πρέπει να εφαρμόσουν σε περίπτωση πυρκαγιάς και για τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να υποβοηθήσουν τις πυροσβεστικές δυνάμεις.
Γνωρίζετε γιατί δεν ενεργοποιήθηκε το προγνωστικό εργαλείο IRIS 2.0 του ΕΑΑ;
Να αναφέρω καταρχάς ότι το συγκεκριμένο εργαλείο έχει αναπτυχθεί από ερευνητές του ΕΑΑ στο πλαίσιο προγραμμάτων διασυνοριακής συνεργασίας, έχει περάσει από την βάσανο της διεθνούς επιστημονικής αξιολόγησης και έχει δημοσιευθεί σε ένα από τα εγκυρότερα διεθνή επιστημονικά περιοδικά. Για να παρέχει έγκυρη πρόγνωση της εξέλιξης του μετώπου της πυρκαγιάς είναι σημαντικό να ενεργοποιηθεί το ταχύτερο δυνατό θέτοντας ως αρχικές συνθήκες την ακριβή ώρα και τις συντεταγμένες της θέσης έναρξης της πυρκαγιάς. Για αυτό τον λόγο αλλά και για την χρήση του έχει υπογραφεί από το 2019 μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του ΕΑΑ και της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας.
Συγκεκριμένα, το προγνωστικό μοντέλο παίρνει υπόψιν του την λεπτομερή τοπογραφία της περιοχής που αναπτύσσεται μια πυρκαγιά, το ανεμολογικό πεδίο, την καύσιμη ύλη αλλά και τον καιρό που δημιουργεί η ίδια η φωτιά, και αυτό αποτελεί σημαντική πρωτοτυπία που δίνει μεγάλη εγκυρότητα στα αποτελέσματα του μοντέλου. Μάλιστα, οι αρμόδιοι ερευνητές του ΕΑΑ αναπτύσσουν περαιτέρω το μοντέλο ώστε να παίρνει υπόψιν και ριπές ανέμου και ελπίζουμε σύντομα να έχουμε την επόμενη έκδοση του IRIS. Για λόγους που δεν γνωρίζω, φέτος δεν ενεργοποιήθηκε από την Πυροσβεστική υπηρεσία το IRIS 2.0 παρά μόνο σε 3 περιπτώσεις, ενώ πέρσι και πρόπερσι είχε ενεργοποιηθεί δεκάδες φορές. Μάλιστα για την περίπτωση της πυρκαγιάς της Βαρυμπόμπης το τρέξαμε σε μεταγενέστερο χρόνο, φυσικά με τις μετεωρολογικές συνθήκες που υπήρχαν κατά την έναρξη της, και είχαμε πιστή πρόγνωση της πραγματικής τελικά εξέλιξης της πυρκαγιάς, πριν τις αναζωπυρώσεις των επόμενων ημερών.
Πριν από λίγες ημέρες ιδρύθηκε αυτόνομο υπουργείο Κλιματικής Κρίσης. Πρόκειται για κίνηση προς τη σωστή κατεύθυνση; Ποιες αρμοδιότητες πρέπει να έχει κατά τη γνώμη σας το Υπουργείο;
Θεωρώ ότι η σύσταση αυτόνομου υπουργείου είναι θετική εξέλιξη, αρκεί να αποκτήσει τις κατακερματισμένες αρμοδιότητες που άπτονται της πολιτικής προστασίας και που επί του παρόντος είναι διασκορπισμένες σε διαφορετικά υπουργεία, υπηρεσίες, αυτοδιοίκηση, κλπ. Φυσικά η αυτοδιοίκηση, τοπική και περιφερειακή, έχει να παίξει κομβικό ρόλο ειδικά σε θέματα πρόληψης και προετοιμασίας (έγκαιρος καθαρισμός ρεμάτων, αποκομιδή σκουπιδιών από χωματερές, αλλά και καθαρισμό/αραίωση των δασικών εκτάσεων που βρίσκονται στη διοικητική της ευθύνη σε συνεργασία με την δασική υπηρεσία, εκπόνηση μελετών για την εκτίμηση κινδύνου και ανθεκτικότητας για διαφορετικές φυσικές καταστροφές, κα) αλλά και στην εξαιρετικά σημαντική δράση ενημέρωσης και εκπαίδευσης των κατοίκων σχετικά με τον τρόπο κινητοποίησης τους σε περίπτωση φυσικών καταστροφών. Πιθανώς και σε πτυχές του επιχειρησιακού σκέλους θα μπορούσε να βοηθήσει η αυτοδιοίκηση που όμως οι όποιες διαθέσιμες αυτό-διοικητικές δυνάμεις θα πρέπει να είναι και εκπαιδευμένες και να βρίσκονται σε προκαθορισμένο συντονισμό και σε αγαστή συνεργασία με το νέο Υπουργείο.
Επίσης, είναι θετικό ότι ο νέος νόμος 4662/2020 (άρθρο 41) για την Πολιτική Προστασία συστήνει επιστημονικό συμβούλιο Πολιτικής Προστασίας (ΕΣΠΠ), που δυστυχώς ακόμα δεν έχει ενεργοποιηθεί. Το ΕΣΠΠ ορίζεται ως μόνιμο συμβουλευτικό όργανο του Συντονιστικού Οργάνου Πολιτικής Προστασίας, στο οποίο συμμετέχουν και εκπρόσωποι ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων που διαθέτουν κατάλληλη εμπειρογνωμοσύνη και έχουν αναπτύξει και παρέχουν καινοτόμες υπηρεσίες και επιστημονικά εργαλεία σχετικά με την πρόγνωση, εντοπισμό, παρακολούθηση και διαχείριση αποτελεσμάτων καταστροφών. Επίσης, τo άρθρο 39 του Ν.4662/2020 συστήνει την Εθνική Σχολή Διαχείρισης Κρίσεων και Αντιμετώπισης Κινδύνων, η οποία μαζί με το Κέντρο Μελετών Διαχείρισης Κρίσεων (ΚΕΜΕΔΙΚ) έχουν την δυνατότητα συνεργασίας με ακαδημαϊκούς και ερευνητικούς φορείς σε θέματα εκπαίδευσης, υλοποίηση κοινών ερευνητικών προγραμμάτων και μελετών που άπτονται θεμάτων Πολιτικής Προστασίας. Αναμένουμε να υπάρξει πρόσκληση για συνεργασία.
Πρόσφατα αρθρογραφήσατε στην «Καθημερινή» για την ανάγκη να παραμείνει το Αστεροσκοπείο Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου. Γιατί, κατά τη γνώμη σας, ο πρωθυπουργός άνοιξε θέμα περί κατάργησης ανεξαρτησίας του φορέα και πού θα οδηγούσε μία τέτοια εξέλιξη;
Θεωρώ ότι ήταν μια πρόταση που προερχόταν από την ηγεσία του υφυπουργείου Πολιτικής Προστασίας και την έθεσε ο πρωθυπουργός κατά την διάρκεια της τριτολογίας του στην σχετική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, αφήνοντας ανοιχτή τη σχετική συζήτηση με τις άλλες πολιτικές δυνάμεις. Δεν θεωρώ ότι θα προχωρήσει, νομίζω ότι επιχειρηματολόγησα επαρκώς. Θα ήταν εξάλλου ανατροπή ενός από τους ιστορικότερους πυλώνες του Εθνικού ερευνητικού ιστού, με ιστορία που συμβαδίζει με την ίδια την ιστορία του νεότερου Ελληνικού κράτους, ανατροπή η οποία δεν θα ωφελούσε φυσικά ούτε την Πολιτική Προστασία, μιας και η εγκυρότητα και η αποτελεσματικότητα των επιστημονικών υπηρεσιών και καινοτόμων εργαλείων μας στηρίζεται στην ερευνητική αριστεία που έχουμε επιτύχει και η οποία για να αποδώσει χρειάζεται το ελεύθερο ακαδημαϊκό περιβάλλον ενός ερευνητικού κέντρου ή ενός ΑΕΙ.