Οι ανατριχιαστικές εικόνες των μαυροντυμένων φαντασμάτων χωρίς πρόσωπο, στο πανεπιστήμιο της Καμπούλ, που δήλωναν τη συναίνεσή τους στο καθεστώς των Ταλιμπάν, δεν είναι σίγουρα αντιπροσωπευτικές της πλειονότητας των γυναικών, που εξακολουθούν να διαδηλώνουν σε πολλές πόλεις του Αφγανιστάν για τα δικαιώματά τους, αψηφώντας τα χτυπήματα και τις σφαίρες φανατισμένων, μισογύνηδων ανδρών. Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’80 και πριν από τους Ταλιμπάν οι γυναίκες στο Αφγανιστάν αποτελούσαν το 40% των γιατρών στην Καμπούλ, το 70% των δασκάλων και των πανεπιστημιακών, το 50% των φοιτητών. Το μεγαλύτερο ποσοστό των Αφγανών όμως δεν ζει στις πόλεις αλλά στην ύπαιθρο και η πιθανότητα για μια γυναίκα εκεί, ακόμα και μόνο να περπατήσει στο δρόμο ασυνόδευτη, ήταν ανέκαθεν μηδαμινή. Η επανακατάκτηση της εξουσίας από τους Ταλιμπάν και η άτσαλη απόσυρση των αμερικανικών στρατευμάτων από τη χώρα έθεσε σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο κυρίως τις γυναίκες.
Βροχή οι απαγορεύσεις
Έπειτα από τις ψεύτικες υποσχέσεις ότι οι γυναίκες δεν θα χάσουν τα δικαιώματα που είχαν σε ένα μικρό βαθμό κατακτήσει, άρχισαν να πέφτουν βροχή οι απαγορεύσεις. Όχι γυμνάσιο για τα κορίτσια, καμία συμμετοχή των γυναικών σε αθλήματα, έξοδος μόνο με καλυμμένο πρόσωπο και με συνοδεία αρρένων μελών της οικογένειας, και, πριν από λίγες ημέρες, ο δήμαρχος της Καμπούλ κάλεσε τις γυναίκες να μην επιστρέψουν στις δουλειές τους.
Οι παλιές φωτογραφίες πριν από 40 και 50 χρόνια που μας δείχνουν χαμογελαστές γυναίκες με μίνι φούστες να περπατάνε μόνες και αμέριμνες στους δρόμους των μεγάλων πόλεων του Αφγανιστάν τώρα φαντάζουν ως επινόηση. Τη δεκαετία του ’70, το Αφγανιστάν υπήρξε προορισμός ή πέρασμα ανήσυχων νέων, προς το Νεπάλ και την Ινδία, στο πλαίσιο της αναζήτησης άλλων αξιών από αυτών της διεφθαρμένης Δύσης. Ο εικαστικός Φραντσέσκο Κλεμέντε είχε προσθέσει στο επίσημο βιογραφικό του την περιήγησή του με φίλους στο Αφγανιστάν, ενώ στην Ελλάδα δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στο Lifo1 οι εξαιρετικές φωτογραφίες και η αφήγηση της εικαστικού και φωτογράφου Ελένης Μυλωνά από τη δική της περιήγηση, το 1971. Παράλληλα, ωστόσο, με την αγωνία για το μέλλον, τόσο των γυναικών που ζουν στην ύπαιθρο όσο και αυτών που είχαν κατακτήσει μια σχετική αυτονομία στις πόλεις, εκφράστηκε και η δυναμική αποφασιστικότητα για οργάνωση μέσα στη χώρα όσο και η αλληλεγγύη έξω από αυτήν. Δεν λείπουν οι φωνές που αποδοκιμάζουν αυστηρά τους δυτικούς για την υποκριτική «συμπονετική» πατερναλιστική ματιά τους, ενώ ουσιαστικά αυτοί ενδιαφέρονται μόνο να κρατήσουν ένα νέο κύμα μετανάστευσης έξω από τις δικές τους χώρες. Αφού εξαπέλυσαν το 2001 τη βία του πολέμου που έπληξε περισσότερο τις γυναίκες, σήμερα τις εγκαταλείπουν στην τραγική τους μοίρα. Όμως, εκείνες δεν σταματούν τις διαδηλώσεις, παρά τον κίνδυνο να χάσουν μέχρι και τη ζωή τους, ενώ για τη σημερινή κατάστασή τους κατηγορούν όχι μόνο τους Ταλιμπάν, αλλά και το Πακιστάν που τους στηρίζει.
Ο Ζαμπιχουλάχ Μουτζαχίντ, κυβερνητικός εκπρόσωπος των Ταλιμπάν, αναγνώρισε τον ρόλο των γυναικών ως νοσοκόμων και εργαζομένων σε υπηρεσίες φροντίδας, και θεωρεί ότι μόνο με αυτές τις εργασίες μπορούν να ασχοληθούν, «ακολουθώντας το Κοράνι και το νόμο της Σαρία», ένα Κοράνι στα μέτρα των Ταλιμπάν και έναν κώδικα συμπεριφοράς, τη Σαρία, που πρέπει να ερμηνευθεί από τις διάφορες νομικές σχολές.
Χαρακτηριστική για τις προθέσεις των Ταλιμπάν είναι η μετατροπή του «Υπουργείου Γυναικείων Υποθέσεων» σε «Υπουργείο για την Καθοδήγηση και την Προώθηση της Αρετής και της Πρόληψης του Αμαρτήματος», δηλαδή της δομής στην οποία είχε ανατεθεί από το 1996 έως το 2001 η τιμωρία των γυναικών που έβγαιναν στο δρόμο χωρίς μπούρκα ή χωρίς άνδρα συγγενή, που απαγόρευε στα κορίτσια να σπουδάζουν μετά το δημοτικό και που φρόντιζε να λιθοβολήσει τα ζευγάρια που κατηγορούνταν για «μοιχεία».
Αντίσταση
Οι γυναικείες οργανώσεις ανά τον κόσμο, καθώς και η κοινωνία των πολιτών, δεν μένουν με σταυρωμένα χέρια και προσπαθούν να βοηθήσουν με κάθε τρόπο τις Αφγανές, ακολουθώντας τις εκκλήσεις οργανώσεων όπως η Pangeaοnlus, ή η RAWA2, η ανεξάρτητη Ένωση Αφγανών Γυναικών, που αγωνίζεται από το 1977 για την υπεράσπιση της δημοκρατίας και των δικαιωμάτων των γυναικών και των μειονοτήτων.
H Rawa, που δημιούργησε η αγωνίστρια Meena (1956-1987) την οποία δολοφόνησαν πράκτορες του KHAD, του αφγανικού σκέλους της KGB, ζητά να μην αναγνωριστεί η κυβέρνηση των Ταλιμπάν, να διακοπεί κάθε είδος χρηματοδότησης προς αυτήν, να υπάρξει ανθρωπιστικός διάδρομος για να εγκαταλείψουν τη χώρα όσοι κινδυνεύουν από το καθεστώς, να υπάρξει αρωγή στην επανεγκατάσταση των προσφύγων, να δημιουργηθεί ένα ανεξάρτητο σώμα διεθνών παρατηρητών με θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα στο Αφγανιστάν, και ιδιαίτερα τα δικαιώματα των γυναικών, καθώς και αρωγή του αγώνα τους, και, τέλος, να σταματήσουν οι πολιτικές εμπορίου όπλων και εξουσίας της πολεμικής βιομηχανίας, που αποκτά κέρδη από τους πολέμους στο Αφγανιστάν και σε άλλα σημεία της γης. Όπως έγραψε στο σάιτ της Rawa μία ακτιβίστρια της οργάνωσης «..ποτέ η αντίσταση των γυναικών στο Αφγανιστάν δεν ήταν τόσο σκοτεινή όσο σήμερα. Οι γονείς μας κι οι προηγούμενες γενιές ανακαλούν τουλάχιστον το ’60 και το ’70, όταν οι γυναίκες είχαν βασικά δικαιώματα. Αλλά σε κάθε δεκαετία η κατάσταση των γυναικών χειροτερεύει, ειδικά μετά το ολοκληρωτικό καθεστώς του 1992». Η 28χρονη Ζάχρα Τζόγια, η οποία ως παιδί φοιτούσε στο σχολείο ντυμένη αγόρι, αφού οι Ταλιμπάν είχαν απαγορεύσει τις σπουδές στα κορίτσια, πέρυσι δημιούργησε τον ιστότοπο Rukhshana Media3, στον οποίο Αφγανές με τη δική τους φωνή αφηγούνται τις δικές τους ιστορίες. Το όνομα του ιστότοπου αποτελεί ακόμα μια φορά φόρο τιμής στα θύματα της πατριαρχίας στη χώρα και ειδικότερα στη Rukhshana, τη νεαρή γυναίκα που το 2015 πετροβολήθηκε μέχρι θανάτου επειδή είχε δραπετεύσει από έναν εξαναγκασμένο γάμο.
Σε μια συνέντευξή της στην εφημερίδα Manifesto, μια ακόμα από τις ακτιβίστριες της Rawa, χαρακτηρίζει ως «μακάβριο αστείο ότι η δημοκρατία και τα γυναικεία δικαιώματα ήταν οι στόχοι των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Η νοοτροπία των Ταλιμπάν δεν άλλαξε και δεν θα αλλάξει ποτέ. Εμείς θα εξακολουθήσουμε να αγωνιζόμαστε για ένα Αφγανιστάν ανεξάρτητο, ελεύθερο, κοσμικό, δημοκρατικό και δίκαιο. Αυτές οι προσδοκίες φαίνεται πολύ δύσκολο να υλοποιηθούν γιατί είμαστε περικυκλωμένοι από ισχυρούς εχθρούς, που θέλουν να υλοποιήσουν τα δικά τους συμφέροντα. Οι δημοκρατικές δυνάμεις εξοντώνονταν πάντα κι αυτό κάνει ακόμη σκληρότερο τον αγώνα μας. Όμως, είμαστε βέβαιες ότι υπάρχει αντίσταση, ότι θα δυναμώσει και ότι οι επόμενες γενιές στο τέλος θα νικήσουν. Λέγαμε πάντα ότι κανένα έθνος δεν μπορεί να εξάγει τα «δικαιώματα των γυναικών» ή τη «δημοκρατία». Πιστεύουμε ότι οι αφγανές γυναίκες θα συνεχίσουν τον αγώνα και ότι καμία καταπίεση, τυραννία ή βία δεν θα μπορέσει να σταματήσει την αντίσταση». Ισχυρή «φωνή» αποτελούν, επίσης, οι καλλιτέχνιδες δρόμου, όπως η Shamsia Hassani4, η πρώτη γυναίκα καλλιτέχνης γκράφιτι στο Αφγανιστάν, η οποία έχει εκθέσει δουλειά της και στη Β. Αμερική, την Ευρώπη και σε ασιατικές χώρες, ενώ μέχρι πρότινος δίδασκε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Καμπούλ. Κι αν οι ισχυρές, συγκλονιστικές εικόνες της κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή να σβηστούν από τους τοίχους, η διάχυσή τους στο διαδίκτυο και τις εκδόσεις εκτός Αφγανιστάν ενδυναμώνουν τις γυναίκες και συμβάλλουν αποφασιστικά στον αγώνα τους.
Πληροφορίες:
1. www.lifo.gr/tropos-zois/travel/peripeteiodes-taxidi-tis-elenis-mylona-sto-afganistan-toy-1971-me-ena
2. www.rawa.org/index.php
3. rukhshana.com/en/
4. www.shamsiahassani.net/