Δίπλα στο μεγάλο απεργιακό κύμα που έπληξε σοβαρά τον νόμο Χατζηδάκη εν τη γενέσει του, ορισμένοι εργαζόμενοι της efood αισθάνθηκαν την ανάγκη να υπερασπιστούν την εταιρεία η οποία προσέφερε παροχές που υπερβαίνουν τα ειωθότα στον χώρο της εστίασης, όπως επίδομα βενζίνης και τα απαραίτητα υλικά (αδιάβροχα, γάντια κ.λπ.). Όμως όταν η efood αποφάσισε να κάνει στροφή 180 μοιρών και να ικανοποιήσει το βασικό αίτημα των εργαζομένων της για συμβάσεις αορίστου χρόνου, ήξερε πολύ καλά ότι αυτή είναι η τάση σε όλο τον κόσμο. Προστασία της εργασίας σε αυτή τη φάση ισοδυναμεί με προστασία της επένδυσης της εταιρείας.
Τον Μάιο που μας πέρασε η βρετανική deliveroo, η πλατφόρμα που αντιμετώπισε το πρώτο μεγάλο κύμα απεργιών το 2016 στη Βρετανία, έχασε στο δικαστήριο την υπόθεση ενός υπαλλήλου που ζητούσε αποζημίωση για άδικη απόλυση στην Αυστραλία. Το επιχείρημα της εταιρείας ήταν πως εφόσον ο υπάλληλος μπορούσε να εργαστεί όποτε ήθελε ή να εργάζεται παράλληλα σε ανταγωνιστικές πλατφόρμες, τότε θα έπρεπε να θεωρηθεί εργολάβος. Το δικαστήριο έκρινε, αντίθετα, ότι αν ήταν εργολάβος θα διαφήμιζε το δικό του λογότυπο και όχι τα χρώματα της εταιρείας! Επιπλέον, η εργασία του δεν του εξασφάλιζε κέρδος και δεν είχε διαπραγματευτική ισχύ για να θεωρηθεί εργολάβος. Στη Γαλλία, η εταιρεία διώκεται για απασχόληση αδήλωτων εργαζομένων, ενώ αποχώρησε από την Ισπανία όταν κλήθηκε να πληρώσει 2,8 εκ. ευρώ σε ασφαλιστικές εισφορές για τους «συνεργάτες» της. Στη Σκοτία υπολογίζεται πως το ⅓ των εργαζομένων της εταιρείας έχουν αποδοχές κάτω του κατώτατου μισθού ενώ η χρέωση 35% ανά παραγγελία προκαλεί τριβές με τα εστιατόρια. Μόλις χθες η πολιτεία της Νέας Υόρκης όρισε κατώτατο μισθό και βασικές συνθήκες προστασίας από την εγκληματικότητα που μαστίζει τον κλάδο. Οι συνθήκες των εργαζομένων στις ΗΠΑ είναι κυριολεκτικά εφιαλτικές.
Ψηφιακά μονοπώλια
Τα μονοπώλια είναι μια εγγενής τάση αυτού που ονομάζουμε «καπιταλισμός των πλατφορμών» εξαιτίας του λογισμικού επιτήρησης και ελέγχου που τους επιτρέπουν να δημιουργούν αποτελεσματικά συστήματα λειτουργίας. Υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα στις ψηφιακές πλατφόρμες. Ενώ με το λογισμικό μπορεί να συλλέξει κανείς και να οργανώσει πληροφορία πιο αποτελεσματικά, έξυπνα και γρήγορα από οποιοδήποτε Μέσο στο παρελθόν, στις μεταφορές δεν είναι αυτό που παράγει τελικά υπεραξία, αλλά η εντατικοποιηση της εργασίας. Έτσι αίρονται τα προσχήματα του γνωσιακού καπιταλισμού περί παραγωγής υπεραξίας μέσω της καινοτομίας του λογισμικού. Η βιομηχανοποίηση των υπηρεσιών αυτών ανοίγει την πόρτα της ταξικής συνειδητοποίησης.
Μια ενδιαφέρουσα διάκριση είναι ότι οι προγραμματιστές εταιρειών, όπως η efood, βρίσκονται σε προνομιακό καθεστώς έναντι των μεταφορέων. Αυτό είναι λογικό, αφού οι μεν κατασκευάζουν και νομιμοποιούν συστήματα επιτήρησης, ενώ οι δε την υφίστανται. Πρόσφατα μάλιστα υπήρξαν καταγγελίες κατά μεταφορέων ότι παραβιάζουν το σύστημα γεωεντοπισμού στέλνοντας παραπλανητικά δεδομένα.
Κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του, ο ΣΥΡΙΖΑ τήρησε φιλική στάση απέναντι στις start up (εταιρείες γρήγορης κεφαλαιοποίησης) ως θετικού παράγοντα για την ανάπτυξη της οικονομίας. Είναι σαφές, όμως, πως καινοτομία και ανάπτυξη δεν μπορεί να γίνονται εις βάρος της εργασίας, των ελευθεριών και της ασφάλειας των εργαζομένων.
Δύο τάσεις
Σήμερα παρουσιάζονται διεθνώς δύο τάσεις: Η μια είναι αυτή της θέσπισης δικαιωμάτων έναντι των μονοπωλίων και η άλλη των ψηφιακών συνεταιρισμών, μια προοπτική που πρέπει να μπει σοβαρά στην ατζέντα της αριστεράς. Με συντριπτική πλειοψηφία 524 μελών, το ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ζήτησε στις 16 Σεπτεμβρίου από την επιτροπή να θεσπίσει δικαιώματα για τους εργαζομένους στις πλατφόρμες, όπως συλλογικές διαπραγματεύσεις.
Η τάση των συνεταιρισμών όμως είναι πιο ενδιαφέρουσα καθώς αποσυνδέει το λογισμικό από την εντατικοποίηση της εργασίας και τη γρήγορη κερδοφορία και το συνδέει με τη βιώσιμη ανάπτυξη, την αλληλεγγύη και την ασφάλεια των προσωπικών δεδομένων. Η coopcycle είναι μια κοοπερατίβα που έχει στήσει 70 συνεταιρισμούς σε όλο τον κόσμο παρέχοντας την απαραίτητη υποστήριξη, δηλαδή το λογισμικό για τη διαχείριση στόλου και εστιατορίων. Το λογισμικό σε αυτή την περίπτωση συμβολίζει και υλοποιεί μια συμμαχία ανάμεσα στους διανομείς με τα ποδήλατα, τα μικρά εστιατόρια και τους προγραμματιστές, μια κοινωνική τάξη με ειδικό βάρος στην ψηφιακή εποχή. Κάτι ανάλογο δηλαδή με αυτό που συνέβη κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης, όταν αλυσίδες παραγωγών και καταναλωτών συστήσαν συστήματα που παρήγαγαν κοινωνική υπεραξία μέσω της οικονομίας.
Η αντιπρόταση των νεοφιλελεύθερων
Οι «μη-εργαζόμενοι» του νόμου Χατζηδάκη μπορούν να επενδύσουν μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους σ’ αυτό που λέμε οικονομία διαμοιρασμού, μπαίνοντας λίγο πιο βαθιά στη νεο-φιλελεύθερη κατάσταση. Μετά το efood μπορεί κάποιος να συμπληρώσει εισόδημα βάζοντας το σπίτι του στο airbnb, μπαίνοντας σε κάποιο δίκτυο φύλαξης κατοικίδιων, προσφέροντας «εμπειρίες» σε τουρίστες, μαγειρεύοντάς και πουλώντας μικρές μερίδες φαγητό, μπορεί (θεωρητικά) να γίνει influencer, μπορεί να μετατρέψει όλη του τη ζωή σε μια υπηρεσία με τιμές που κυμαίνονται ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση κάθε φορά. Μια ζωή πιο υποτιμημένη ακόμα και από αυτήν της ανεργίας.
Η ψηφιακή τεχνολογία είναι το ανάλογο της άγριας δύσης: όποιος καταφέρει πρώτος να ψηφιοποιήσει μια κοινωνική λειτουργία και να συλλέξει τα δεδομένα της αποκτά δεσπόζουσα θέση στην αναδυόμενη αγορά. Κάθε τεχνολογία γίνεται πολιτικά ενδιαφέρουσα όταν είναι πλέον τετριμμένη. Τότε γίνεται εύκολο σε θεσμικά συστήματα να διακρίνουν τις αδικίες και να ανταποκριθούν στο αίτημα μιας στοιχειώδους ρύθμισης. Τόσο το αίτημα της εκχώρησης εργασιακών δικαιωμάτων, όσο και εκείνο των συνεταιρισμών που ακολουθεί μια προοδευτική σοσιαλδημοκρατική παράδοση, είναι μέτρα εξισορρόπησης της καπιταλιστικής επίθεσης που ξεδιπλώνεται σήμερα στον ανθρώπινο χρόνο που δεν θα μπορούσαν να βρουν αντίθετους σε κανένα τμήμα της αριστεράς. Η πραγματική τομή όμως θα ήταν η διεκδίκηση της διαμόρφωσης των ίδιων των νέων τεχνολογιών που διαμορφώνουν τη φαντασία κάποιου μέλλοντος.