Η Νίκη Τρουλλινού –Χανιώτισσα συγγραφέας που κατοικεί στο Ηράκλειο κάποιες δεκαετίες τώρα– έχει διακριθεί στη διηγηματογραφία, από τα δέκα της περίπου βιβλία τα δύο μόνο είναι μυθιστορήματα: το «Μ’ ένα καφάσι μπύρες» (Κέδρος, 2009) και ο «Ουρανός από στάχτη» που κυκλοφόρησε εν μέσω πανδημίας το 2020, από τις εκδόσεις Ποταμός. Σε αυτό ένας άντρας και μια γυναίκα, μακρινοί συγγενείς και αλλοτινοί εραστές, επικοινωνούν και πάλι μέσω διαδικτύου, όσο εκείνος –στέλεχος της γραφειοκρατίας των Βρυξελών– είναι εγκλωβισμένος στο αεροδρόμιο της βελγικής πρωτεύουσας, περιμένοντας μάταια να καθαρίσει ο ουρανός και να πετάξει. Είναι οι μέρες της έκρηξης του ηφαιστείου στην Ισλανδία που η στάχτη του κάλυψε όλη την Ευρώπη σχεδόν προκαλώντας μπλακ άουτ στις συγκοινωνίες. Είναι και οι μέρες του οικονομικού μπλακ άουτ από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης του 2008. Δυσοίωνα νέφη πάνω από μια ούτως ή άλλως «συννεφιασμένη» Ευρώπη. Με αφορμή το βιβλίο αυτό η συγγραφέας μιλά στην Εποχή των βιβλίων για την Ευρώπη, την Κρήτη με τον βενιζελισμό και τους χαΐνηδες, την ελληνική κρίση, τον πλούτο των εκδόσεων αλλά και την πληθώρα των αμφίβολης ποιότητας βιβλίων που κυκλοφορούν.
Ο Ουρανός από στάχτη εκκινεί από το γεγονός της έκρηξης του ηφαιστείου Εϊγιαφιάτλαγιοκουτλ στην Ισλανδία τον Απρίλιο του 2010, που στα μάτια κάποιων –και βέβαια στα δικά σας– είχε ένα βαθύ συμβολισμό. Τα ηφαιστειακά σύννεφα πάνω από τους ευρωπαϊκούς ουρανούς που παρέλυσαν τις αεροπορικές συγκοινωνίες έμοιαζαν με ένα δυσοίωνο μήνυμα ακριβώς μετά την κρίση του 2008 αλλά και την πτώχευση της Ισλανδίας την ίδια χρονιά. Πώς λειτούργησε μέσα σας; Έχουν γίνει όλα στάχτη;
Είχα εντυπωσιαστεί τότε με το ηφαίστειο. Ξεκίνησα κάτι να γράφω∙ δεν έβγαινε. Ήρθαν τα χρόνια της οικονομικής κρίσης και όσα αυτή έσερνε μαζί της. Και κάθισα πάλι μπροστά στον υπολογιστή. Συγχρόνως διάβαζα Ιστορία. Νομίζω ότι όλα εκεί είναι: στην Ιστορία. Ένα συνεχές «το έχω ξαναδεί» και η στάχτη έμοιαζε να έρχεται από παντού. Τώρα, όμως, που με ρωτάτε είμαι πιο ψύχραιμη. Όχι, δεν έχουν γίνει όλα στάχτη. Πορευόμαστε όπως πάντα. Με κρίσεις, πολέμους, πληγές και απώλειες, με έρωτες και θανάτους. Προχωρούν οι άνθρωποι και η ζωή έχει τη δική της δύναμη να μας συμπαρασύρει. Και σας το λέω σήμερα αυτό που ακόμη κουνιόμαστε από τους σεισμούς στην Κρήτη.
Οι ήρωές σας, η δασκάλα στην Ελλάδα Θάλεια και ο ανώτερος υπάλληλος στις Βρυξέλλες Τηλέμαχος, που υπήρξαν και ζευγάρι παρότι συγγενείς, μιλούν μέσα από κομπιούτερ την ώρα που ο δεύτερος περιμένει στωικά στο αεροδρόμιο την αναβληθείσα, λόγω στάχτης, πτήση του. Οι ειδικές συνθήκες, και παρόλη την απόσταση, προκαλούν τάση προς την ειλικρίνεια και στους δύο. Τι κλονίζεται και τι μπορεί να χτιστεί σε συνθήκες κρίσης;
Όλα κλονίζονται και όλα μπορούν να χτιστούν. Δεν υπάρχουν –φοβάμαι και ελπίζω μαζί– συνταγές.
Στο μυθιστόρημά σας καταπιάνεστε και με ένα θέμα που δεν είναι καθόλου αβανταδόρικο λογοτεχνικά, τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών και την Ενωμένη Ευρώπη, καθόλου αβανταδόρικο με την έννοια ότι οποιοσδήποτε λόγος για ευρωπαϊκή γραφειοκρατία μοιάζει βαρετός, κάτι που επιβεβαιώνεται και από την αποχή στις ευρωεκλογές. Ωστόσο είναι σημαντικό θέμα που επηρεάζει τις ζωές μας. Γιατί το επιλέξατε και πώς χειριστήκατε αυτή την, ας πούμε, «βαρετή» του πτυχή;
Ξέρετε, είμαι πεπεισμένη ότι όση δύναμη ίσως έχουν οι πολιτικοί έχουν και όλοι και όλες αυτοί οι άχρωμοι, άοσμοι αλλά λίαν συνδεδεμένοι/ες με συμφέροντα που κατοικοεδρεύουν στα ψηλά κτίρια των Βρυξελών ή του Λουξεμβούργου. Άνθρωποι με απίστευτους μισθούς, όχι τυχαία, με προνόμια, με σχολειά για τα παιδιά τους, με ακριβά αυτοκίνητα και ακριβά ποτά πίσω από την πόρτα στο σπίτι τους, μιλάμε προφανώς για έναν τρόπο ζωής που σε κάνει ανάλγητο και πιστό μόνο στη βόλεψή σου. Ό,τι ισχύει για τα στελέχη των πολυεθνικών. Χαρτογιακάδες και γιάπηδες, διεκπεραιώνουν χαρτούρα με τυλιγμένη μέσα της τη ζωή μας.
Πώς ξεκίνησε η Ευρώπη και πού βρίσκεται σήμερα; Είστε αισιόδοξη για το μέλλον της;
Είναι μεγάλη κουβέντα. Περιμέναμε μάλλον πολλά, άλλοι ήταν περισσότερο σκεπτικιστές. Ίσως δεν είχαμε διαβάσει καλά την Ιστορία της ή θέλαμε να είμαστε επιλεκτικοί στις μνήμες μας. Θέλω να πω πως η Ευρώπη δεν είναι μόνο φωτεινή, αυτή του διαφωτισμού και των επαναστάσεων και του Μάη του ’68 και… και… Είναι και εκείνη του ναζισμού και του φασισμού, της γενοκτονίας των ιθαγενών στη Λατινική Αμερική, της αποικιοκρατίας. Τι άφησε πίσω της η Ευρώπη στην Ινδία, τη Μέση Ανατολή για να μην πούμε και τη δύστυχη την Αφρική. Επομένως, κι εμείς ας κρατούσαμε μικρό καλάθι. Χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν είχε και πολλά θετικά η ένταξη. Ας προσέχαμε κι εμείς, ας ξέραμε να κουμαντάρουμε καλύτερα το «νοικοκυριό» μας, αν και τον τελευταίο λόγο μάλλον αυτοί τον έχουν.
Μέσα σε αυτό το ευρωπαϊκό πλαίσιο και την αβεβαιότητα για το μέλλον, η Κρήτη εδώ και αρκετά χρόνια, με εξαίρεση το περσινό διάλειμμα λόγω πανδημίας, ζει την «τουριστική» της άνοιξη. Τι έχει προσθέσει και τι έχει αφαιρέσει αυτή η εξέλιξη σε σχέση με την ευημερία της αλλά και τον πολιτισμό της; Πόσο βαρύ είναι το τίμημα της ευημερίας;
Κάθε άνοιξη –για να μιλήσουμε με τα λόγια σας– έχει το φθινόπωρό της, κάθε ανάπτυξη το τίμημά της. Το νησί πλουτίζει από τον τουρισμό αλλά είναι σημαντικό να μη χαθεί η καλλιέργεια της ελιάς και η εναπομείνασα αγροτική παραγωγή. Ζει πολύς κόσμος ακόμη από τη γεωργία και τα θερμοκήπια. Το μεγάλο ζητούμενο είναι η προστασία του περιβάλλοντος. Καλή η άνεση, αλλά τι νησί θα αφήσουμε στα παιδιά μας; Κι εδώ θέλει η φωνή μας να γίνει δυνατή. Και απέναντι στους ξένους. Οι επενδύσεις των ξένων στον τουρισμό «βγάζουν μάτι» πια. Κι έρχονται για να πάρουν ό,τι περισσότερο και πιο γρήγορα μπορούν. Το θέμα είναι τι κάνουμε – και μάλλον σφυρίζουμε κλέφτικα…
Γράφετε ότι ο Παττακός διέταξε την κατεδάφιση του τζαμιού της Βαλιδέ στο Ηράκλειο. Που πριν ήταν βενετσιάνικος ναός του Σωτήρος. Ποια είναι η σχέση της πόλης με το βενετσιάνικο και το οθωμανικό της παρελθόν;
Ναι, ιστορικά εξακριβωμένο. Και κάποιοι ντόπιοι μαζί που τα οικόπεδά τους πήραν αξία. Έχω την αίσθηση ότι αγαπούν το βενετσιάνικο παρελθόν, αλλά για το οθωμανικό στραβομουτσουνιάζουμε ακόμη. Στο Ηράκλειο δεν έχει μείνει ούτε ένας μιναρές, στα Χανιά και το Ρέθυμνο κάτι διασώθηκε. Με το Ηράκλειο η ανάπτυξη ήταν πολύ γρήγορη, σχεδόν «βίαιη» και το μικρασιατικό στοιχείο πολύ μεγάλο (περί τους είκοσι χιλιάδες πρόσφυγες στο νομό Ηρακλείου). Το κάθε τι οθωμανικό ίσως τους πλήγωνε. Βεβαίως το ίδιο αυτό στοιχείο έδωσε ζωή, δύναμη, εργοστάσια, καλλιέργεια της σταφίδας κ.λπ. Η Κρήτη θα ήταν απίστευτα πίσω χωρίς τους πρόσφυγες του ’22. Συγχρόνως έμειναν τόσα και τέτοια καταπληκτικά κτίσματα από τους Βενετούς – που τα είχαν σεβαστεί οι Οθωμανοί. Λίγες μεσογειακές πόλεις έχουν τα Τείχη του Χάνδακα και των Χανίων!
Ταυτίζουμε όλοι την Κρήτη με τον βενιζελισμό. Ανεξάρτητα όμως και πέρα απ’ αυτόν, ποιο θα λέγατε ότι είναι το κύριο ιδεολογικό πρόταγμα της πλειοψηφίας των Κρητών; Υπάρχει μια κοινότητα πεποιθήσεων των οποίων ο βενιζελισμός αποτέλεσε τη συνισταμένη;
Νομίζω ότι η Ιστορία τούς έμαθε να αγαπούν την ελευθερία τους. Με τρόπο ίσως ακραίο. Δέστε τον χάρτη, είμαστε μόνοι καταμεσής της Ευρώπης και της Αφρικής. Ακόμα και σήμερα όταν έχει δυνατό νοτιά δεν έρχονται τα αεροπλάνα και όταν έχει δυνατό βοριά δεν πλέουν τα πλοία. Έπρεπε διαχρονικά να στηριχτούν στον εαυτό τους και μόνο. Κανείς δεν τους γλίτωνε από τους Σαρακηνούς, έχετε δει μεσογειακή πόλη στραμμένη με την πλάτη στη θάλασσα; Το Ηράκλειο μέχρι πρότινος. Αυτό λέει πολλά. Ήρθε ο βενιζελισμός –ο δικός «μας» άνθρωπος– να τους ξεσηκώσει και να φέρει την Ένωση με την Ελλάδα. Αίφνης δεν είμαστε μόνοι. Αυτό πέρασε, νομίζω, μετά σε κάθε δημοκρατική δύναμη με κοινό παρονομαστή μια ιδέα περί ελευθερίας, πολλές φορές όμως στρεβλή. Ο νεοπλουτισμός των τελευταίων 40 περίπου χρόνων έκανε τη ζημιά. Η ελευθερία φέρνει πολύ προς την «κρητική μαγκιά» και οι χαΐνηδες μας προέκυψαν παλικαράδες του γλυκού νερού.
Η Ελλάδα συμπλήρωσε ήδη μια δεκαετία διαρκών κρίσεων, κυρίως της οικονομικής αλλά και τώρα της πανδημικής. Επέφεραν πιστεύετε βαθιές αλλαγές στην κοινωνία οι κρίσεις αυτές; Ή θα βγούμε, όποτε βγούμε, από αυτήν, απαράλλαχτοι;
Ειλικρινά δεν ξέρω. Αναρωτιέμαι συνεχώς – και δεν ξέρω.
Λέμε συχνά ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει μεγάλο κοινό για τη λογοτεχνία. Εσείς τι πιστεύετε; Μεγαλώνει αυτό το κοινό ή συρρικνώνεται;
Είμαστε πρωταγωνιστές στην γκρίνια. Υπάρχουν δυσκολίες, αλλά και βιβλιοπωλεία βλέπω γύρω μου πολλά, μικρά έως τεράστια, εκδότες τόσους πολλούς (!), μεταφράσεις καταπληκτικές, ταλέντα δικά μας – αλλά δεν πάμε πίσω και σε αυτοεκδόσεις της πλάκας που αργά ή γρήγορα θα κάνουν τη ζημιά τους. Θα απαξιώσουν την ελληνική λογοτεχνία. Μακάρι να βγω ψεύτρα.
Το μυθιστόρημα της Νίκης Τρουλλινού «Ουρανός από στάχτη» παρουσιάζεται την Τετάρτη 6 Οκτωβρίου, στις 7μμ, στο βιβλιοπωλείο Bibliothèque (Θεμιστοκλέους 76, πλ. Εξαρχείων). Με την συγγραφέα θα συζητήσουν οι Τάσος Γουδέλης, Κώστας Μανιμανάκης. Η εκδήλωση θα γίνει στον εξωτερικό χώρο του βιβλιοπωλείου.