«Ούτε το κράτος, ούτε η εκκλησία, ούτε ο σύζυγος,
ούτε το αφεντικό, το σώμα μου είναι δικό μου
και μόνο δική μου η απόφαση»
Κεντρικό σύνθημα διαδηλώσεων
Τα τελευταία χρόνια το φεμινιστικό/γυναικείο κίνημα σε αρκετές χώρες της Λατινικής Αμερικής διεκδικεί όλο και πιο μαζικά και δυναμικά το δικαίωμα των γυναικών σε ελεύθερη, νόμιμη, ασφαλή και δωρεάν έκτρωση. Διευρύνοντας τις συμμαχίες του με άλλα κινήματα, κινητοποιώντας γυναίκες ιθαγενείς και ευαισθητοποιώντας ευρύτερα την κοινωνία κατάφερε να αναδείξει το δικαίωμα των γυναικών στην έκτρωση σε κεντρικό πολιτικό ζήτημα.
Στον αναμενόμενο απόηχο από τη νομιμοποίηση της έκτρωσης στην Αργεντινή (30.12.2020), ένα σημαντικό βήμα προς την αποποινικοποίηση έγινε στις 7 Σεπτεμβρίου στο Μεξικό (όχι από την κυβέρνηση, αλλά από το Ανώτατο Εθνικό Δικαστήριο). Λίγους μήνες πριν (Απρίλης) στο άκαμπτο Εκουαδόρ η έκτρωση λόγω βιασμού έπαψε να αποτελεί ποινικό αδίκημα (πάλι με απόφαση δικαστηρίου), ενώ στο Ελ Σαλβαδόρ όπου η χωρίς καμία εξαίρεση έκτρωση είναι αδίκημα και επιφέρει ποινή φυλάκισης έως 40 χρόνια, οι γυναίκες κινητοποιήθηκαν κυρίως για την απελευθέρωση των φυλακισμένων αλλά και για αλλαγές στη σχετική νομοθεσία.
Μια θαρραλέα και δίκαιη απόφαση
Στις 7 Σεπτεμβρίου, η ολομέλεια του Ανώτατου Δικαστηρίου του Μεξικού, μετά από διήμερη συνεδρίαση, πήρε ομόφωνα μια ιστορική για το Μεξικό απόφαση: ακύρωσε ως αντισυνταγματική τη θεσμοθετημένη σε δύο Πολιτείες1 ποινικοποίηση της έκτρωσης (ποινές φυλάκισης των γυναικών από 1-6 χρόνια). Με ισχυρή πλειοψηφία αποφάσισε, επίσης, ότι είναι αντισυνταγματική η αναγνώριση του δικαιώματος στη ζωή από τη στιγμή της σύλληψης. Πρωτοποριακό, ωστόσο, στοιχείο είναι το γεγονός ότι η απόφαση δεν αναφέρεται αποκλειστικά στις γυναίκες αλλά και σε «άτομα που εγκυμονούν»!
Η απόφαση υποχρεώνει τους δικαστές-ίνες σε ομοσπονδιακό και πολιτειακό επίπεδο να την εφαρμόσουν και στην περίπτωση που η νομοθεσία μιας Πολιτείας ποινικοποιεί την έκτρωση.
Ο πρόεδρος του δικαστηρίου Αρτούρο Σαλδιβάρ σε μια εξαιρετική παρέμβαση (συνέντευξη Τύπου την επομένη της απόφασης) ανέδειξε, μεταξύ άλλων, και την ταξική πλευρά του ζητήματος «….Η ποινικοποίηση της έκτρωσης τιμωρεί τη φτώχεια, αφού αυτές που κοιμούνται στις φυλακές είναι οι πιο ευάλωτες ή προέρχονται από αγροτικές περιοχές. Τα πλούσια κορίτσια πάντα έκαναν εκτρώσεις, αλλά δεν πέρασαν από φυλακή».
Οι αντιδράσεις
Πολλές γυναίκες με τα γνωστά πλέον πράσινα φουλάρια που διαδήλωναν συνεχώς έξω από το δικαστήριο πανηγύριζαν, αν και γνωρίζουν τις δυσκολίες εφαρμογής της απόφασης σε εθνικό επίπεδο. Στα ΜΚΔ εκφράστηκε μαζικά χαρά, ανακούφιση, περηφάνια, ενώ οι αρνητικές απόψεις όπως και η αντιδιαδήλωση έξω από τα δικαστήρια, προς το παρόν τουλάχιστον, είναι μειοψηφικές. Εξάλλου, πολλές γυναίκες στη Λατινική Αμερική υποδέχτηκαν με αγαλλίαση τα… καλά νέα από το Μεξικό που ενίσχυσαν τις ελπίδες τους και την αγωνιστικότητά τους.
Ο πρόεδρος της χώρας Α.Μ. Λόπες Ομπραδόρ (ΑΜΛΟ) αρκέστηκε να δηλώσει «σέβομαι την απόφαση του δικαστηρίου», ίδια σχεδόν δήλωση με εκείνη του δεξιού προέδρου του Εκουαδόρ Γ. Λάσο, μερικούς μήνες πριν. Άλλωστε, είναι γνωστή η άποψή του ότι η έκτρωση είναι ένα ζήτημα που διχάζει τον πληθυσμό και αυτός ασκεί τα καθήκοντά του με σύνεση (και προφανώς με ό, τι αυτή συνεπάγεται). Το κόμμα του (PRI) δήλωσε ότι πρόκειται για «μια ιστορική μέρα για το Μεξικό». Το δεξιό κόμμα PAN ανακοίνωσε -πριν βγει η απόφαση- ότι τοποθετείται «υπέρ της προστασίας της ζωής από τη σύλληψη μέχρι το φυσικό θάνατο».
Μακρύς ο δρόμος
Παρόλα αυτά, η καταδικαστική αυτή απόφαση δεν συνεπάγεται την αυτόματη αλλαγή της σχετικής νομοθεσίας και στις υπόλοιπες πολιτείες που στη συντριπτική τους πλειονότητα ποινικοποιούν την έκτρωση με ελάχιστες εξαιρέσεις -προϋποθέσεις (28 σε σύνολο 32).
Καταρχάς, στο Μεξικό η έκτρωση συνυπάρχει τόσο ως δικαίωμα των γυναικών όσο και ως αδίκημα που επιφέρει ποινή φυλάκισης. Το να κάνει μια γυναίκα νόμιμη και ασφαλή έκτρωση στις 12 πρώτες βδομάδες της εγκυμοσύνης είναι δικαίωμα σε περίπτωση βιασμού σε όλη τη χώρα. Είναι επίσης δικαίωμα σε μόνο τέσσερις από τις τριανταδύο πολιτείες της χώρας: πόλη του Μεξικού (από το 2007), Οαχάκα (2019) και άλλες δύο το 2021. Στις υπόλοιπες πολιτείες οι προϋποθέσεις νόμιμης έκτρωσης είναι ελάχιστες και επιπρόσθετα διαφοροποιούνται. Οι πιο συνήθεις εξαιρέσεις είναι σοβαρά προβλήματα υγείας του εμβρύου ή σοβαρός κίνδυνος για τη ζωή της εγκύου. Αυτή η κατάσταση ερμηνεύει το δυσανάλογο με το γυναικείο πληθυσμό και διαρκώς αυξανόμενο υψηλό ποσοστό εκτρώσεων που καταγράφεται στις Πολιτείες όπου η έκτρωση έχει νομιμοποιηθεί.
Κάθε χρόνο πραγματοποιούνται σχεδόν ένα εκατομμύριο παράνομες εκτρώσεις και το ένα τρίτο από αυτές επιφέρει σοβαρές επιπλοκές στην υγεία και αρκετές φορές το θάνατο των γυναικών. Στις φυλακές αυτήν τη στιγμή βρίσκονται πενήντα περίπου φτωχά κορίτσια ή γυναίκες.
Οι αγώνες συνεχίζονται
Ο δρόμος άνοιξε, λένε φεμινιστικές/γυναικείες συλλογικότητες και είναι αισιόδοξες ότι θα τον διαβούν όσο δύσκολος και αν είναι με αγώνες και επαγρύπνηση σε κάθε πολιτεία. Πρέπει επιτέλους να μπει τέλος στο αβάσταχτο κοινωνικό στίγμα που κουβαλούν κορίτσια και γυναίκες σε όλη τους τη ζωή. Αυτό, ωστόσο, που τις προβληματίζει είναι αν θα συνεχίσουν να προσβλέπουν στην πολιτική εξουσία ή στη Δικαιοσύνη για ικανοποίηση των διεκδικήσεων τους, μετά και την περίπτωση του Εκουαδόρ.
Μιλούν, «κοιτάζοντας» προς το γειτονικό τους Τέξας των ΗΠΑ και την απρόσμενη ανατροπή της κατάκτησης της νόμιμης έκτρωσης και συνειδητοποιούν, χωρίς ίσως να το γνωρίζουν, ότι η Σιμόν ντε Μποβουάρ είχε δίκιο όταν έλεγε «..αυτά τα δικαιώματα (των γυναικών) δεν είναι αποκτήματα. Πρέπει να παραμένεις σε επαγρύπνηση σε όλη σου τη ζωή».
Σημείωση
1. Το επίσημο όνομα του Μεξικού είναι Ηνωμένες Πολιτείες Μεξικού και το διοικητικό του σύστημα είναι ανάλογο με αυτό των Η.Π.Α.