Φωτογραφία: Νικόλας Κοκοβλής
Ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Metron Analysis, Στράτος Φαναράς μιλά στην «Εποχή» για το πολιτικό τοπίο και πώς κινούνται τα κόμματα στη νέα πραγματικότητα. «Το πολιτικό σύστημα φαίνεται ανέτοιμο ακόμα να αντιμετωπίσει αυτή τη νέα εποχή. Κάνει μια προσπάθεια να ανταποκριθεί και να διαμορφώσει διαχειριστικούς μηχανισμούς, αλλά κυρίως φαίνεται ότι το βάρος είναι σε μια ρητορική αντιπαλότητας και όξυνσης, η οποία πολλές φορές στα μάτια της κοινωνίας είναι ασυσχέτιστη με την πραγματικότητα», σημειώνει μεταξύ άλλων.
.jpg)
Βιώνουμε μια τριπλή κρίση (υγειονομική, οικονομική, περιβαλλοντική). Πώς διαμορφώνεται η πολιτική ατζέντα και πώς επηρεάζεται η συμπεριφορά των πολιτών;
Υπάρχει η «μεγάλη εικόνα», η οποία ξεπερνά τα εθνικά σύνορα και έχει αναφορές σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης. Χαρακτηρίζεται από την αλλαγή εποχής. Φεύγουμε πια από τα μεμονωμένα περιστατικά κρίσεων και πηγαίνουμε σε ένα συνεχές κρίσεων. Ήδη ζούμε την πανδημία δύο χρόνια και οι εκτιμήσεις είναι ότι θα χρειαστούν άλλα δύο με τρία για να βγούμε από αυτή την περιπέτεια. Ταυτόχρονα, ξεσπούν συνεχώς φυσικές καταστροφές. Αυτή η συνέχεια δημιουργεί διαφορετικά δεδομένα, καθώς οι άνθρωποι χάνουν την πρωτοβουλία απέναντι στη φύση, χάνουν τους βαθμούς ελευθερίας που είχαν μέχρι τώρα και αισθάνονται ότι χρειάζεται να αμυνθούν. Έχουμε, λοιπόν, μία αλλαγή εποχής, στην οποία αξίες όπως η προστασία ή η ασφάλεια ιεραρχούνται πιο ψηλά, σε βάρος άλλων αξιών, όπως η ελευθερία και η δημιουργικότητα.
Η μικρή εικόνα είναι ότι στην Ελλάδα το πολιτικό σύστημα φαίνεται ανέτοιμο ακόμα να αντιμετωπίσει αυτή τη νέα εποχή. Κάνει μια προσπάθεια να ανταποκριθεί και να διαμορφώσει διαχειριστικούς μηχανισμούς, αλλά κυρίως φαίνεται ότι το βάρος είναι σε μια ρητορική αντιπαλότητας και όξυνσης, η οποία πολλές φορές στα μάτια της κοινωνίας είναι ασυσχέτιστη με την πραγματικότητα. Έχουμε πολύ δρόμο ακόμα για να συνειδητοποιήσουμε τις βασικές παραμέτρους της νέας ατζέντας και στη συνέχεια να διαμορφώσουμε πολιτικές αξιόπιστες και αποτελεσματικές.
Τα πολιτικά κόμματα, επομένως, δεν συμβαδίζουν με τις ανησυχίες της κοινωνίας. Αυτό δημιουργεί ένα πρόβλημα περαιτέρω μείωσης της αξιοπιστίας τους;
Στην Metron Analysis παρακολουθούμε συστηματικά τον παράγοντα της πολιτικής εμπιστοσύνης. Παρά την αργόσυρτη άνοδο που σημειώνει μέσα στη δεκαετία της κρίσης, από τα πολύ χαμηλά ποσοστά το 2012 (2,3/10) στο 4,1/10 σήμερα, δεν υπάρχει η αίσθηση ότι το πολιτικό σύστημα μπορεί να ανταποκριθεί με πληρότητα στα νέα προβλήματα. Αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας είναι αποστασιοποιημένο από την πολιτική διαδικασία, τη συμμετοχή, τις αξίες των διαφόρων πολιτικών και ιδεολογικών ρευμάτων, κρατώντας μία εξωσυστημική στάση. Είναι αναγκαίο τα πολιτικά υποκείμενα –αλλά και οι συλλογικότητες- να συντονιστούν με τις νέες πραγματικότητες.
Όσα κόμματα ευθυγραμμιστούν με τις ανάγκες της εποχής, θα είναι και αυτά που θα ξεχωρίσουν;
Έτσι νομίζω. Αν δει κανείς τις αξιολογήσεις της κυβέρνησης, θα διαπιστώσει ότι η χειρότερη επίδοσή της είναι στα εργασιακά. Όμως, δεν φαίνεται ότι κανένα άλλο κόμμα, καμία άλλη συλλογικότητα κερδίζει σημαντικά από τη δυσκολία της κυβέρνησης να ανταποκριθεί στις νέες εργασιακές απαιτήσεις και συνθήκες. Το να επιμένει ένα κόμμα σε ένα πλαίσιο αρχών και ρυθμίσεων που προέρχεται από την βιομηχανική επανάσταση, δεν βοηθά το πρεκαριάτο να αντιμετωπίσει τα σύγχρονα προβλήματα. Εδώ ανοίγει μια τεράστια ευκαιρία για το τι μπορεί να κάνει η κάθε συλλογικότητα σε ένα μεταβαλλόμενο κόσμο.
Είπατε σε παλιότερη συνέντευξή σας ότι η Αριστερά και η Δεξιά χρειάζονται ένα πρόγραμμα για το περιβάλλον. Η διαμόρφωση αυτού θα αναδείξει την τομή Αριστερά-Δεξιά ή η αντιπαράθεση έχει πια μετατοπιστεί;
Όσο μπαίνουμε στην πέμπτη εποχή της ανθρωπότητας, την εποχή της άμυνας απέναντι στο συνεχές των καταστροφών, οι λεγόμενες συστημικές δυνάμεις θα υποχρεωθούν, ακόμα και αν δεν το θέλουν, να συγκλίνουν σε μία ατζέντα για να αντιμετωπίσουν εξωσυστημικές αντιλήψεις και πρακτικές. Η διάκριση Αριστεράς-Δεξιάς μπορεί να υπάρχει, αλλά δεν είμαι βέβαιος ότι θα έχει το ίδιο περιεχόμενο με το παρελθόν, ούτε ότι θα είναι πρωτεύουσα διάκριση. Πιστεύω ότι από εδώ και πέρα πρωτεύουσα διάκριση θα είναι δημοκρατία ή αυταρχισμός χωρίς αρχές. Όλο και περισσότερο βλέπουμε να κερδίζουν έδαφος στον κόσμο οι αυταρχικές μορφές διακυβέρνησης, διότι έχουν υποτίθεται ένα σπέρμα αποτελεσματικότητας.
Βλέπουμε να καταγράφεται μια ανησυχητική άνοδος της ακροδεξιάς. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Όπως σας είπα, στην εποχή της μεγάλης άμυνας, που διανύουμε, θα ενισχυθεί η αντίθεση σύστημα-εξωσύστημα και οι εξωσυστημικές και ανορθολογικές δυνάμεις θα ενισχυθούν. Μπορεί τώρα να μην έχουν μια ενιαία μορφή έκφρασης, να εμφανίζονται αποσπασματικά –π.χ. αντιεμβολιαστές, επίθεση στο Καπιτώλιο- αλλά ο μεγάλος κίνδυνος είναι ότι κάποια στιγμή θα μπορέσουν να αποκτήσουν ισχυρή δυνατότητα παρέμβασης στη δημόσια σφαίρα. Δεν είναι θέμα συγκυρίας, αλλά είναι βαθύτερα τα αίτια της ανόδου των εξωσυστημικών και της ακροδεξιάς. Και αυτό οδηγεί ξανά στην ανάγκη μιας συνεννόησης των δημοκρατικών δυνάμεων, σε ένα ορισμένο επίπεδο, διατηρώντας βέβαια την αυτονομία και τις διαφορές τους.
Η ΝΔ από πού καταγράφει απώλειες; Από το κέντρο ή από τα δεξιά της;
Έχουμε ένα μέγεθος, το οποίο αποκαλούμε όριο εκλογικής επιρροής για κάθε κόμμα. Αυτό που διαπιστώνουμε από το καλοκαίρι και ύστερα είναι ότι η ΝΔ έχει υποστεί μια σημαντική υποχώρηση στα όρια της εκλογικής της επιρροής, της τάξεως των πέντε μονάδων. Φυσικά, συνεχίζει να είναι μπροστά και με μεγάλη διαφορά, αλλά είναι και η μόνη πολιτική δύναμη που έχει υποστεί μείωση. Η μείωση αυτή φαίνεται να προέρχεται κυρίως από όσους τοποθετούνται στη δεξιά και την κεντροδεξιά. Μπορεί αυτό να συνδυάζεται και με το γεγονός ότι ένας πρώην πρωθυπουργός της παράταξης βγήκε και άσκησε σκληρή κριτική στον πρωθυπουργό ή μπορεί να είναι ως ένα βαθμό συγκυριακό. Δεν το ξέρουμε ακόμα. Το σίγουρο είναι ότι δεν φαίνεται να έχει απώλειες από το κέντρο, σε αντίθεση με ό,τι περιμέναμε.
Ο ΣΥΡΙΖΑ αναδείχθηκε ως ένα κόμμα διαμαρτυρίας. Έχει αρχίσει και συσσωρεύεται η δυσαρέσκεια, η απογοήτευση και εμφανίζεται ένα αίτημα αλλαγής. Γιατί δεν αλλάζει η δημοσκοπική εικόνα του;
Η πολιτική δεν είναι ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος. Ό,τι χάνει ο ένας δεν το παίρνει αυτόματα ο άλλος. Κατά τη γνώμη μου, είναι λάθος η συζήτηση αν ο ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να κάνει στροφή προς το κέντρο ή τα αριστερά. Πρέπει να προσαρμόσει το λόγο και την πολιτική του στις σύγχρονες ανάγκες. Θα πρέπει σε κάποια ζητήματα να υπερακοντίζει απέναντι στην κυβέρνηση και η αίσθησή μου είναι ότι υστερεί. Για παράδειγμα, δεν μπορεί μια δύναμη, η οποία ομνύει στον ορθολογισμό, την πρόοδο των επιστημών, στην παράδοση του Διαφωτισμού να μην ξεκαθαρίζει με εμφατικό τρόπο ότι είναι ανάγκη να προχωρήσει ο εμβολιασμός.
Ο επίσημος λόγος του ΣΥΡΙΖΑ δια του προέδρου, των στελεχών του είναι υπέρ του εμβολιασμού. Τι είναι αυτό που σας κάνει να κάνετε αυτή την παρατήρηση;
Ότι για πολύ καιρό υπήρχε μια μεγάλη ασάφεια για το αν είναι συντεταγμένος ο χώρος και τάσσεται υπέρ της ανάγκης του εμβολιασμού. Φυσικά δεν υποννοώ ότι φλερτάρει ο ΣΥΡΙΖΑ με τους αντιεμβολιαστές. Μάλιστα, με την αφορμή ενός ερευνητικού ευρήματος ότι οι αντιεμβολιαστές βρίσκονται στην αριστερά, ένιωσα την ανάγκη να παρέμβω δημόσια. Αυτό δεν ισχύει. Το αντίθετο, οι αντιεμβολιαστές είναι ή εξωσυστημικοί ή βρίσκονται στην ακροδεξιά. Αρκεί να δει κανείς το προφίλ όσων συγκεντρώνονται σε μια αντιεμβολιαστική συγκέντρωση να το διαπιστώσει. Ωστόσο, είναι υποχρέωση ενός κόμματος που θέλει να λογίζεται ως προοδευτικό να παίρνει και προοδευτικές πρωτοβουλίες. Η σύγχρονη αριστερά δεν πρέπει να έρχεται αγκομαχώντας από το παρελθόν, αλλά να είναι δύο βήματα μπροστά στο μέλλον.
Πώς διαμορφώνονται οι τάσεις;
Έχουμε μια πτωτική πορεία της κυριαρχίας της ΝΔ, η οποία οδηγεί στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον στην πρώτη εκλογική αναμέτρηση δεν θα έχουμε αυτοδύναμη κυβέρνηση, ούτε ένα σαφές τοπίο και μια προφανή συμμαχία έτοιμη για να αναλάβει. Το πιο πιθανό είναι ότι θα χρειαστούν ευρύτερες συμμαχίες. Και επομένως, θα ξαναμπεί στο τραπέζι τι είδους κυβέρνηση χρειαζόμαστε, αν χρειάζονται κυβερνήσεις συνεργασίας, από ποιες δυνάμεις και με ποια διάκριση. Υπάρχει εδώ ένα πεδίο για το πώς θα διαμορφωθούν οι συσχετισμοί της επόμενης μέρας. Μέχρι να φτάσουμε στις εκλογές έχουμε να δούμε αρκετά. Δεν πιστεύω ότι θα έχουμε γραμμικές εξελίξεις. Το τοπίο για την επόμενη μέρα είναι ανοιχτό. Θα φανεί ποιοι είναι διορατικοί, ποιοι μπορούν να συλλάβουν τις ευαίσθητες παραμέτρους του σήμερα και του αύριο, και επομένως να πάρουν την πολιτική πρωτοβουλία για το μέλλον. Αυτό είναι ελπιδοφόρο, για κάτι καινούριο.
Υπάρχει και το σενάριο της διπλής κάλπης…
Επειδή είναι στον ορίζοντα η διπλή κάλπη, τα κόμματα εξουσίας θα χρειαστούν στέρεα και ισχυρά πολιτικά επιχειρήματα. Αυτή τη στιγμή η ΝΔ απορρίπτει το ενδεχόμενο συνεργασίας, ο ΣΥΡΙΖΑ προτάσσει το επιχείρημα της προοδευτικής συμμαχίας. Μένει να δούμε πού θα οδηγήσει αυτή η αντιπαράθεση. Οι διαφορές, όταν ειδικά καταγράφεται χαμηλή σχέση κομματικής πιστότητας, δεν είναι τόσο αμετακίνητες. Επομένως, είναι ένα ζήτημα να δούμε ποια θα είναι τα επιχειρήματα για τη διακυβέρνηση.
Έχουμε μπει, όπως φάνηκε από την παρουσία της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ στη ΔΕΘ, σε μια μακρά προεκλογική περίοδο. Τι επιπτώσεις θα έχει αυτή η επιλογή;
Δεν το ξέρω. Πάντως νομίζω ότι πολιτικό σύστημα θα έπρεπε να ασχολείται με άλλα θέματα. Δεν είναι δυνατόν κάθε φορά που τελειώνουν οι εκλογές να αρχίζουμε τη συζήτηση για τις εκλογές.