«Η δημοκρατία δεν κατακτάται μια για πάντα». Αντίθετα, η φιλελεύθερη δημοκρατία, όπως έγραψε ο Έρνστ Βόλφγκανγκ Μπεκενφέρντε ζει υπό "προϋποθέσεις που δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί μόνο με την έννομη τάξη της. Η δημοκρατία απαιτεί μια κουλτούρα, μια κοινή ηθική". Μια «ηθική υποβάθμιση» διασχίζει την Ευρώπη και υπάρχει κίνδυνος να βλάψει τις δημοκρατικές βάσεις. Δεν πρόκειται επομένως για μια συνηθισμένη σύγκρουση, αλλά για ένα άλμα επιπέδου: μια πραγματική «επίθεση κατά της δημοκρατίας». Φθάνει να δούμε εκείνο το «κόκκινο νήμα» που αυτές τις μέρες συνδέει την πρόταση κατασκευής ενός τείχους κατά των μεταναστών και την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Πολωνίας να απορρίψει την υπεροχή των ευρωπαϊκών συνθηκών έναντι των εθνικών νόμων.
Ανάμεσα στους υπογράφοντες την επιστολή υπέρ της κατασκευής του τείχους είναι και η Πολωνία. Δεν βλέπετε ένα νήμα να ενώνει αυτές τις δύο υποθέσεις;
Ναι, το βλέπω. Η απόφαση του πολωνικού Συνταγματικού Δικαστηρίου είναι ανησυχητική. Η υπεροχή των ευρωπαϊκών συνθηκών είναι αναμφισβήτητη. Εύχομαι να υπάρχει ακόμη η δυνατότητα να αποφευχθεί μια κρίση χωρίς επιστροφή. Παρά ταύτα πρέπει να είναι ξεκάθαρο ότι η υπεροχή του ευρωπαϊκού δικαίου επί του εθνικού δεν μπορεί να τεθεί υπό συζήτηση.
Επομένως, η Ένωση τι πρέπει να απαντήσει στη Βαρσοβία;
Το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αντέδρασε με πολύ αποφασιστικό τρόπο. Η πρόεδρος Φον ντερ Λάιεν υπήρξε πολύ σαφής, όπως και ορισμένα κράτη μέλη. Θέλουμε όμως να έχουμε καθαρές κουβέντες και από τη σλοβάκικη προεδρία και από την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου.
Οι ευρωπαϊκές συνθήκες δεν προβλέπουν την αποπομπή. Όμως υπάρχει το άρθρο 7, το οποίο ουσιαστικά αναστέλλει την ένταξη στην ΕΕ. Πρέπει να ενεργοποιηθεί;
Η Ένωση έχει ήδη εκκινήσει τη διαδικασία ενεργοποίησης έναντι της Πολωνίας. Η Επιτροπή ασχολείται με μια διαπραγμάτευση με τις πολωνικές αρχές ακριβώς για τις θεμελιώδεις αρχές, η μη τήρηση των οποίων υπάρχει κίνδυνος να εμποδίσει την έγκριση του σχεδίου ανάκαμψης της Πολωνίας. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εργάστηκε για την υιοθέτηση του κανονισμού που συνδέει την εφαρμογή του προϋπολογισμού με την τήρηση του κράτους δικαίου: νομίζω ότι ήρθε η ώρα να αξιολογηθεί η συγκεκριμένη εφαρμογή.
Η Ευρώπη πρέπει να ξαναδεί εκ νέου την υπεράσπιση της δημοκρατίας;
Η δημοκρατία δεν κατακτάται μια για πάντα. Αντίθετα, η φιλελεύθερη δημοκρατία όπως έγραψε ο Έρνστ Βόλφγκανγκ Μπεκενφέρντε ζει υπό «προϋποθέσεις που δεν είναι σε θέση να εγγυηθεί μόνο με την έννομη τάξη της. Η δημοκρατία απαιτεί μια κουλτούρα, μια κοινή ηθική». Η προοπτική του θωρακισμένου φρουρίου υπάρχει κίνδυνος να περιθωριοποιήσει την Ένωση. Πλέον οι χώρες μας είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Όπως μεταδίδεται ο ιός, έτσι μεταδίδονται ιδιότητες, δικαιώματα, εμπειρίες, τρόποι ζωής. Οικοδόμηση της Ευρώπης σημαίνει αύξηση της ποιότητας, που θα την κάνεις να γίνει κοινή κουλτούρα.
Στο μεταξύ, 12 χώρες πρότειναν την κατασκευή ενός τείχους κατά των μεταναστών. Ποιο συναίσθημα σας προκαλεί αυτό;
Η Ένωση δεν μπορεί να γίνει ένα φρούριο ενάντια σε φτωχούς ανθρώπους που δραπετεύουν από έναν πόλεμο, από την πείνα ή από άθλια καθεστώτα. Θα σήμαινε να απαρνηθούμε την ιστορία μας, την ταυτότητά μας ως ελεύθερο έδαφος, ως ανοιχτή, φιλόξενη κοινωνία. Η προστασία των συνόρων μας, ιδιαίτερα όταν απειλούνται από αυταρχικά καθεστώτα, είναι καθήκον έναντι των πολιτών μας, αλλά το να υψώσουμε τείχη ενάντια σε απελπισμένους ανθρώπους θα ήταν σαν να απαρνιόμασταν τις αξίες μας και να χάναμε την ανθρωπιά μας.
Είναι ένα καθυστερημένος τραμπισμός; Η ένωση κυριαρχισμού και εγωισμού;
Όταν υπάρχουν εσωτερικές δυσκολίες υπάρχει πάντα η αναζήτηση του εχθρού. Κάποιες κυβερνήσεις θέλουν να μεγαλώσουν τον φόβο της κοινής γνώμης. Αλλά μετά πώς φαντάζονται ότι θα ζήσουν; Δεν μπορεί να υπάρξει ελευθερία μέσα στον φόβο.
Τα τείχη εκτός από το να θυμίζουν τρομερά παραδείγματα του παρελθόντος, είναι και σε αυτή την εποχή το διακριτικό γνώρισμα των δικτατοριών.
Το '89 ήμουν στο Βερολίνο μαζί με πολλούς νέους και γκρέμιζα το τείχος που χώριζε την πόλη. Τώρα, μετά από 30 χρόνια, ακούω ευρωπαίους ηγέτες να προτείνουν να υψώσουμε νέα τείχη. Υπάρχει μια ηθική υποβάθμιση σε όλα αυτά που θέτει σε σοβαρό κίνδυνο τις αξίες της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.
Δεν βλέπετε και διακρίσεις ανάμεσα στα κράτη μέλη; Το τείχος θα πλήξει όποιον έχει θαλάσσια σύνορα, όπως η Ιταλία και η Ισπανία.
Η Ελλάδα είναι ανάμεσα στους υπογράφοντες, η οποία έχει περισσότερα θαλάσσια σύνορα παρά χερσαία. Η αλήθεια είναι ότι, μπροστά σε ένα τείχος, δεν εξαφανίζεται η μετανάστευση, αλλάζουν μόνο οι ρότες. Πρέπει να θεωρήσουμε τα εξωτερικά σύνορα ως σύνορα όλων και να εργαστούμε για κοινές λύσεις.
Είναι αρκετό να απορριφθεί η πρόταση ή πρέπει να υπάρξουν κυρώσεις;
Είναι μια πρωτοβουλία που πρέπει να απορριφθεί αποφασιστικά από τα θεμέλια της. Η μοναδική λύση είναι μια κοινή ευρωπαϊκή πολιτική που θα προστατεύει το δικαίωμα στο άσυλο και θα ρυθμίζει τις μεταναστευτικές ροές. Οι χώρες των συνόρων δεν είναι δυνατό να εγκαταλειφθούν μόνες στη διαχείριση αυτών των φαινομένων.
Όμως, υπάρχει έκτακτη ανάγκη; Και η λύση είναι συμβατή με τις αρχές της ΕΕ;
Δεν υπάρχει έκτακτη ανάγκη στο μεταναστευτικό ζήτημα. Οι έκτακτες ανάγκες αποκτούν αυτή τη μορφή όταν δεν υπάρχει βούληση να διαχειριστούμε μαζί κοινές πολιτικές λύσεις. Η κατασκευή τειχών δεν είναι μόνο αντίθετη με την αρχή της μη επαναπροώθησης στα σύνορα, που είναι θεμέλιος λίθος της Συνθήκης της Γενεύης και του Χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά είναι και αναποτελεσματική. Τα τείχη παρακάμπτονται, δεν είναι ποτέ λύση.
Άρα χρειάζεται μια απόφαση ήδη του Συμβουλίου στα τέλη του μήνα;
Ελπίζω ότι οι ηγέτες θα συζητήσουν πώς να ξεμπλοκάρουν το αδιέξοδο της κοινής πολιτικής μετανάστευσης και ασύλου. Επανακαθορίζονται ισορροπίες εξουσίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Απολυταρχικά καθεστώτα στα σύνορά μας προκαλούν τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Προσπαθούμε να αποδείξουμε ότι δεν είναι αποτελεσματικό. Η συμβολική δύναμη μιας κοινής πολιτικής μετανάστευσης, αυτό που ζητά το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εδώ και χρόνια, θα προέβαλε την εικόνα μιας Ευρωπαϊκής Ένωσης ισχυρής, ενωμένης και με αυτοπεποίθηση.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στις 8 Oκτωβρίου 2021 στην εφημερίδα «La Repubblica»
Απόδοση: Τόνια Τσίτσοβιτς