Συνεχίζεται η προεκλογική περίοδος στη Βουλγαρία ενόψει των προεδρικών και των βουλευτικών εκλογών που θα γίνουν στις 14 Νοεμβρίου. Το πιθανότερο είναι ότι επόμενος πρόεδρος θα επανεκλεγεί ο Ρούμεν Ράντεφ, ενώ όσον αφορά τις βουλευτικές εκλογές, το τοπίο είναι εξαιρετικά ρευστό και το αν θα σχηματιστεί κυβέρνηση, αποτελεί ένα ερώτημα που κανείς δεν μπορεί προς το παρόν να δώσει μια σίγουρη απάντηση.
Πώς βλέπεις τα πράγματα πηγαίνοντας προς τις εκλογές;
Στις 14 Νοεμβρίου θα έχουμε τις τρίτες βουλευτικές εκλογές μέσα σε αυτό το έτος, καθώς τα προηγούμενα κατακερματισμένα κοινοβούλια δεν κατάφεραν να σχηματίσουν υπουργικό συμβούλιο. Οι πολίτες θα ψηφίσουν για πρόεδρο και κοινοβούλιο την ίδια ημέρα για πρώτη φορά. Ο νυν πρόεδρος Ρούμεν Ράντεφ έχει μεγάλες πιθανότητες να κερδίσει, καθώς είχε υποστηρίξει τις διαμαρτυρίες εναντίον της προηγούμενης κυβέρνησης του κεντροδεξιού GERB. Το GERB και ο ηγέτης του Μπόικο Μπορίσοφ έγιναν γνωστοί για το κλεπτοκρατικό τους στυλ, όμως δυστυχώς τα κόμματα της αντιπολίτευσης δεν μπόρεσαν να προτείνουν τίποτα πέρα από ρητορείες κατά της διαφθοράς. Στη Βουλγαρία ο πρόεδρος έχει μάλλον συμβολική εξουσία, αλλά σε περίπτωση που το κοινοβούλιο δεν μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση, είναι αυτός που διορίζει έναν υπηρεσιακό πρωθυπουργό, γεγονός που καθιστά τις προεδρικές εκλογές όχι λιγότερο σημαντικές από τις κοινοβουλευτικές.
Γιατί μετά τις δύο προηγούμενες εκλογικές αναμετρήσεις δεν κατάφεραν τα πολιτικά κόμματα να σχηματίσουν κυβέρνηση; Ήταν τόσο μεγάλες οι πολιτικές διαφορές, ή έπαιξαν ρόλο άλλοι λόγοι;
Τα πολιτικά προγράμματα δεν διαφοροποιούνται ουσιαστικά, ιδίως όσον αφορά τα δικαιώματα των εργαζομένων, τις οικονομικές πολιτικές και τις πολιτικές πρόνοιας. Όλες οι παραλλαγές στήριξης του τρέχοντος οικονομικού μοντέλου και του καθεστώτος λιτότητας βασίζονται σε μια στρατηγική για την προσέλκυση επενδύσεων με τη διατήρηση των χαμηλών φόρων και των μισθών, καθώς και στην εξασφάλιση άμεσων επιδοτήσεων για τις επιχειρήσεις και την ψήφιση νομοσχεδίων υπέρ αυτών που υπονομεύουν τα εργασιακά δικαιώματα. Τώρα η κυβέρνηση υποσχέθηκε να δώσει εκατομμύρια για επιδοτήσεις στο κεφάλαιο, λόγω των υψηλών τιμών της ενέργειας, και τίποτα για την εργατική τάξη και τους φτωχούς. Η κατακερματισμένη αντιπολίτευση απέναντι στο GERB δεν σχημάτισε κυβέρνηση λόγω ασήμαντων εσωτερικών συγκρούσεων, παρά ιδεολογικών διαφορών.
Στις εκλογές του Ιουλίου η συμμετοχή ήταν 42%, που είναι η χαμηλότερη στην ιστορία της Βουλγαρίας. Μπορούμε να πούμε ότι αυτό αποτυπώνει μια γενικότερη δυσφορία απέναντι στο πολιτικό σύστημα, καθώς και την πεποίθησή των ανθρώπων ότι οι εκλογές δεν θα αλλάξουν τις συνθήκες ζωής τους και ότι δεν υπάρχει μια εναλλακτική λύση;
Στην πραγματικότητα, η συμμετοχή μειώνεται τα τελευταία 30 χρόνια. Υπήρξαν μόνο λίγες περιπτώσεις που σημειώθηκε μικρή αύξηση του εκλογικού ενθουσιασμού, συγκεκριμένα το 2001 και το 2009, όταν ιδρύθηκαν νέα πολιτικά κόμματα με την υπόσχεση να εξαλείψουν τη διαφθορά και να προωθήσουν περαιτέρω την οικονομική απελευθέρωση. Αυτό δημιούργησε στην πλειοψηφία την αντίληψη της εκτεταμένης διαφθοράς λόγω των αυξανόμενων ανισοτήτων και αδικιών. Η συνολική προσέλευση μπορεί να είναι λίγο υψηλότερη αυτή τη φορά λόγω των εκλογών «δύο σε ένα», αλλά η δυσαρέσκεια θα εξαπλωθεί και θα είναι λιγότεροι αυτοί που θα προσέλθουν στις κάλπες για τις κοινοβουλευτικές εκλογές, εκτός εάν παρουσιαστεί μια πραγματική εναλλακτική λύση. Ή μέχρι να καταρρεύσει το πολιτικό σύστημα, αν δεν έχει ήδη καταρρεύσει.
Ο Μπορίσοφ μετά τη δεύτερη θέση στην οποία βρέθηκε τον Ιούλιο, φαίνεται ότι ανακάμπτει και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι έχει προβάδισμα για τις εκλογές του Νοεμβρίου. Πώς μπορούμε να το ερμηνεύσουμε αυτό;
Τα αντιπολιτευόμενα κόμματα δεν κατάφεραν να ενωθούν εναντίον του GERB και να σχηματίσουν κυβέρνηση. Εάν αυτό το σενάριο επαναληφθεί, με τις πολλαπλές κρίσεις να συσσωρεύονται, υπάρχει κίνδυνος πολλοί ψηφοφόροι να αποφασίσουν ότι είναι ασφαλέστερο να επιστρέψουν στην «σταθερότητα» του Μπορίσοφ. Αυτή είναι και η στρατηγική του Μπορίσοφ. Το GERB γνώριζε πέρυσι ότι δεν θα επανεκλεγεί και φρόντισε να ετοιμάσει μια σειρά παγίδων για τους διεκδικητές της εξουσίας, π.χ. δεν έχει ένα σχέδιο για το κλείσιμο των μονάδων παραγωγής ενέργειας από άνθρακα, παρά την αυξανόμενη πίεση λόγω της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας. Το GERB έβαλε επίσης εμπόδια στον προϋπολογισμό του 2021. Τώρα εκμεταλλεύεται το χάος που είναι δική του δημιουργία, μια στρατηγική που αποτυπώνεται στο νέο εκλογικό σύνθημά του «Ισχυρότεροι από το χάος», ελπίζοντας ότι οι ψηφοφόροι θα ξεχάσουν πως το χάος είναι αποτέλεσμα της δεκαετούς διακυβέρνησής του. Επιπλέον, το GERB κατόρθωσε να δημιουργήσει μια σταθερή κοινωνική βάση, υποστηρίζοντας ορισμένα τμήματα του μεγάλου κεφαλαίου, για παράδειγμα εταιρείες κατασκευής δρόμων που παίρνουν τα δημόσια έργα, μεγάλες αγροτικές επιχειρήσεις, μεγάλα μέσα ενημέρωσης, και ελέγχοντας πολλές ισχυρές θέσεις στη δημόσια διοίκηση. Η υποταγή του GERB στο δυτικό κεφάλαιο, ιδιαίτερα στο γερμανικό, του εξασφάλισε μια ευνοϊκή θέση διεθνώς, αλλά τα ατελείωτα σκάνδαλα διαφθοράς στα οποία μπλέχτηκε, έχουν αρχίσει να διαβρώνουν αυτήν την υποστήριξη. Επιπλέον, η κυβέρνηση Μπάιντεν χρησιμοποίησε τον νόμο Μαγκνίτσκι για να επιβάλει κυρώσεις σε πολιτικές και οικονομικές ελίτ της Βουλγαρίας που βρίσκονται κοντά στο GERB και τους εταίρους του, κάτι που σημαίνει ότι ενδέχεται να υποστηρίζει κάποια από τα αντιπολιτευόμενα κόμματα. Παρόλα αυτά, ενώ το GERB κυριαρχεί στις τρέχουσες δημοσκοπήσεις, δεν θα κερδίσει αρκετές ψήφους για να κυβερνήσει από μόνο του ή σε συνασπισμό, καθώς εξακολουθεί να είναι σε μεγάλο βαθμό απομονωμένο από τα άλλα κόμματα. Οι σχετικά νέοι πολιτικοί παίκτες, τα λεγόμενα «κόμματα διαμαρτυρίας», θα πρέπει να επεξεργαστούν τα εκλογικά μαθηματικά για να σχηματίσουν κυβέρνηση. Μεγάλης σημασίας εδώ είναι το τελευταίο τέτοιο κόμμα που ονομάζεται «Συνεχίζουμε την Αλλαγή» (CC), με επικεφαλής τους δύο πιο δημοφιλείς υπουργούς της υπηρεσιακής κυβέρνησης, τον Ασέν Βασίλεφ (Οικονομίας) και τον Κιρίλ Πετκόφ (Οικονομικών), που και οι δύο υποστηρίζουν πολιτικές κατά της διαφθοράς και υπέρ των επιχειρήσεων. Το CC προβλέπεται ότι θα έρθει τουλάχιστον δεύτερο και καλεί σε μια ενωμένη αντιπολίτευση ενάντια στο GERB, ωστόσο δεν είναι ακόμη σαφές εάν θα καταφέρουν να ξεπεράσουν τον εγωισμό τους. Οι ηγέτες του ισχυρίζονται ότι προτείνουν «δεξιές πολιτικές για αριστερούς στόχους», κάτι που ο Πέτερ Εμίλ Μίτεφ, ένας σημαντικός Βούλγαρος μαρξιστής, έχει αποκαλέσει «δεξιό δόλωμα για αριστερά κορόιδα».
Τι προοπτικές υπάρχουν για να ξεπεραστεί η πολύπλευρη κρίση (πολιτική, οικονομική, κοινωνική) που αντιμετωπίζει η Βουλγαρία;
Δυστυχώς δεν υπάρχει κάποιο φως στο βάθος του τούνελ. Εκτός απ’ αυτήν την πολιτική κρίση υπάρχει και η υγειονομική κρίση, αφού η Βουλγαρία έχει μεταξύ των υψηλότερων ποσοστών θνησιμότητας λόγω του COVID 19 στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μαζί με το χαμηλότερο ποσοστό εμβολιασμού, που είναι 23%. Οι επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν σήμερα μια άνευ προηγουμένου αύξηση των τιμών της ενέργειας. Κανένα από τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα δεν έχει μια εναλλακτική λύση, ή ακόμη και ένα πραγματικό σχέδιο, για την επίλυση αυτών των κρίσεων. Ωστόσο, μια νέα γενιά αριστερών ακτιβιστών έχει αρχίσει να δημιουργεί σχέσεις με τα συνδικάτα, προσπαθώντας να διευρύνει τη βάση τους, αλλά αυτή η διαδικασία υστερεί σε σχέση με την πιεστική τραγική κατάσταση και δεν έχει μετατραπεί σε μια πραγματική εναλλακτική πολιτική προς το παρόν. Υπό αυτή την έννοια, οι αρνητικές προοπτικές φαίνεται να βρίσκονται στο τραπέζι. Να προσθέσω, επίσης, ότι η ακροδεξιά βρίσκεται σε σύγχυση και δεν μπορεί να περάσει το όριο του 4% για να μπει στο κοινοβούλιο, καθώς ήταν σε συνασπισμό με το GERB και το στήριξε στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές του. Ωστόσο, σήμερα ανασυντάσσεται με ένα νέο πολιτικό σχέδιο που προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κοινωνική αγανάκτηση, γεγονός που την καθιστά πολύ πιο δηλητηριώδη. Αν μπει στο κοινοβούλιο θα αποκτήσει μακροπρόθεσμα μια πολύ ισχυρότερη πλατφόρμα.
Ο Γκεόργκι Μεντάροφ είναι κοινωνιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Πλόβντιβ και μέλος της ΚΟΙ (Συλλογική Κοινωνική Παρέμβαση), μιας οργάνωσης που εδρεύει στη Σόφια και ειδικεύεται στις ριζοσπαστικές εκδόσεις και την αριστερή πολιτική.