Όταν αρχίσαμε, από την πανδημία κι έπειτα, να κρατάμε το θλιβερό ημερολόγιο των γυναικοκτονιών στη χώρα, αλλά και στο εξωτερικό, αυτή που σκέφτηκα πρώτη, αυτή που θα ήθελα να της μιλήσω, να της πω να γράψει τον μονόλογο των γυναικών που βιώνουν το δράμα και τη βία και την καταπίεση κι εντέλει το θάνατο, ήταν η Ανί Ερνό (Annie Ernaux). Μια συγγραφέας της οποίας τη γραφή είχα γνωρίσει στα τέλη της δεκαετίας του ’90, τότε που τα βιβλιοπωλεία ακόμη δεν απέσυραν από τις προθήκες τους ό,τι δεν ήταν μπεστ σέλερ. Αν κι αυτή η συγγραφέας και πολυβραβευμένη είναι και ευπώλητη, τουλάχιστον στον γαλλόφωνο κόσμο.
Όσο κι αν τα πρώτα της εξώφυλλα από τις εκδόσεις Χατζηνικολή, ήταν ροζ χρώματος, όσο κι αν στην Ελλάδα συγχέουμε τη «γυναικεία» γραφή που στο εξωτερικό σημαίνει πρωτοπορία, καινοτομία, τόλμη, με τη «ροζ λογοτεχνία», η Ανί Ερνό, γεννημένη στη Γαλλία το 1940, είναι μια αυθεντική εκφραστής του συναισθήματος, της γυναικείας φύσης, της θεώρησης του κόσμου μέσα από τα μάτια του ανθρώπου που δεν φοβάται να καταδυθεί στα έγκατα της ψυχής του και να το εκθέσει αυτό δημοσίως. Το συναίσθημα εδώ δεν είναι προς ανάλωση ...εισοδήματος, προς κατανάλωση από το αδηφάγο κοινό, το συναίσθημα στη λογοτεχνία της Ερνό είναι ένα αίτημα ελευθερίας και ύπαρξης. Φλέγον και ζωντανό και όπως αποδεικνύει και η σύγχρονη πραγματικότητα: δικλείδα ασφαλείας και ένστικτο επιβίωσης. Που κάποιος θέλει να καθυποτάξει, να φέρει στα μέτρα του, να το οικειοποιηθεί και να το ελέγξει. Ας πούμε αυτός που διψάει για την εξουσία πάνω στον άλλον. Για την επιβολή.
Όταν βλέπω τη μια γυναίκα μετά την άλλη να σφαγιάζεται, να δολοφονείται, να στραγγαλίζεται, πέρα από τη ρεαλιστική αγριότητα, έχουμε και μια συμβολική αιματηρή κατάπνιξη της θηλυκότητας. Κάτω απ' αυτό το βλέμμα της ειλικρίνειας, της ζεστασιάς, της απαλότητας, της αρχέγονης δύναμης που σημαίνει και βαθιά σεξουαλικότητα, η Ερνό, που βίωσε κι επισήμως την εποχή της σεξουαλικής απελευθέρωσης, δεν διστάζει να αποτυπώσει όλες τις διεργασίες που συντελούνται μέσα στο μυαλό της, μέσα την καρδιά της και να τις μοιραστεί. Το βέβαιο είναι ότι το βέλος της βρίσκει κατευθείαν στόχο στο συναίσθημα αυτού που συνδέεται με τον λόγο της. Τους αναγνώστες της συνδέει μια αόρατη κόκκινη κλωστή, ένα νήμα ζωής. «Όταν ήμουν παιδί, πολυτέλεια, για μένα, ήταν οι γούνες, τα βραδινά μακριά φορέματα και οι βίλες στην ακροθαλασσιά. Αργότερα νόμισα ότι ήταν το να ζεις μια ζωή διανοούμενου. Τώρα μου φαίνεται ότι είναι και το να μπορέσεις να ζήσεις ένα πάθος για έναν άντρα ή μια γυναίκα.» («Πάθος», 1993, εκδόσεις Χατζηνικολή, μετάφραση: Χάρης Παπαδόπουλος).
Διαβρώνοντας την πολιτική ορθότητα
Όταν στα μυθιστορήματά της «Πάθος» και «Χάνομαι» (2003, εκδόσεις Χατζηνικολή, μετάφραση: Θεμιστοκλής και Ντίνα Σιδέρη) είχε αποτυπώσει –και ημερολογιακά στο δεύτερο βιβλίο– το ταξίδι της επιθυμίας της, του έρωτά της για έναν άντρα –με φόντο την ιστορική στιγμή της κατάρρευσης του Βερολίνου το 1989– με όλες τις σημειολογίες και τις προεκτάσεις, «Δεν είμαι πια σίγουρη πως υπάρχει ελευθερία στο γράψιμο, αναρωτιέμαι μάλιστα αν δεν είναι ο τομέας της χειρότερης αλλοτρίωσης, όπου το παρελθόν, η βιωμένη φρίκη επιστρέφουν. Αλλά αντίθετα, το αποτέλεσμα, το βιβλίο, μπορεί να λειτουργήσει σαν μέσο ελευθερίας για τους άλλους». («Χάνομαι», 2003).
Μήπως σας θυμίζει κάτι η παρακάτω αποσπασματική περιγραφή της από το μυθιστόρημα «Η ντροπή» (2004, εκδόσεις Χατζηνικολή, μετάφραση: Θεμιστοκλής Σιδέρης); «Οι συζητήσεις κατέτασσαν τα γεγονότα και τις κινήσεις των ανθρώπων, τη συμπεριφορά τους, στις κατηγορίες του καλού και του κακού, του επιτρεπτού, ή του απαράδεκτου. Η γενική κατακραυγή χτυπούσε τους διαζευγμένους, τους κομμουνιστές, τους μοιχούς, τις ανύπαντρες μητέρες, τις γυναίκες που έπιναν, που έκαναν εκτρώσεις... Η συγκίνηση, ο συναισθηματισμός, το να είσαι ευαίσθητος προκαλούσαν έκπληξη και περιέργεια! ...Αξιολογούσαν τα άτομα ανάλογα με την κοινωνικότητά τους... Τα παιδιά “σε κατώτερη μοίρα”... Έβλεπαν με κακό μάτι όποιον αποζητούσε τη μοναξιά...» Η Ανί Ερνό με το έργο της έχει διαβρώσει εκ των έσω την πολιτική ορθότητα, όλα εκείνα τα απόλυτα συστατικά του εκφασισμού και της ανελευθερίας που υψώνουν τείχη ανάμεσα στους ανθρώπους.
«Τα χρόνια», ακτινογραφία του παλιού κόσμου
Αυτές τις ημέρες επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, το βιβλίο της «Τα χρόνια» σε μετάφραση Ρίτας Κολαΐτη. Είχε βγει για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2009 από τις εκδόσεις Πάπυρος. Είναι ένα κείμενο-ακτινογραφία του κόσμου από το 1940 μέχρι το 2007. Όπως τον έζησε και τον θυμάται η Ερνό. Διατρέχει τις αλλαγές που πέρασαν πάνω και μέσα από τις γενιές αυτές, σκιαγραφώντας τα ήθη, τα ιστορικά γεγονότα, τις κοινωνικές εξελίξεις, το πέρασμα του χρόνου, ιδιωτικού και δημόσιου.
Αντιστέκομαι να αντιγράψω αυθαίρετα θραύσματα από την έκδοση του Πάπυρου που σοκάρουν τον αναγνώστη με τη δύναμη, την αλήθεια τους και την ειλικρίνειά τους στο όριο του κυνισμού. Όποιος έχει βιώσει συνειδητά έστω τη δεκαετία του 2000, θυμάται επακριβώς τι σημαίνει το: «Χωρίς να έχουμε το χρόνο να σκεφτούμε μας κυρίευσε ο φόβος, μια σκοτεινή δύναμη είχε διεισδύσει στον κόσμο, έτοιμη για τις πιο αποτρόπαιες πράξεις σε όλα τα σημεία της υδρογείου...»
Η Ερνό διασώζοντας με την αφήγησή της κάτι από τον περασμένο χρόνο, τον ξοδεμένο ή αξόδευτο καιρό μας, την ίδια στιγμή μας δίνει τα «κλειδιά» να καταλάβουμε τι είναι αυτό που τώρα ζούμε. Από πού προκύπτει. Ποιος τραβάει τη φωτογραφία και ποιος εμφανίζει το φιλμ αυτού του κόσμου, μέσα από ποια φίλτρα, σε ποιο σκοτεινό θάλαμο. Ποιος κρατάει τα κλειδιά της ελευθερίας μας. Σε ποιον ανήκει η ζωή μας. Ποια μάτια ψηλαφούν με αισθαντικότητα την πραγματικότητα και με τι τίμημα.