Διάβαζα πρόσφατα κάποια αμερικανικά ποιήματα προσπαθώντας για άλλη μια φορά να καταλάβω την κατεύθυνση της ποίησης στην αχανή αυτή γλώσσα. Τα συμπεράσματα δεν έχουν και τόση σημασία, στην ποίηση άλλωστε σπάνια έχουν. Αυτό που έρχεται πρώτο είναι η περιπλάνηση. Και κυρίως όσα παίρνεις μαζί σου. Κυρίως αυτά που δεν τα κουβαλάς συνειδητά, αλλά επανέρχονται με το ξάφνιασμα μιας εκ νέου τυχαίας συνάντησης. Καθώς περπατούσα στο πάρκο τις προάλλες, είχε κολλήσει στο μυαλό μου αυτό το ποίημα: «Ο Κύκνος στο Έτζγουντ Παρκ» από την αμερικανίδα ποιήτρια Ruth L. Schwartz (γεν 1962). Όταν γύρισα πίσω το αναζήτησα εκ νέου και το μετέφρασα πρόχειρα:
Δεν είναι ένας από τους πολυτελείς κύκνους των πλουσίων
Δεν θα τον συναντήσεις σε κάποια αψεγάδιαστη λιμνούλα σε κάποιο σπίτι
Προτιμά τη μολυσμένη ακτογραμμή, περιτυλίγματα, συσκευασίες και προφυλακτικά στην άκρη των κυμάτων της
Προτιμά να βουτά τον μυώδη και ελαφρώς βρώμικο λαιμό του
Μέσα στο σώμα της μεγάλης λίμνης
Καταπίνοντας ό,τι τέλος πάντων οι κύκνοι καταπίνουν
Σαρντονέ φυκιών, συνοδευμένα με μπουκέτα γλίτσας
Ενώ οι κάτοικοι του Κλίβελαντ περιφέρονται εκεί γύρω παρατηρώντας:
-Κοίτα αυτή τη μεγάλη πάπια!
Η ομορφιά δεν είναι εδώ το θέμα. Φυσικά ο κύκνος είναι
όμορφος,
Αλλά όχι τόσο όμορφος όσο η Λόρυ στα 16 της, όταν
Όλα ήταν πιθανά, όχι
Πιο όμορφος από την Λόρυ στα 27 της
Καπνίζοντας τις μέρες της στη βρώμικη κουζίνα
Ενώ τα ασθματικό παιδί της βλέπει τηλεόραση
Και ο γκόμενος της που δεν γνωρίζει πως θα τον εγκαταλείψει
πλένει το αμάξι στο γκαράζ,
Είναι μικροκαμωμένος και πίνει αρκετά
Και δεν είναι δικό του το παιδί, αλλά όπως και να ‘χει την αγαπάει
Αλήθεια την αγαπάει, τους αγαπάει και τους δύο-
Για έναν τέτοιου είδους κύκνο μιλάμε.
Το ποίημα θεωρείται υποδειγματικό για τη στροφή που παίρνει περίπου στη μέση της ανάπτυξής του. Γι’ αυτό το «Αλλά όχι τόσο όμορφος όσο η Λόρυ στα 16 της, όταν όλα ήταν πιθανά». Είναι το σημείο της ποιητικής εκτροπής, εκεί που το νόημα διακυβεύεται και για λίγο διαφεύγει. Μέχρι να επανέλθει με τον καταληκτικό στίχο και τα δύο ξεχωριστά μοτίβα (ο κύκνος και οι άνθρωποι γύρω από τη Λόρυ) να γίνουν τελικά ένα. Ο αναγνώστης αρχικά παραπλανιέται. Το ποίημα ουσιαστικά τον τριπλάρει και τον προσπερνά. Και μέχρι να καταλάβει τι έχει γίνει, έχει γυρίσει και πάλι πίσω. Υπάρχει μια ειλικρίνεια μέσα σε αυτό το τέχνασμα. Και μέσα από το ρίσκο του συνειρμού η τελική εικόνα τελικά λειτουργεί πολλαπλασιαστικά.
Όμως, νομίζω, η εντύπωση δεν είναι τεχνητή. Δεν κουβαλάς μέσα σου έργα που απλώς επιτυγχάνουν ένα τρικ, ακόμα και αν αυτό είναι ουσιαστικό. Πιο πολύ νομίζω είναι αυτή η ομορφιά. Η ομορφιά που ξεχνούμε ανάμεσα σε ψεύτικα πρότυπα και υψηλές προσδοκίες. Η ομορφιά του καθημερινού μόχθου και της εξάντλησης, της απογοήτευσης μιας κοπέλας που μέσα σε δύο στίχους γερνά 11 χρόνια. Και πια δεν είναι όλα δυνατά.
Η αισθητική μας, η αντίληψή μας περνά μέσα από χίλια φίλτρα. Από ωραιοποιημένες συνθήκες μιας τεχνητής εικονοποιίας, εκεί όπου κάθε τι οφείλει να είναι όμορφο με τον πιο ακίνδυνο τρόπο. Φίλτρα ομορφιάς, τηλεοπτικές άνευρες αφηγήσεις, προκρούστιες ομαδοποιήσεις εξωτερικών χαρακτηριστικών.
Και όμως, μέσα στη ζωή γύρω μας φωλιάζει μια άλλη ομορφιά. Των ανθρώπων που προσπαθούν και απογοητεύονται, των ανθρώπων που αστοχούν, συγχωρούν και αποδέχονται. Η ομορφιά της ζωής όπως ήταν πάντα, μέσα στην αφοπλιστική ρουτίνα της και τον κυνικό της ρεαλισμό. Μέσα στις διαρκείς πτώσεις της και τις απρόσμενες άρσεις της. Η ζωή χωρίς δεκανίκια και οι άνθρωποι χωρίς αστερίσκους. Ακόμα και δίπλα σε ένα άσχημο περιβάλλον και μια μολυσμένη ακτογραμμή. Ή μάλλον ακριβώς για αυτό.
Είναι οι κύκνοι της δικής μας κατάφασης.