Μπορεί να χαρακτηριστεί τελικά η πανδημία ως μια «τέλεια καταιγίδα» που χτύπησε με σφοδρότητα τις δημοκρατικές κοινωνίες; Έτσι φαίνεται να την αντιμετωπίζει η «Παγκόσμια Έκθεση για την κατάσταση της Δημοκρατίας 2021», η οποία δημοσιεύτηκε από το «Διεθνές Ινστιτούτο για την Προώθηση της Δημοκρατίας και της Δημοκρατικής Συμμετοχής» (IDEA), το οποίο έχει την έδρα του στην Στοκχόλμη.
Το κεντρικό συμπέρασμα της έκθεσης, που αφορά και την Ευρώπη είναι ότι ο κόσμος γίνεται όλο και πιο αυταρχικός, τα μη δημοκρατικά καθεστώτα γίνονται «ολοένα και πιο τολμηρά» στη χρησιμοποίηση μεθόδων καταστολής και πολλές δημοκρατικές κυβερνήσεις διατρέχουν τον κίνδυνο να «υποτροπιάσουν», υιοθετώντας «τακτικές που περιορίζουν την ελευθερία της έκφρασης» με αφορμή την Covid- 19 και οδηγούν σε ασυνήθιστους περιορισμούς και αποδυνάμωση του κράτους δικαίου.
Η έκθεση στέκεται στην ανάγκη να υπάρξει αφύπνιση των κοινωνιών για να αντιμετωπιστούν τέτοιες παρεκκλίσεις, που αποτελούν μια ακόμα συνέπεια της πανδημίας, η οποία, σύμφωνα με το IDEA, «ενίσχυσε την τάση προς διάβρωση των δημοκρατικών συνθηκών».
Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται «μέχρι τον Αύγουστο του 2021, το 64% των χωρών είχαν λάβει μέτρα που θεωρήθηκαν δυσανάλογα, περιττά ή παράνομα για τον περιορισμό της πανδημίας». Η Ευρώπη δεν αποτελεί δυστυχώς εξαίρεση: Τα δύο τρίτα των ευρωπαϊκών χωρών επέβαλαν περιορισμούς στην ελευθερία του συνέρχεσθαι, του συνεταιρίζεσθαι και της μετακίνησης. Αυτοί οι περιορισμοί είχαν εκτεταμένες επιπτώσεις σε άλλα θεμελιώδη δικαιώματα και δημοκρατικές αρχές, όπως το δικαίωμα στην εκπαίδευση για τα παιδιά σχολικής ηλικίας και το δικαίωμα στην εργασία για πολλούς ενήλικες που έχασαν τη δουλειά τους.
Το Ινστιτούτο κάνει λόγο για εγκατάλειψη της αρχής της «αναλογικότητας των έκτακτων μέτρων». Ανάμεσα στα παραδείγματα αναφέρει και την Ελλάδα όπου η εσκεμμένη παραβίαση τέτοιων κανονισμών, μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε δυσανάλογα αυστηρές ποινές φυλάκισης.
Σημειώνει την τάση για υπερβολικούς περιορισμούς στην ελευθερία διαδηλώσεων όχι μόνο στην Αλβανία, τη Σερβία και την Πολωνία, αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Η γαλλική «Παγκόσμια Πράξη Ασφάλειας» που ψηφίστηκε τον Απρίλιο του 2021 εμποδίζει την αναφορά και δίωξη καταχρηστικών μεθόδων αστυνομικής βίας και περιέχει «ανησυχητικές πτυχές του περιορισμού των πολιτικών ελευθεριών», και με μεθόδους όπως η χρήση drones ανοίγει το δρόμο για την πλήρη παρακολούθηση των πολιτών.
Στο στόχαστρο οι κοινωνικά «ευπαθείς» ομάδες
Οι αποφάσεις της γαλλικής κυβέρνησης κατά τη διάρκεια της πανδημίας είχαν επίσης ως αποτέλεσμα να «πληγούν δυσανάλογα οι υψηλού κινδύνου και περιθωριοποιημένες ομάδες, ιδίως οι γυναίκες, τα άτομα με αναπηρία, οι ηλικιωμένοι και οι άστεγοι». Οι νέοι επηρεάστηκαν κοινωνικά και οικονομικά περισσότερο από τις παλαιότερες γενιές, ενώ οι άνθρωποι που ήταν ήδη περιθωριοποιημένοι «βρέθηκαν απέναντι σε επιπλέον εμπόδια στον δρόμο τους».
Στο πλαίσιο αυτό, δύο συγκεκριμένα μέτρα για την καταπολέμηση της πανδημίας στη Γερμανία επικρίνονται ως δυσανάλογα. Μια καραντίνα πέντε εβδομάδων, η οποία επιβλήθηκε σε κατάλυμα προσφύγων από τα μέσα Απριλίου έως τον Μάιο του 2020, και ο εγκλεισμός σε ένα ολόκληρο πολυώροφο συγκρότημα κατοικιών στο Grevenbroich τον Απρίλιο του 2020 με υποχρεωτικά τεστ περίπου 450 κατοίκων. Τα μέτρα αυτά των γερμανικών αρχών ήταν ιδιαίτερα σκληρά επειδή «απευθύνονταν ειδικά σε αλλοδαπούς».
Ένα άλλοθι για την ακροδεξιά;
Το Ινστιτούτο προειδοποιεί όμως και για το γεγονός ότι όλες αυτές οι δημοκρατικές «ελλείψεις» θα μπορούσαν να οδηγήσουν περισσότερους ανθρώπους σε λαϊκιστές και αυταρχικούς ηγέτες, που σπάνια παρέχουν μόνιμες λύσεις στις ανησυχίες των πολιτών. Δεν είναι τυχαίο ότι σε μια σειρά από χώρες ακροδεξιές δυνάμεις οργάνωσαν μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και το περασμένο Σαββατοκύριακο, με το πρόσχημα της υπεράσπισης των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, κάτι που οδήγησε μάλιστα και σε βίαιες ταραχές το τελευταίο διάστημα σε μια σειρά από χώρες. Αποτελεί μια ειρωνεία της ιστορίας να προσπαθούν σήμερα οι δυνάμεις της ακροδεξιάς να αυτοπροβληθούν ως υπέρμαχοι της ελευθερίας και να προβαίνουν σε βίαιες επιδείξεις ισχύος στους δρόμους μιας σειράς μεγαλουπόλεων. Υπενθυμίζεται ότι το τελευταίο Σαββατοκύριακο οργανώθηκαν τέτοιου είδους διαδηλώσεις σε μια σειρά ευρωπαϊκές πόλεις στην Αυστρία, στο Βέλγιο, στην Γαλλία, στην Ιταλία, στην Ολλανδία και αλλού.